Πλάτωνος "Πολιτεία"-σχόλια στη 12η ενότητα

ΠΛΑΤΩΝΟΣ «ΠΟΛΙΤΕΙΑ» ΕΝΟΤΗΤΑ 12^η

«η αλληγορία του σπηλαίου- η απροθυμία των φιλοσόφων»

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

Το θέμα της ενότητας αναφέρεται στην κοινωνική ευθύνη και την ηθική υποχρέωση  των απελευθερωμένων ανθρώπων, δηλαδή των φιλοσόφων. Αυτοί οι άνθρωποι είναι κατάλληλοι για τη διακυβέρνηση της πολιτείας. Πρέπει λοιπόν αναλαμβάνοντας τη διοίκηση της πολιτείας να καθοδηγήσουν τους απλούς ανθρώπους, να τους βγάλουν από την άγνοια και να τους ελευθερώσουν από τα πάθη και τις αδυναμίες που τους κρατούν μακριά από το αγαθό.

ΟΙ ΑΚΑΤΑΛΛΗΛΟΙ  ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ

α. Οι απαίδευτοι («ἀπαιδεύτους και αληθείας απείρους»), οι στερημένοι παιδείας

-δεν έχουν γνώσεις ούτε έχουν κατακτήσει την αρετή, μέσα απαραίτητα για να φτάσουν στη θέαση του αγαθού.

-δε γνωρίζουν την αλήθεια γιατί η εμπειρία τους περιορίζεται στον ορατό κόσμο

- δεν έχουν ένα συγκεκριμένο στόχο στη ζωή τους, έναν υψηλό στόχο, που να ρυθμίζει την ιδιωτική και δημόσια ζωή τους. Οι στόχοι και τα κίνητρα των απαίδευτων είναι ταπεινά.

Σκοπός τους η εξυπηρέτηση του ατομικού συμφέροντος και ο προσωπικός ευδαιμονισμός. Είναι ιδιοτελείς, αλαζόνες και ασυνεπείς απέναντι στις ευθύνες άσκησης της εξουσίας, ανάξιοι και ανίκανοι να διαχειριστούν τις υποθέσεις της πόλης έτσι ώστε να διασφαλίσουν

την ευημερία όλων.

β. Οι πεπαιδευμένοι («τοὺς ἐν παιδείᾳ ἐωμένους διατρίβειν διὰ τέλους»).

-διαθέτουν τα τυπικά προσόντα (γνώση, αλήθεια, θέαση του αγαθού) αλλά:   

-προτιμούν να ζουν αφοσιωμένοι στις πνευματικές τους ενασχολήσεις και να

-απέχουν από τα προβλήματα της καθημερινής ζωής και την ενεργό πολιτική.

-δείχνουν αδιαφορία για την εξουσία, τις τιμές.

 Οι πεπαιδευμένοι δεν είναι άνθρωποι της δράσης. Πρόκειται για μοναχικούς στοχαστές που, ευτυχείς από την ενόραση του αγαθού, αδιαφορούν για τους άλλους. Αρκούνται στη μακαριότητά τους και δεν διαθέτουν την πολιτική βούληση να συνδέσουν τη θεωρία περί πολιτικής δικαιοσύνης με την πολιτική πράξη.

Ο  ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

Χάρη στην παιδεία οι άνθρωποι αποκτούν τη γνώση που θα τους βοηθήσει να βγουν από το σκοτεινό σπήλαιο της αμάθειας και των ψευδαισθήσεων. Επομένως, η παιδεία δίνει τα ερεθίσματα στα προικισμένα πλάσματα να αναζητήσουν έναν άλλο κόσμο πέρα από την πραγματικότητα που βιώνουν οι πολλοί. Χάρη στην παιδεία θα βρουν το κουράγιο να σπάσουν τις αλυσίδες και να υπερβούν εαυτούς, ώστε να περάσουν από τον κόσμο των αισθήσεων στον κόσμο των Ιδεών, όπου θα ατενίσουν το Αγαθό και την πραγματική αλήθεια. Στη συνέχεια, η παιδεία,  θα τους βοηθήσει να αναλάβουν το φωτισμό των Άλλων ως άρχοντες της πολιτείας. Ο φωτισμένος άνθρωπος θα γίνει συμπαραστάτης του Άλλου στον αγώνα της απελευθέρωσής του. Η παιδεία λοιπόν κατά τον Πλάτωνα συνιστά το θεμελιώδη θεσμό πάνω στον οποίο οικοδομείται η ιδεώδης πολιτεία. Ένας πεπαιδευμένος πολιτικός ηγέτης μπορεί να καθοδηγήσει σωστά τους πολίτες και να συμβάλει στην απονομή της δικαιοσύνης και την κατάκτηση της ευτυχίας. Ένας πεπαιδευμένος πολίτης, από την άλλη, μπορεί με τη σωστή καθοδήγηση να μάθει να τηρεί τους νόμους, να συμβιώνει αρμονικά με τους συμπολίτες του, να δείχνει σεβασμό στο πρόσωπό τους και να συνεργάζεται εποικοδομητικά.

ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΩΝ ΙΔΡΥΤΩΝ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ

Έργο των ιδρυτών της πολιτείας («τῶν οἰκιστῶν») είναι να ενδιαφερθούν για την εδραίωση της ιδανικής πολιτείας, δηλαδή να οδηγήσουν τα ξεχωριστά πνεύματα («τὰς βελτίστας φύσεις»), τους φιλοσόφους, στην αρετή και στη θέαση του αγαθού («μέγιστον μάθημα») και να μην τους αφήνουν να αδρανούν μένοντας μακριά από την πολιτική ζωή («μὴ ἐπιτρέπειν αὐτοῖς ὃ νῦν ἐπιτρέπεται») .

