ΚΕΙΜΕΝΟ ΓΙΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ Γ΄ΛΥΚΕΙΟΥ (με παραγωγή λόγου)

Ντάλας Κάμπελ: Η επιστήμη κατά της συνωμοσιολογίας

ΝΙΚΟΣ ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ  «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» 24-3-20 (απόσπασμα)

Bang Goes the Theory, The Gadget Show, The Sky at Night, Supersized Earth, Time Scanners. Η λίστα με τις δημοφιλείς επιστημονικές εκπομπές του BBC που έχει παρουσιάσει είναι πραγματικά ατέλειωτη – και είναι πολύ πιθανό να αναγνωρίσει κανείς το πρόσωπό του, και ας μη θυμάται το όνομά του. Και αυτό γιατί ο Ντάλας Κάμπελ έχει αφιερώσει μια ολόκληρη ζωή στην εκλαΐκευση της επιστημονικής δημοσιογραφίας –«στην αφηγηματική επιστήμη» όπως απαντάει με μια πηγαία αγάπη για το αντικείμενό του– κερδίζοντας με το έργο του δεκάδες βραβεία και διακρίσεις και εκατομμύρια τηλεθεατές ανά τον κόσμο. Τα ντοκιμαντέρ του βυθίζουν με τρόπο ψυχαγωγικό, σχεδόν αβίαστο τον θεατή στον κόσμο των πιο πολύπλοκων επιστημονικών φαινομένων. Η εμπειρία του στο να απλοποιεί την επιστημονική αλήθεια αποδεικνύεται σήμερα κάτι παραπάνω από χρήσιμη, όταν ο δημοσιογραφικός κόσμος καλείται να καλύψει με ευθύνη της εξάπλωση του κορωνοϊού. Το γεύμα μας ολοκληρώθηκε διαδικτυακά, όπως επιβάλλουν οι συνθήκες της πανδημίας. Το χάρισμα επικοινωνίας και η καθαρότητα σκέψης του Κάμπελ, ωστόσο, ξεπέρασαν κάθε όριο που επιβάλλει η οθόνη.

– Ποια είναι η συμβουλή σας στους δημοσιογράφους εν καιρώ πανδημίας;

– Πρώτη συμβουλή μου είναι να κατανοούν και να σέβονται αυτό που δεν γνωρίζουν. Σε ζητήματα ιατρικής και επιστήμης πρέπει πάντοτε να απευθυνόμαστε στις γνώμες των ειδικών. Δουλειά μας είναι να τις κατανοούμε, και να τις απλοποιούμε. Κάτι που έχω μάθει τα χρόνια που ασχολούμαι με την επιστημονική δημοσιογραφία είναι πως όσα μαθήματα και αν μας δίνει το παρελθόν, όταν εμφανίζονται νέα φαινόμενα κανένας δεν μπορεί να ξέρει μετά βεβαιότητος τι θα συμβεί στο μέλλον. Ο κορωνοϊός είναι ένα πολύ καλό παράδειγμα: προβλέψαμε επιτυχώς πως θα είναι πανδημικός, και είναι σίγουρο πως θα μας απασχολεί για αρκετούς μήνες. Ωστόσο, ο κόσμος είναι εξαιρετικά πολύπλοκος και διασυνδεδεμένος. Είναι αδύνατο να κάνουμε προβλέψεις ακριβείας με αυτοπεποίθηση. Ως δημοσιογράφοι έχουμε καθήκον να ακούμε συνεχώς τους ειδικούς, να είμαστε ειλικρινείς, να αντιλαμβανόμαστε τα όρια της κάθε πηγής, και να εξηγούμε με ψυχραιμία τα πράγματα.

– Πώς μπορεί κανείς να εκλαϊκεύσει την επιστημονική αλήθεια, έτσι ώστε να γίνει αντιληπτή από όλους και «δημοφιλής» αν θέλετε;

–Η πρόκληση είναι η εξής: ο μέσος άνθρωπος δεν ασχολείται με την επιστήμη. Η παγκόσμια κοινωνία δεν θεωρεί την επιστήμη χαρακτηριστικό του πολιτισμού της, αλλά κάτι που ανήκει σε μια ομάδα λίγων και εκλεκτών. Ας επεκτείνουμε αυτή τη λογική σε κάτι άλλο: αυτό θα σήμαινε πως μονάχα οι μουσικοί, οι οποίοι κατανοούν την πολυπλοκότητά της, θα έπρεπε να απολαμβάνουν τη μουσική. Την εποχή τής πανδημίας αντιλαμβανόμαστε όλοι γιατί αυτό είναι λάθος. Όλα αυτά τα χρόνια, προσπαθώ να «κανονικοποιήσω» την επιστήμη και να την κάνω κομμάτι του πολιτισμού μας. Δεν χρησιμοποιώ εξειδικευμένη φρασεολογία, και προσπαθώ να αναδείξω πως η επιστήμη βρίσκεται ήδη παντού τριγύρω μας.

