ΓΑΣ ΟΜΦΑΛΟΣ

KIKH  ΔΗΜΟΥΛΑ      «ΓΑΣ ΟΜΦΑΛΟΣ»

- το ποίημα ανήκει στη συλλογή «Χαίρε ποτέ» (1988)

- λειτουργεί σε δυο επίπεδα, αφού σύμφωνα με το πρώτο πρόκειται για την αφήγηση ενός μοναχικού περιπάτου μιας γυναίκας στον αρχαιολογικό χώρο των Δελφών, ενώ σ’ ένα δεύτερο αποτελεί σχόλιο για τη φθορά, την απώλεια και τον υπαρξιακό φόβο που προκαλεί η επαφή του μοναχικού ανθρώπου με τις ορατές συνέπειες του χρόνου πάνω στα πράγματα.

- ο τίτλος παραπέμπει στη γλυπτή παράσταση που ήταν τοποθετημένη στο άδυτο του ναού του Απόλλωνα και συμφωνεί με την αρχαία αντίληψη ότι εκεί ήταν το κέντρο του τότε γνωστού κόσμου. Ίσως όμως να συνδέεται και με την επικέντρωση του νου στο αγαπημένο πρόσωπο που χάθηκε (ο σύζυγός της έχει πεθάνει δυο χρόνια πριν δημοσιευθεί η συλλογή)

- το ποίημα διαρθρώνεται σε 8 στροφικές ενότητες λειτουργώντας σε δυο επίπεδα (κυριολεκτικό –μεταφορικό) που εναλλάσσονται και συμφύρονται με άξονες το ΧΡΟΝΟ και τη ΜΝΗΜΗ

 α΄στροφή στ.1-5

Ο προσδιορισμός του χρόνου και του χώρου με το απρόσμενο αναστηλώνεται που μπορεί να λειτουργεί κυριολεκτικά αλλά κυρίως μεταφορικά ως αναβίωση του παρελθόντος. Η συμπλοκή φυσικού τοπίου και αρχαιολογικού χώρου υποβάλλει μια συναισθηματική κατάσταση γεμάτη μελαγχολία, θλίψη και απομόνωση.

β’ στροφή στ. 6-14

η είσοδος στον αρχαιολογικό χώρο συνοδεύεται από μια έκρηξη εκφραστικών μέσων (προσωποποιήσεις, μεταφορές, απροσδόκητες συζεύξεις λέξεων, παρηχήσεις). Πρόκειται για μια εορταστική θρησκευτική πομπή, όπου προπορεύονται οι αρχές, ακολουθούν οι βασιλείς και οι πολέμαρχοι, οι προσωποποιημένοι αιώνες, οι παλλακίδες και οι σωματοφύλακες. Οι σαρκοφάγοι, που επαναλαμβάνονται με έμφαση φέρνουν στο προσκήνιο το μοτίβο της φθοράς και του θανάτου. Όλη η διαδικασία υπογραμμίζει την ανθρώπινη ματαιοδοξία και ματαιότητα αλλά αποκαλύπτει και το υπαρξιακό άγχος των ανθρώπων όλων των εποχών που τότε εκφραζόταν ως αγωνία για το μέλλον, ενώ στην περίπτωση του ποιητικού υποκειμένου ως φόβος για τη φθορά και το θάνατο.

  

γ’ στροφή στ.15-18

Συνδυάζοντας το στέψη σκέψης με τους βασιλείς, το επ’ ανδραγαθία με τους πολέμαρχους και το αφανών με τις σαρκοφάγους μεταβαίνουμε από το αρχαιολογικό χώρο στην προσωπική ζωή  και στη βασανιστική απουσία του προσώπου που έχει πεθάνει, με το οποίο η ποιήτρια διαλέγεται, προσπαθώντας να αναπληρώσει την απουσία του μέσω του ποιητικού λόγου.

δ’ στροφή στ.19-28

Μέσα από σουρεαλιστικές εικόνες τα στοιχεία της φύσης (πέτρες, θυμάρια, βράχοι, μέλισσες, πεταλούδες) διαπλέκονται με τα στοιχεία του θεάτρου (ταξιθέτριες, σειρά επισήμων, θεατρόφιλοι, αυλαία, πρωταγωνίστρια ερμηνεία), όπου κυρίαρχο ρόλο παίζει η υπαρξιακή αγωνία και ο θάνατος είναι το κορυφαίο γεγονός. Η ερημιά και η ηρεμία του τοπίου ξεπερνιούνται, αφού τα άψυχα παίρνουν ζωή, δίνοντας έναν ειρωνικό χαρακτήρα στην αφήγηση, που προκύπτει όμως μέσα από μια …γοητευτική κατά τ’ άλλα ατμόσφαιρα. Έμφαση δίνεται στο μέγεθος και τη σημασία της προσωπικής απώλειας.

ε’ στροφή στ.29-32

Η ψευδής εντύπωση της κίνησης επιτείνει την εικόνα της ερήμωσης και της φθοράς, καθώς και τη θλίψη του ποιητικού υποκειμένου. Οι κύκλοι δρομείς εκφράζουν τις φάσεις της ζωής που  ένας- ένας κλείνουν και στενεύουν τα περιθώρια ζωής και δράσης του ποιητικού υποκειμένου, αφού τελικά ο θάνατος είναι αυτός που σφραγίζει τα πάντα.