«τῶν οἰκιστῶν»: Με τη λέξη αυτή ο Σωκράτης εννοεί τον εαυτό του και τους συνομιλητές του, μαζί με τους οποίους οραματίζεται την ιδανική πολιτεία

«τὰς βελτίστας φύσεις»: Με τον όρο «φύσις» ο Πλάτων εννοεί τα ελαττώματα και τα προτερήματα που προϋπάρχουν μέσα στον άνθρωπο από τη φύση του. Αυτά μπορεί να τα καλλιεργήσει και να τα βελτιώσει αλλά όχι να τα αλλάξει ουσιωδώς. Αυτή η «φύσις» παίζει καθοριστικό ρόλο στην εκλογή του άριστου βίου.

Συγκεκριμένα, με τον όρο «βελτίστας φύσεις» ο Πλάτων εννοεί τις εξαιρετικές προσωπικότητες, τους χαρισματικούς ανθρώπους δηλαδή τους φιλοσόφους, και που μπορούν με την κατάλληλη παιδεία να φτάσουν στη θέαση του αγαθού. Αυτοί ανήκουν στην τάξη των φυλάκων. Ο Πλάτων πιστεύει ότι δε διαθέτουν όλοι οι άνθρωποι αυτές τις πνευματικές ικανότητες (όπως για παράδειγμα αυτοί που ανήκουν στην τάξη των δημιουργών) και συνεπώς, δεν μπορούν να δουν το αγαθό.

«μέγιστον μάθημα» : ο ορισμός του αγαθού

Με τον όρο «μέγιστον μάθημα» ο Πλάτων εννοεί την ύψιστη γνώση, το αγαθό. Σύμφωνα με το σχόλιο του σχολικού εγχειριδίου ο Πλάτωνας δε δίνει μια σαφή ερμηνεία γι’ αυτόν τον όρο, που είναι από τους βασικότερους στο φιλοσοφικό του σύστημα, παρά αρκείται σε ορισμένους υπαινιγμούς.

 Υπενθυμίζουμε ότι για τον Πλάτωνα το αγαθό είναι:

1) Ο γενεσιουργός παράγοντας όλων των όντων, αισθητών αλλά και νοητών.

 2) Η τελική αρχή - ο σκοπός των πάντων -, αφού τα πάντα κατατείνουν σε αυτό και οφείλουν να προσαρμόζονται σε αυτό.

3) Η πηγή εκπόρευσης και το αυθεντικό κριτήριο της δικαιοσύνης και, γενικότερα, της ηθικότητας.

4) Η έσχατη προϋπόθεση και ο χορηγός του νου και της αλήθειας.

 5) 0 δυναμικός παράγοντας συνοχής, ευρυθμίας και ευαρμοστίας του σύμπαντος, που το διατρέχει ως Πέρας, Μέτρο και Αρμονία, παραμένοντας ταυτόχρονα υπερβατική αρχή, πέρα και πάνω από το σύμπαν αλλά και από την ίδια την ουσία, της οποίας ωστόσο αποτελεί το οντολογικό υπόβαθρο.

6) Ο ένας, τέλος, και μοναδικός Θεός, που όμως παραμένει ταυτόχρονα μεταφυσική αρχή, απαλλαγμένη από κάθε προσωπικό χαρακτήρα και από κάθε στοιχείο ανθρωπομορφισμού.

(Κατσιμάνης)

Οι χαρακτηρισμοί του αγαθού

ΑΝΩΤΑΤΗ ΓΝΩΣΗ α) το αγαθό είναι η μεγαλύτερη αξία («μέγιστον μάθημα»), αφού αυτό πρέπει να κατακτήσουν όλοι οι άνθρωποι και κυρίως όσοι πρόκειται να αναλάβουν τη διοίκηση της πολιτείας

ΕΦΙΚΤΗ β) το αγαθό μπορεί να το προσεγγίσει και να το δει κάποιος («ἀφικέσθαι», «ἰδεῖν», «ἴδωσι»)
ΕΠΙΠΟΝΗ γ) η κατάκτησή του είναι δύσκολη και απαιτεί κόπο, επίπονη προσπάθεια και αγώνα («ἀναβῆναι», «ἀνάβασιν», «ἀναβάντες»). Πρόκειται για μια ανοδική πορεία, που οδηγεί στην ολοένα υψηλότερη γνώση και διάπλαση ήθους

ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΩΝ ΦΙΛΟΣΟΦΩΝ

Αυτοί, αφού θα έχουν περάσει από τα στάδια εκπαίδευσης, τα οποία παρακολουθήσαμε στην εισαγωγή του σχολικού εγχειριδίου (δηλαδή: μουσική και γυμναστική παιδεία – μαθηματικές επιστήμες – σπουδή της διαλεκτικής), οφείλουν (μετά τα 50 τους χρόνια) να κατέβουν στο σπήλαιο, δηλαδή στην πρακτική πολιτική, και να μεταδώσουν τις γνώσεις τους και την αρετή τους σε ολόκληρη την πόλη. Αφού, λοιπόν, θα έχουν μοιράσει τη ζωή τους μεταξύ της φιλοσοφίας και της άσκησης της εξουσίας και αφού θα έχουν εκπαιδεύσει τους διαδόχους τους, θα είναι πια έτοιμοι να φύγουν από τη ζωή και να κατοικήσουν στα νησιά των μακαρίων.