– Είναι η επιστημονική πληροφορία συμβατή με την εποχή της υπερπληροφόρησης, της παραπληροφόρησης και της μειωμένης διάρκειας προσοχής που φέρνει το Διαδίκτυο;

– Φυσικά. Σήμερα, όπως και την εποχή της βασιλείας της τηλεόρασης, πίσω από κάθε τεχνολογία βρίσκεται η ανθρώπινη ανάγκη για την αφήγηση, την οποία παρατηρούμε από τα παλαιολιθικά χρόνια. Εκείνο που πρέπει να κάνουμε είναι να παντρέψουμε την επιστήμη με τη σύγχρονη αφήγηση. Η αρχή, η μέση, και το τέλος –το μυστήριο, το πρόβλημα και η επίλυση– είναι τα υλικά με τα οποία πλάθουμε ιστορίες. Το ερώτημα, η μέθοδος, και το αποτέλεσμα είναι τα υλικά που αποτελούν την επιστήμη.

– Οι ίδιοι οι επιστήμονες τι μπορούν να κάνουν για να βοηθήσουν στην εξάπλωση της επιστημονικής αλήθειας;

– Αρχικά να συνειδητοποιήσουν πως μια τέτοια προσπάθεια είναι τελείως διαφορετική από τη σύνταξη μιας επιστημονικής έρευνας, όπου συνομιλούν με τους συναδέλφους τους. Τους συμβουλεύω να απλοποιήσουν το επιστημονικό συμπέρασμα, να χρησιμοποιούν αναλογίες και όχι τεχνική φρασεολογία. Εκεί είναι η ουσία και η μαγεία της επιστήμης. Κορυφαία μυαλά όπως ο σπουδαίος επιστήμονας και αστρονόμος Καρλ Σαγκάν ήξεραν τον τρόπο να επικοινωνήσουν περίπλοκες έννοιες σε 10χρονα παιδιά. Οι μεταφορές που επιτρέπουν σε κάποιον να σχηματίσει μια εικόνα βοηθούν πολύ. Όπως φυσικά και τα γραφήματα, τα οποία είναι εξαιρετικά χρήσιμα και στην κάλυψη του κορωνοϊού για να δημιουργηθεί ξεκάθαρη κοινωνική αντίληψη.

– Τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε μια εξάπλωση της συνωμοσιολογίας και μια ακόμη πρόσφατη έξαρση με αφορμή τον κορωνοϊό. Πώς πρέπει να απαντά κανείς σε ένα συνωμοσιολόγο;

– Επειδή έχω ασχοληθεί με πολλές πτυχές της επιστήμης, έχω καταλάβει πως κάθε επιστημονικό πεδίο έχει και τη δική του πτυχή συνωμοσιογράφων. Στην αρχαιολογία, κυριαρχεί η θεωρία πως οι πυραμίδες κατασκευάστηκαν από εξωγήινους, στη μελέτη του περιβάλλοντος η άρνηση της κλιματικής αλλαγής, στην ιατρική ο αντιεμβολιασμός και σήμερα οι θεωρίες για την προέλευση του κορωνοϊού. Οι συνωμοσίες, όμως, δεν έχουν να κάνουν με κάτι συγκεκριμένο: είναι μια εκδήλωση του τρόπου με τον οποίο οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τον κόσμο και τη θέση τους σε αυτόν. Βλέπουν την επιστήμη ως κάτι αποσυνδεδεμένο από την πραγματικότητα, ελιτίστικο και κλειστό. Καταλαβαίνω γιατί κυριαρχούν τέτοιες θεωρίες και δεν θα λυθούν εάν δεν γίνει προσιτή η επιστήμη, η αντικειμενικότητα. Υπάρχει ένα σημαντικό ένστικτο στον άνθρωπο: θέλει να πιστεύει πως είναι ξεχωριστός. Σε μερικούς αυτό εκδηλώνεται με το να προσποιούνται πως γνωρίζουν μεγάλα μυστικά που κρύβουν οι κυβερνήσεις και οι επιστήμονες. Πάντοτε είχαμε θεωρίες συνωμοσίας, απλώς τώρα έχουμε και το Διαδίκτυο και οι συνωμοσιολόγοι μπορούν να βρουν ο ένας τον άλλον, και να χρησιμοποιήσουν τις κοινότητες ως καύσιμα για να ενισχύσουν τις πεποιθήσεις τους.