στ’ στροφή στ.33-36

Ο αρχαιολογικός περίπατος συνεχίζεται και καθώς η σκέψη περιδιαβαίνει τη ζωή (στέρνες), τις θυσίες (βωμοί), τις φιλοδοξίες (υδραγωγεία κινήτρων) η αναπόδραστη πρόβλεψη (η αρχαιότερη Πυθία) είναι και πάλι ο θάνατος, ο μόνος λυμένος γρίφος της ζωής είναι το τέλος. Η θέληση όμως του ανθρώπου για ζωή είναι τόσο ισχυρή, ώστε αυτός κάνει πως ξεχνάει τη μοίρα του θανάτου (αχτίδα αισιοδοξίας το ότι η ζωή αποφεύγει το χρησμό της)

ζ’ στροφή στ.37-46

Βρισκόμαστε στο εσωτερικό του μουσείου και μέσα στις σπασμένες αρτιότητες η ποιήτρια ψάχνει να βρει την πληρότητα μετά την απώλεια του αγαπημένου της. Γίνεται αναφορά σε τέσσερα αρχαιολογικά ευρήματα:1)το κάτω μέρος του σώματος μιας γυναίκας που τρέχει, αναδεικνύοντας τη ματαιότητα της ανθρώπινης προσπάθειας 2) την ασπίδα ενός νεκρού πολεμιστή, που είναι ό,τι απέμεινε απ’ αυτόν, άρα μόνο τα άψυχα αντέχουν στη φθορά του χρόνου 3)τον σπασμένο καθρέφτη μιας νεαρής δούλης, που παραπέμπει στην ψυχική υποδούλωση μας στην επιθυμία να πείσουμε τον εαυτό μας ότι η φθορά δε μας αφορά και 4)τη Σφίγγα των Ναξίων, που παραπέμπει στο αινιγματικό και το δυσδιάκριτο, και επομένως στη αδυναμία εύρεσης διεξόδου στα ερωτηματικά της ζωής της.

η’ στροφή στ.47-57

Ο περίπατος τελειώνει. Ο αρχαίος κόσμος βγαίνει τραυματισμένος από την επαφή του με τη σύγχρονη πραγματικότητα, αφού κυριαρχεί η εμπορευματοποίηση και η καταναλωτική προσέγγιση του αρχαίου πολιτισμού. Με αναφορές στα καθημερινά (καντίνες, σάντουιτς, αναψυκτικά) και το αιχμηρό σχόλιο για το εμφιαλωμένο λάλον ύδωρ περνάει στις αναθηματικές επιγραφές που βρίσκονται έξω από το μουσείο, που είναι δυσανάγνωστες λόγω της φθοράς που έχουν υποστεί από το χρόνο. Στους στίχους 51-52 διατυπώνεται αποφθεγματικά πως το ποιητικό υποκείμενο έχει βιώσει τη πληγή που προκαλεί ο θάνατος αλλά δεν ξέρει ακόμα πώς να αντιμετωπίσει τη φθορά και τον πόνο. Η αναγνωστική προσπάθεια οδηγεί στη λέξη ΕΠΤΟΗΘΗ, που σημαίνει ταράχτηκε, φοβήθηκε, άρα για μια φορά ακόμα η ποιήτρια συναντιέται με τις προσωπικές οδυνηρές της μνήμες αλλά η λέξη δηλώνει και  το δέος του ανθρώπου μπροστά στη φθορά, γιατί δε μπορεί να την αντιμετωπίσει. Αυτή η αίσθηση όμως δεν είναι μόνο προσωπική αλλά και καθολική, αφού χαρτογραφεί επαρκώς την ανθρώπινη ψυχή. Τώρα το μαντείο μπορεί να μιλήσει και η ζωή- θέλει δε θέλει- θα πάρει το χρησμό της. «Γας ομφαλός» δηλ. το κέντρο της ζωής είναι ο θάνατος.

ΓΛΩΣΣΑ:απλή, καθημερινή αλλά και τύποι καθαρεύουσας και απροσδόκητα λεκτικά σύνολα, ξένες λέξεις

ΥΦΟΣ:κινείται από την απλότητα ως τη μεγαλοπρέπεια

ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ:συνειρμική κίνηση μεταξύ κυριολεξίας και μεταφοράς, αλληγορία και διαμεσολάβηση της φαντασίας, απομάκρυνση της σκέψης από τη λογική, κυριαρχία των αισθήσεων, απροσδόκητοι λεκτικοί συνδυασμοί, ευρηματικές μεταφορές, προσωποποιήσεις και εικόνες, υπαινικτικότητα της έκφρασης, ελεύθερη στιχουργία

ΤΟ ΠΟΙΗΤΙΚΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ:κινείται από το παρόν στο παρελθόν και αντίστροφα, από το αρχαίο κλέος στη σημερινή εκμετάλλευση, από το γενικό στο ειδικό και από το προσωπικό στο πανανθρώπινο

Η εστίαση είναι εσωτερική και οι αφηγηματικοί τρόποι είναι ο δραματικός μονόλογος και οι περιγραφές