Σημείωση: Αυτό το χωρίο θα μπορούσε να θεωρηθεί υπαινιγμός για τον Πλάτωνα, ο οποίος, ενώ μιλούσε για το χρέος  των φιλοσόφων, δεν ασχολήθηκε με την ενεργό πολιτική. Η αλήθεια, βέβαια, είναι ότι θέλησε και προσπάθησε να ασχοληθεί με αυτή, αλλά δεν το κατάφερε.
Ειδικότερα, τις πρώτες προσπάθειές του βλέπουμε όταν ήταν ακόμα νέος. Τότε, όμως, ήταν που βίωσε τις πρώτες απογοητεύσεις: είδε με τα μάτια του τη δημαγωγική συμπεριφορά κάποιων πολιτικών ανδρών και δύο από τους συγγενείς του (τον Κριτία και τον Χαρμίδη) να συμμετέχουν στο τόσο οδυνηρό για την Αθήνα καθεστώς των Τριάντα τυράννων, το οποίο μάλιστα οδήγησε και το δάσκαλό του, το Σωκράτη, στο θάνατο. Όμως, δεν κατέθεσε τα όπλα˙ προσπάθησε να εφαρμόσει τις θεωρίες του στον τύραννο των Συρακουσών, το Διονύσιο τον Α’ και Β’, αλλά χωρίς επιτυχία. Έτσι, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι όλα τα πολιτεύματα της εποχής του ήταν διεφθαρμένα.

«…πόνων τε καί τιμῶν, εἴτε φαυλότεραι εἴτε σπουδαιότεραι»: Η λέξη «πόνων» αναφέρεται στα πρακτικά προβλήματα της ζωής και το μόχθο, τα βάσανα, τις συγκρούσεις , τους κινδύνους που συνοδεύουν αυτά τα προβλήματα. Με τη λέξη «τιμῶν»  εννοείται την κοινωνική προβολή, την ηθική ικανοποίηση, τις επευφημίες και τις τιμητικές διακρίσεις που έρχονται ως αποτέλεσμα της συμμετοχής σε δημόσια αξιώματα.

ΓΙΑ ΠΟΙΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΟΙ  ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟΙ ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΙ ΚΑΘΕ ΕΠΟΧΗΣ ΑΠΕΧΟΥΝ ΣΥΝΕΙΔΗΤΑ ΑΠΟ ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΔΡΩΜΕΝΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ;

1.προτιμούν την αθόρυβη και διακριτική ζωή από τη δράση που περικλείει δυσαρέσκειες και συγκρούσεις

2.φοβούνται ότι δε θα μπορέσουν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις μιας υπεύθυνης πολιτικής δράσης, γιατί έχουν έντονα αναπτυγμένο το αίσθημα ευθύνης

3. η πολιτική συνδέεται με τη διαφθορά και τη διαπλοκή και δε θέλουν να εμπλακούν σε διαδικασίες προσωπικής φθοράς

4. διακατέχονται από τάσεις πνευματικού ελιτισμού, καθώς περιφρονούν τις «μάζες»

Πλάτωνος "Πολιτεία"- σχόλια στην 11η ενότητα

ΠΛΑΤΩΝΟΣ «ΠΟΛΙΤΕΙΑ» ΕΝΟΤΗΤΑ 11^η

«η αλληγορία του σπηλαίου»

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

-Σύμφωνα με την εισαγωγή του σχολικού εγχειριδίου, οι συνομιλητές του φιλοσοφικού διαλόγου «Πολιτεία» αποφάσισαν να εξετάσουν τη φύση της δικαιοσύνης και της αδικίας, μέσα στο πλαίσιο μιας θεωρητικής κατασκευής εξαρχής μιας πόλης, που συγκροτείται σιγά-σιγά για να φτάσει από το πρωτόγονο στάδιο στην πλήρη ανάπτυξή της. Συμφωνήθηκε να αναλάβουν τη διοίκηση αυτής της πολιτείας οι φιλόσοφοι και προσδιορίστηκε η φύση του ἀγαθοῦ και οι τέσσερις αναβαθμοί της γνώσης: εἰκασία, πίστις, διάνοια, νόησις.

-Η αλληγορία είναι ένας εκφραστικός τρόπος με τον οποίο ο συγγραφέας άλλα λέει και άλλα εννοεί. Πρόκειται συνεπώς για διευρυμένη μεταφορά. Η αλληγορική χρήση του μύθου με τις εικόνες και τους συμβολισμούς εμπλουτίζει και συμπληρώνει την εκφραστική δυνατότητα της λογικής

«Μετὰ ταῦτα δὴ, εἶπον»: Η φράση αυτή υποδηλώνει ότι συνεχίζεται η συζήτηση που είχε ξεκινήσει σε προηγούμενες ενότητες σχετικά με τη λειτουργία της δικαιοσύνης μέσα στα πλαίσια της ιδεώδους πολιτείας. Τώρα ήρθε η ώρα να στραφεί η συζήτηση στους φιλοσόφους, που αποτελούν τα μοναδικά πρόσωπα που μπορούν να σώσουν την πολιτεία, και στην εκπαίδευσή τους, η οποία πρέπει να τείνει προς την ιδέα του αγαθού.

«ἀπείκασον… ἀπαιδευσίας»: Δηλώνεται το θέμα της ενότητας, δηλ. η επίδραση που ασκεί η παιδεία στην ανθρώπινη φύση.  Παρουσιάζεται από τη μια η κατάσταση του απαίδευτου ανθρώπου, αυτού που δε γνωρίζει την αλήθεια των Ιδεών και περιορίζεται στη ‘’δόξα’’, θεωρώντας ως μόνη πραγματικότητα τις σκιές των όντων και από την άλλη η κατάσταση του ανθρώπου που με την παιδεία φτάνει στην αλήθεια, στη γνώση των ιδεών και στην ενατένιση του Αγαθού. Η πορεία από την απαιδευσία (την άγνοια της Αλήθειας) στη γνώση παρομοιάζεται με το ανέβασμα των δεσμωτών από το βάθος του σπηλαίου στην έξοδο, στον έξω κόσμο. Το ανέβασμα αυτό συμβολίζει την ανοδική πορεία της ψυχής προς τη θέαση του Αγαθού.