– Είστε αισιόδοξος γενικά για το μέλλον της εκλαΐκευσης της επιστήμης και τη δημοφιλία της αντικειμενικότητας;

– Ναι, και αυτό γιατί νομίζω πως η κλιματική κρίση και η πρόσφατη πανδημία σπρώχνουν τον κόσμο προς την αναζήτηση της επιστήμης και της αντικειμενικότητας. Πριν από 15 χρόνια ήταν αδύνατο να προτείνει κάποιος στους τηλεοπτικούς παραγωγούς μια εκπομπή για την αλλαγή του κλίματος, πόσο μάλλον για την επιστήμη γενικότερα. Πλέον, το κοινό αναζητά διακαώς τις επιστημονικές εκπομπές.  Το ενδιαφέρον προέρχεται από τη νεολαία και το άγχος της για την υπαρξιακή κρίση του πλανήτη. Αν προκύπτει ένα παράπλευρο όφελος από την άσχημη πραγματικότητα του κορωνοϊού, αυτό είναι η δημιουργία πίεσης και βαρύτητας προς την αναζήτηση της αλήθειας.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Α. Ποιο είναι το κεντρικό θέμα της συνέντευξης και ποια η θέση του συνεντευξιαζόμενου πάνω σε αυτό;

Β. Υποθέστε πως εσείς πήρατε συνέντευξη από τον Κάμπελ και προσπαθείτε να  παρουσιάσετε με συντομία (50-60 λέξεις) στους συμμαθητές σας τις απαντήσεις του  στα δυο πρώτα ερωτήματα.

Γ. Λαμβάνοντας υπόψη το 4^ο ερώτημα αναφερθείτε  στον τρόπο με τον οποίο ο Κάμπελ παρουσιάζει τη θέση του, τα μέσα που χρησιμοποιεί και εξετάστε την αποτελεσματικότητά τους.

Δ. Στις φράσεις που ακολουθούν να αντικαταστήσετε τις υπογραμμισμένες λέξεις με άλλες που θα προσδίδουν πιο οικείο ύφος στο κείμενο.

α)Όταν εμφανίζονται νέα φαινόμενα κανένας δεν μπορεί να ξέρει μετά βεβαιότητος τι θα συμβεί στο μέλλον.

β)Βλέπουν την επιστήμη ως κάτι αποσυνδεδεμένο από την πραγματικότητα, ελιτίστικο και κλειστό.

γ)Πλέον, το κοινό αναζητά διακαώς τις επιστημονικές εκπομπές

Ε. Να εντοπίσετε στις εισαγωγικές πληροφορίες πριν τη συνέντευξη τρεις (3) περιπτώσεις χρησιμοποίησης λέξεων με μεταφορική σημασία και να ξαναγράψετε τις φράσεις στις οποίες ανήκουν, αποδίδοντας τις λέξεις αυτές κυριολεκτικά (είτε μονολεκτικά, είτε περιφραστικά)

ΣΤ. Να προσδιορίσετε το ύφος του κειμένου αξιοποιώντας  κειμενικούς δείκτες που σχετίζονται με λεξικογραμματικές και μορφοσυντακτικές επιλογές.

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ

Σε μια ανοιχτή επιστολή σας σε  γνωστό διαδικτυακό τόπο ως εκπρόσωπος ομάδας πολιτών, αναφέρεστε στην υπερ-πληροφόρηση που δεχόμαστε τον τελευταίο καιρό σχετικά με το θέμα της πανδημίας του κορωνοϊού και τις επιπτώσεις που έχει αυτή η υπερ-πληροφόρηση στην ψυχολογία των μαζών. Πώς μπορούν οι πολίτες να «αμυνθούν» απέναντι στα fake news που συνοδεύουν πολλές φορές αυτό τον καταιγισμό πληροφοριών ; (350 λέξεις)