 Η περιπέτεια της ανθρώπινης ύπαρξης («άπείκασον τοιουτω πά­θει την ήμετέραν φυσιν παιδείας τε πέρι και άπαιδευσίας») συνυφαίνεται με τη δυναμική επενέργεια της παιδείας, που είναι θεμελιώδης προϋπόθεση για την αναγωγή του ανθρώπου ως την ιδέα του Αγαθού, άρα συμβάλλει απο­φασιστικά στην ηθική ανάπλαση του ατόμου, διανοίγει σε αυτό τη δυνατό­τητα για προσέγγιση της αλήθειας και διαμορφώνει τους φιλοσόφους-κυβερνήτες. Οι τελευταίοι θα θέσουν τέρμα στα κοινωνικά δεινά και θα οδηγήσουν την πόλη στην αναγέννησή της, συνταιριάζοντας την πολιτική δύναμη με τη φιλοσοφία (Κατσιμάνης)

Η ΠΛΑΤΩΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ

Για να κατανοήσουμε την αλληγορία του σπηλαίου, πρέπει πρώτα να αναφερθούμε στην πλατωνική κοσμοθεωρία. Ο Πλάτωνας διέκρινε δύο κόσμους: το νοητό και τον αισθητό. Στο νοητό κόσμο υπάρχει μια ουσιαστική υπόσταση, που δε φαίνεται, αλλά γίνεται αντιληπτή μέσω της νόησης, της επιστήμης. Η υπόσταση αυτή είναι η ιδέα, η οποία υπερέχει της υλικής ύπαρξης, είναι αιώνια και αποτελεί την αντικειμενική πραγματικότητα. Στον αισθητό κόσμο, μέσα στον οποίο ζουν οι άνθρωποι, υπάρχουν όλα τα υλικά πράγματα, τα οποία είναι ρευστά, φθαρτά και συνεχώς μεταβαλλόμενα. Αυτά γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεων και επειδή συνεχώς μεταβάλλονται, δεν μπορούν να γίνουν αντικείμενο γνώσης.

Ενώ, όμως, ο νοητός κόσμος, ο κόσμος των Ιδεών είναι η αντικειμενική πραγματικότητα, οι άνθρωποι θεωρούν ως πραγματικές υπάρξεις τα υλικά πράγματα, που αντιλαμβάνονται με τις αισθήσεις τους. Αυτό ακριβώς παρουσιάζεται και μέσα στην αλληγορία του σπηλαίου: οι δεσμώτες, που δεν έχουν αντικρύσει ποτέ τον πραγματικό κόσμο, θεωρούν πραγματικότητα τις σκιές των αντικειμένων και των ανθρώπων που προβάλλονται στον τοίχο μπροστά τους λόγω της φωτιάς που καίει πίσω από αυτούς. Μην έχοντας επίγνωση της άγνοιάς τους εγκλωβίζονται στις ψευδαισθήσεις, τις προκαταλήψεις, τα πάθη τους και

απομακρύνονται όλο και περισσότερο από την αλήθεια. Η διάκριση των δύο αυτών κόσμων από τον Πλάτωνα (ο δυϊσμός) έχει τις ρίζες του στους ορφικούς, στις μυστηριακές θρησκείες της Ανατολής και στη διδασκαλία του Πυθαγόρα. 

Οι συνθήκες ζωής των δεσμωτών

1.ζουν σ΄ ένα υπόγειο σπήλαιο

2.είναι δεσμώτες από την παιδική τους ηλικία

3.βλέπουν μόνο μπροστά

4.το φως που αντικρίζουν είναι τεχνητό

5. τα αντικείμενα είναι ομοιώματα, των οποίων όμως βλέπουν μόνο τις σκιές

6.δεν έχουν σαφή αντίληψη ούτε της πραγματικότητας που ζουν (φωνές, σκιές)

Οι συμβολισμοί της αλληγορίας του σπηλαίου

• Η σπηλιά: είναι η αισθητή πραγματικότητα, η πολιτική κοινωνία στην οποία ζούμε
• Οι δεσμώτες: είναι οι άνθρωποι που ζουν μέσα στο σκοτάδι της αμάθειας και μη έχοντας επίγνωση της άγνοιας τους θεωρούν ότι οι σκιές είναι τα πραγματικά όντα.
• Οι σκιές – οι ήχοι: είναι τα είδωλα των πραγματικών όντων, τα αντίγραφα των πραγματικών ιδεών, τα απεικάσματα της πραγματικότητας, ο κόσμος που γίνεται αντιληπτός μέσω των αισθήσεων.

·    Οι αλυσίδες: είναι οι αισθήσεις που μας κρατούν δέσμιους και δε μας αφήνουν να αντιληφθούμε την πραγματικότητα. Είναι τα εμπόδια που συναντάμε στη ζωή μας, η προσήλωσή μας στα υλικά αγαθά που μας κρατούν μακριά από τη θέαση του αγαθού. Είναι η αμάθεια και η απαιδευσία που μας εμποδίζουν να προσεγγίσουμε τον κόσμο των Ιδεών.

·     Η φωτιά που καίει πίσω και πάνω απ’ τους δεσμώτες: ο ήλιος του κόσμου μας

• Ο φωτεινός κόσμος: είναι ο κόσμος που βρίσκεται έξω από τη σπηλιά και συμβολίζει τον κόσμο των ιδεών, την αληθινή πραγματικότητα, που γίνεται αντιληπτή μόνο μέσω της νόησης.

·       Είσοδος ανοιχτή στο φως: Δυνατότητα να περάσει κανείς από τον κόσμο του σπηλαίου στον κόσμο

      του φωτός, από τον ορατό κόσμο στο νοητό.

• Οι άνθρωποι που βρίσκονται στο φωτεινό κόσμο - τα αντικείμενα που μεταφέρουν - οι ήχοι: είναι τα αληθινά όντα, οι ιδέες.

·       Το φως του ήλιου που δε φτάνει στο εσωτερικό: η υπέρτατη ιδέα του Αγαθού

            που αντικρίζουν μόνο όσοι καταφέρνουν ν’ ανέβουν προς αυτό, ο Λόγος, η Αλήθεια

• Η πορεία από το σπήλαιο προς την έξοδο: η πορεία από τον ορατό προς το νοητό κόσμο και το Αγαθό, η κίνηση της ψυχής προς τον κόσμο των ιδεών

Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ

Αισθητός κόσμος:

α. εικασία: οι δεσμώτες βλέπουν τις σκιές των πραγμάτων

β. πίστη: ο απελευθερωμένος δεσμώτης αντικρίζει για πρώτη φορά τα αισθητά πράγματα

(αυτά που μεταφέρουν οι άνθρωποι κατά μήκος του τοίχου)

 Νοητός κόσμος:

α. διάνοια: ο απελευθερωμένος δεσμώτης αντικρίζει την εξωτερική πραγματικότητα, το νοητό κόσμο

β. νόηση: ο απελευθερωμένος δεσμώτης ατενίζει τον ήλιο και φτάνει στη θέαση του Αγαθού.

ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ	ΑΓΑΘΟ	ΙΔΕΕΣ (ΝΟΗΤΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ)
ΑΙΣΘΗΤΟΣ ΚΟΣΜΟΣ	ΗΛΙΟΣ	ΑΙΣΘΗΤΑ, ΕΙΚΟΝΕΣ
ΣΠΗΛΑΙΟ	ΦΩΤΙΑ	ΟΜΟΙΩΜΑΤΑ, ΣΚΙΕΣ

Η ΑΛΛΗΓΟΡΙΑ ΤΟΥ ΣΠΗΛΑΙΟΥ ΩΣ ΠΑΝΑΝΘΡΩΠΙΝΟΣ ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ

Συμβολίζει την ποικιλόμορφη και ποικιλώνυμη έκπτωση και αλλοτρίωση του ανθρώπου κάθε εποχής και κάθε ιστορικής ή κοινωνικής συγκυ­ρίας. Απεικονίζει ανάγλυφα τη σταδιακή συνειδητοποίηση - μετά την αρχική άγνοια - της δεινής κατάστασης στην οποία έχει αυτός  περιέλθει καθώς  και των παραγόντων που τον παγιδεύουν, τον ευτελίζουν και τον τυραννούν. Και, τέλος, αποδίδει με ενάργεια την αγωνιώδη προσπάθειά του να ξαναβρεί τη χαμένη αξιοπρέπειά του, να σπάσει τις αλυσίδες της άγνοιας, της καταπίεσης και των συμβιβασμών που τον κρατούν φυλακισμένο στο ανήλιαγο «σπήλαιό» του και να ανοιχτεί στο φως της γνώσης, της ελευθερίας, του αυτοσεβασμού, της αυτονομίας και της υπαρξιακής γνησιότητας. (…) Είναι, τέλος, μια εξέγερση εναντίον όλων όσα (και όλων όσοι...) τον εξαπατούν προσφέροντας του τεχνηέντως υποκατάστατα της πραγματικότητας, τον αδικούν, τον περιθωριοποιούν, τον υποβαθμίζουν, τον φιμώνουν και τον«αλυσοδένουν», ναρκώνοντας "τις αντιστάσεις του και σκοτώνοντας τα όνειρά του. (Κατσιμάνης)

«ὥσπερ τοῖς θαυματοποιοῖς»: Ο Πλάτωνας παρομοιάζει το σπήλαιο σαν ένα είδος θεάτρου με ομιλούσες σκιές. Για ορισμένους μελετητές αυτή η εικόνα παραπέμπει στον Καραγκιόζη, σε κάτι ανάλογο του θεάτρου σκιών. Προφανώς, λοιπόν το κοινό της εποχής ήταν συνηθισμένο σε τέτοιου είδους παραστάσεις.

«Ὁμοίους ἡμῖν, ἦν δ’ ἐγώ.»: Το συμπέρασμα του Σωκράτη: παραλληλίζει τους δεσμώτες με τη σύγχρονη πολιτική κοινωνία, στην οποία δεν κυβερνούν οι φιλόσοφοι, κι επομένως οι άνθρωποι ζουν μέσα στο σκοτάδι της αμάθειας (διαχρονική άποψη). Έτσι, έμμεσα εισάγεται το θέμα που θα αναπτυχθεί στην επόμενη ενότητα: το χρέος του απελευθερωμένου δεσμώτη, δηλαδή του φιλοσόφου, να ξανακατέβει στο σπήλαιο και να οδηγήσει προς την έξοδο και τους υπόλοιπους δεσμώτες.

ΤΑ ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ (ψεβ)

Αλληγορία: είναι ένας εκφραστικός τρόπος με τον οποίο ο συγγραφέας άλλα λέει και άλλα εννοεί. Πρόκειται συνεπώς για συνεχή μεταφορά ή παρομοίωση.

Διάλογος: χάρη σ’ αυτόν η περιγραφή του σπηλαίου δε γίνεται μονότονη, αλλά αποκτά ζωντάνια και παραστατικότητα.

Χρήση β’ ενικού προσώπου: η χρήση β’ ενικού προσώπου («ἀπείκασον», «ἰδὲ», «ὅρα») συνδέεται με το διάλογο και προσδίδει στην περιγραφή αμεσότητα.

Εικόνες: η περιγραφή του σπηλαίου δίνεται μέσω πληθώρας οπτικο-ακουστικών και κινητικών εικόνων. Ειδικότερα, μπορούμε να αναφέρουμε ως παραδείγματα τα εξής:
α. οπτικές εκόνες: η περιγραφή της σπηλιάς, οι ακινητοποιημένοι δεσμώτες , η παρουσίαση της φωτιάς που καίει στο πίσω μέρος και του τοίχου.
β. κινητική εικόνα: η παρουσίαση των ανθρώπων οι οποίοι κινούνται στο δρόμο.
γ. ακουστική εικόνα: οι ομιλίες των ανθρώπων που ακούγονται κατά το πέρασμά τους.

 Οι παραπάνω σημειώσεις βασίστηκαν σε μεγάλο βαθμό στο Ψηφιακό Εκπαιδευτικό Βοήθημα του υπουργείου αλλά εμπλουτίστηκαν και από:   σχόλια του Κυριάκου Κατσιμάνη, του Δημήτρη Πασχαλίδη, των απαντήσεων στις ερωτήσεις του ΚΕΕ από τον όμιλο συγγραφέων καθηγητών και προσωπικές σημειώσεις των συναδέλφων Δ.Βένου και Ο.Στολίδου, τους οποίους ευχαριστώ θερμά.

Πλάτωνος "Πολιτεία" μετάφραση ενοτήτων 11,12,13

ΠΛΑΤΩΝΟΣ «ΠΟΛΙΤΕΙΑ» 

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΤΩΝ ΕΝΟΤΗΤΩΝ 11,12,13 

 Ενότητα 11η Η αλληγορία του σπηλαίου. 

 Μετά από αυτά, είπα, παράστησε με μια τέτοια παραβολή τη δική μας φύση τη σχετική με την παιδεία και την αμάθεια. Φαντάσου λοιπόν ότι κάποιοι άνθρωποι , όπως σ΄ ένα υπόγειο και βαθύ σα σπηλιά κτίσμα που έχει ανοιχτή προς το φως στην είσοδο, εντελώς απομακρυσμένη απ’ το βάθος της σπηλιάς, βρίσκονται σ’ αυτήν από την παιδική τους ηλικία με δεμένα και τα πόδια και τον αυχένα, ώστε αυτοί να παραμένουν στο ίδιο σημείο (ακινητοποιημένοι) και να κοιτούν μόνο μπροστά, και εξαιτίας των δεσμών να μην μπορούν να γυρίσουν τα κεφάλια τους γύρω-γύρω, και από πάνω και μακριά και πίσω τους να καίει δυνατή φωτιά και ανάμεσα στη φωτιά και στους φυλακισμένους, με κατεύθυνση προς τα πάνω, να υπάρχει δίοδος, στην οποία όμως κοντά είναι παράλληλα κτισμένος ένας τοίχος, όπως οι ταχυδακτυλουργοί τοποθετούν μπροστά στους ανθρώπους παραπετάσματα, πάνω απ΄ τα οποία εμφανίζουν τα τεχνάσματά τους. Το βλέπω, είπε. Φαντάσου λοιπόν ότι άνθρωποι φέρνουν κοντά σ΄ αυτό το παραπέτασμα διάφορα αντικείμενα που προεξέχουν απ ΄το παραπέτασμα, και αγάλματα και άλλα ομοιώματα και λίθινα και ξύλινα και κατασκευασμένα από κάθε είδους υλικό: και όπως είναι φυσικό απ΄αυτούς που τα κρατούν και τα παρουσιάζουν άλλοι μιλούν και άλλοι σωπαίνουν. Για παράξενο θέαμα, είπε, μου μιλάς και για αλλόκοτους αιχμάλωτους Όμοιους με εμάς, είπα εγώ.

Ενότητα 12η Η αλληγορία του σπηλαίου – Η απροθυμία των φιλοσόφων. 

Τι λες λοιπόν ; Δεν είναι φυσικό αυτό είπα εγώ και αναγκαίο σύμφωνα με όσα ειπώθηκαν προηγουμένως, ότι δηλ. ούτε οι απαίδευτοι και αυτοί που αγνοούν την αλήθεια θα μπορούσαν ποτέ να διοικήσουν ικανοποιητικά μια πόλη ούτε αυτοί που τους αφήνουν ν΄ ασχοληθούν ως το τέλος της ζωής τους με την παιδεία. Οι πρώτοι επειδή δεν έχουν ένα σκοπό στη ζωή τους, που προσπαθώντας να τον πετύχουν πρέπει να κάνουν όλα όσα τυχόν κάνουν και στην ιδιωτική και στη δημόσια ζωή τους ενώ οι δεύτεροι , επειδή δε θα ενεργήσουν με τη θέλησή τους, αφού νομίζουν ότι, ενώ είναι ακόμα ζωντανοί , έχουν εγκατασταθεί στα νησιά των μακάρων ; Είναι αλήθεια, είπε. Δική μας επομένως δουλειά, είπα εγώ, των ιδρυτών της πόλης είναι να αναγκάσουμε όσους από τη φύση τους είναι προικισμένοι κατά τον καλύτερο τρόπο να φθάσουν προς την γνώση, που προηγουμένως είπαμε πως είναι η σπουδαιότερη δηλ. και να αντικρίσουν το αγαθό και ν’ ανεβούν εκείνο τον ανηφορικό δρόμο και όταν φτάσουν στην κορυφή και δουν αρκετά να μην επιτραπεί σ΄ αυτούς, αυτό που τώρα τους επιτρέπεται. Ποιο δηλαδή; To να παραμένουν συνέχεια εκεί, είπα εγώ, και να μη θέλουν να κατέβουν ξανά κοντά σ΄ εκείνους τους φυλακισμένους, και να μοιραστούν μαζί τους τούς κόπους και τις τιμές, είτε αυτές είναι τιποτένιες είτε σπουδαιότερες.

Ενότητα 13η Η αλληγορία του σπηλαίου- Ο ηθικός εξαναγκασμός των φιλοσόφων.

Έπειτα , είπε, θα τους αδικήσουμε και θα κάνουμε τη ζωή τους χειρότερη ενώ έχουν τη δυνατότητα να ζουν καλύτερα; Ξέχασες , είπα εγώ, πάλι φίλε μου ότι αυτό δεν ενδιαφέρει το νόμο, πώς δηλαδή κάποια μερίδα πολιτών θα ευτυχεί υπερβολικά σε μια πόλη αλλά σκέφτεται πώς θα συμβεί αυτό σ΄ ολόκληρη την πόλη, συγκρατώντας τους πολίτες με την πειθώ και τον εξαναγκασμό κάνοντάς τους να να μεταδίδουν ο ένας στον άλλο την ωφέλεια, την οποία τυχόν καθένας απ΄ αυτούς έχει την δυνατότητα να προσφέρει στο σύνολο των πολιτών΄ και ο ίδιος δημιουργεί τέτοιους άνδρες στην πόλη όχι για να αφήσει να στραφεί όπου θέλει ο καθένας αλλά για να τους χρησιμοποιεί ο ίδιος προς το δεσμό που εξασφαλίζει τη συνοχή της πόλης. Είναι αλήθεια , είπε το είχα ξεχάσει. Να έχεις λοιπόν στο μυαλό σου, Γλαύκωνα, ότι δεν θα αδικήσουμε αυτούς που θα γίνουν φιλόσοφοι κοντά μας αλλά θα τους πούμε τα δίκαια πείθοντάς τους με επιχειρήματα να φροντίζουν τους άλλους και να τους προσέχουν.

ΣΤΕΛΛΑ ΒΙΟΛΑΝΤΗ

Mια αξιόλογη παράσταση από το "θέατρο της Δευτέρας"- για όσους παλιότερους θυμούνται την εκπομπή της τότε ΕΡΤ- του έργου του Ξενόπουλου "Στέλλα Βιολάντη".Νομίζω ότι οι μαθητές θα την παρακολουθήσουν με ενδιαφέρον, πριν προσεγγίσουν το κείμενο.Οι ερμηνείες είναι καταπληκτικές!

BURNOUT: η νόσος των εκπαιδευτικών

Για να καταρριφθούν κάποιοι... μύθοι σχετικά με το επάγγελμα του εκπαιδευτικού διαβάστε το ακόλουθο άρθρο:

Burnout: Η «νόσος» που προσβάλλει και τους Έλληνες εκπαιδευτικούς [Θεολόγος Χατζηπέμος Ειδ. Παιδαγωγός, Κοιν. Λειτουργός MSc Συνεργάτης της ΕΨΥΠΕ Από το «’Ενεκα λόγου», δελτίο επικοινωνίας της Εταιρείας Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου. ] Το επάγγελμα του εκπαιδευτικού κατέχει μια από τις πρώτες θέσεις στον κατάλογο των στρεσογόνων επαγγελμάτων, οι δε εκπαιδευτικοί ανήκουν στην ομάδα των επαγγελματιών που είναι ιδιαίτερα επιρρεπείς στο burnout ή όπως αποδίδεται στα ελληνικά "σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης". Έρευνες στην Αμερική και την Ευρώπη έχουν δείξει ότι από το σύνολο των εργαζομένων σε ανθρωπιστικά επαγγέλματα οι εκπαιδευτικοί πλήττονται ιδιαίτερα. Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία το 5‐25% των εκπαιδευτικών υποφέρει από το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης. Στην Ελλάδα το 10% των εκπαιδευτικών βιώνει υψηλή συναισθηματική εξάντληση, το 15‐17% μέτρια ως υψηλή αποπροσωποποίηση που εκδηλώνεται με τη δημιουργία απρόσωπων σχέσεων με τους μαθητές και το 30‐35% αισθάνεται ότι δεν μπορεί να είναι αποτελεσματικό στη δουλειά του. Το burnout δεν έχει φύλο και πλήττει εξίσου άντρες και γυναίκες. Οι ανύπαντροι, οι πρωτοδιόριστοι και οι εκπαιδευτικοί με πολλά χρόνια υπηρεσίας είναι αυτοί που απειλούνται περισσότερο από το burnout.

 ΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ BURNOUT Η επαγγελματική εξουθένωση είναι ένα σύνδρομο σωματικής και ψυχικής εξάντλησης στα πλαίσια του οποίου ο εκπαιδευτικός κατακλύζεται από συναισθήματα άγχους, χάνει το ενδιαφέρον του και τα όποια θετικά αισθήματα έχει για τους μαθητές του, δεν είναι ικανοποιημένος από τη δουλειά του, διαμορφώνει αρνητική εικόνα για τον εαυτό του και αδυνατεί να αντιμετωπίσει τα προβλήματα που ανακύπτουν κατά την εκπαιδευτική διαδικασία. Τρία είναι τα χαρακτηριστικά της επαγγελματικής εξουθένωσης: -η συναισθηματική εξάντληση που εκδηλώνεται με μια συνεχή αίσθηση έντασης και ψυχικής κόπωσης, -η αποπροσωποποίηση που εκδηλώνεται με τη δημιουργία απρόσωπων σχέσεων με τους μαθητές και τους γονείς και -η έλλειψη προσωπικών επιτευγμάτων που εκδηλώνεται με τη μείωση της απόδοσής του.

 ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΕΞΟΥΘΕΝΩΣΗΣ Το φαινόμενο της επαγγελματικής εξουθένωσης δεν έχει αιφνίδια έναρξη, αντίθετα ακολουθεί τέσσερα διαδοχικά στάδια -το πρώτο στάδιο είναι αυτό του ενθουσιασμού. Ο νεοδιόριστος εκπαιδευτικός εισέρχεται στον εργασιακό χώρο με πολύ υψηλούς στόχους και μεγάλες απαιτήσεις από τον εαυτό του, τους μαθητές, τους συναδέλφους, τη διοίκηση. -στο δεύτερο στάδιο κυριαρχούν η αμφιβολία και η αδράνεια. Ο εκπαιδευτικός αμφιβάλλει αν η εργασία του ανταποκρίνεται στις προσδοκίες του και στις βαθύτερες ανάγκες του. Αρχίζει να προβάλλει ζητήματα αμοιβών και ωρών εργασίας, αρνούμενος να αναθεωρήσει τις υπερβολικά υψηλές προσδοκίες του -η απογοήτευση και η ματαίωση είναι το τρίτο στάδιο. Ο εκπαιδευτικός αναρωτιέται αν και πόσο αξίζει τον κόπο να διδάσκει κάτω από συνθήκες πίεσης, άγχους και απογοήτευσης και θεωρεί κάθε προσπάθεια μάταια. το τελευταίο στάδιο, είναι η απάθεια. Ο εκπαιδευτικός παραμένει στο σχολείο, παίρνει το μισθό του, αδιαφορώντας για κάθε εκπαιδευτική καινοτομία και για τις ανάγκες και τα προβλήματα των μαθητών.

 ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΤΟΥ BURNOUT Οι κεφαλαλγίες, η υπέρταση, οι γαστρεντερικές διαταραχές, οι διαταραχές διατροφής, οι μεταβολές του σωματικού βάρους, οι καρδιαγγειακές διαταραχές, η έντονη αίσθηση κόπωσης και αδυναμίας, οι διαταραχές στον ύπνο, η υπερβολική κατανάλωση καφεΐνης, καπνού, αλκοόλ, είναι ορισμένες ψυχοσωματικές αντιδράσεις. Εκτός από τα οργανικά υπάρχουν και συμπτώματα. Σε γνωστικό επίπεδο, ο εκπαιδευτικός πιστεύει ότι δεν είναι αποτελεσματικός, πιστεύει ότι δεν έχει θετική επιρροή στους μαθητές του, έχει αδυναμία συγκέντρωσης, ξεχνά εύκολα τα ονόματα των μαθητών. Όσον αφορά τα συμπτώματα σε συναισθηματικό επίπεδο, ο εκπαιδευτικός αναπτύσσει έντονη αποθάρρυνση, αίσθημα ανεπάρκειας, ενοχών και αδικίας. Σε επίπεδο συμπεριφοράς, ο εκπαιδευτικός συμπεριφέρεται με απρόσωπο και ψυχρό τρόπο, αποφεύγει να ενημερώνει τους γονείς για την πρόοδο των μαθητών.Τότε: Οι οικογενειακές συγκρούσεις, οι εντάσεις στις σχέσεις με τους συναδέλφους, οι δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις, η κοινωνική απόσυρση, η μειωμένη ερωτική‐σεξουαλική διάθεση είναι συμπτώματα που εμφανίζονται σε κοινωνικό επίπεδο. Τα συμπτώματα αυτά συνήθως δεν γίνονται αμέσως αντιληπτά παρά μόνο στα δύο τελευταία στάδια.

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΤΟΥ ΣΥΝΔΡΟΜΟΥ Τα αίτια εμφάνισης του συνδρόμου πρέπει να αναζητηθούν τόσο στη δομή και τη λειτουργία του εκπαιδευτικού συστήματος όσο και στην προσωπικότητα και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού. -Οι στρεσογόνες συνθήκες εργασίας, -η πολυετής εργασία των εκπαιδευτικών στην πρώτη γραμμή που πολλές φορές ξεπερνά τις τρεις δεκαετίες, σε συνδυασμό με τις περιορισμένες ευκαιρίες για υπηρεσιακή εξέλιξη, -η δυσκαμψία του εκπαιδευτικού συστήματος, -η απουσία καινοτόμων εκπαιδευτικών προγραμμάτων, -η μείωση του δημόσιου κύρους των εκπαιδευτικών, -η έλλειψη υποστήριξης, εποπτείας και συνεχούς εκπαίδευσης, -η απουσία ίσων ευκαιριών, -η κομματικοποίηση και ο χαμηλός μισθός είναι σοβαρές συνιστώσες του εκπαιδευτικού μας συστήματος που ενοχοποιούνται για την εμφάνιση του συνδρόμου.

 ΑΝΤΙΜΕΤΩΠIΣΗ ΤΟΥ BURNOUT Η καλύτερη αντιμετώπιση είναι η πρόληψη. Για το λόγο αυτό το Υπουργείο Παιδείας οφείλει να διερευνήσει και να καταγράψει πανελλήνια και σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης όχι μόνο την έκταση και τους παράγοντες που ενοχοποιούνται για την εμφάνιση του συνδρόμου, αλλά και τις συνιστώσες εκείνες που μπορούν προβλέψουν την εμφάνιση της επαγγελματικής εξουθένωσης. Επιπρόσθετα θα προτείναμε την αναδόμηση του αγχογόνου εκπαιδευτικού συστήματος, τη συμμετοχή των εκπαιδευτικών στο σχεδιασμό του εκπαιδευτικού έργου, τη συνεχή επιμόρφωσή τους, την καθιέρωση του θεσμού της εποπτείας σε επίπεδο σχολικής μονάδας, την παροχή ευκαιριών υπηρεσιακής εξέλιξης και τέλος την εκπόνηση και χρησιμοποίηση ειδικών "εργαλείων" ελέγχου του συνδρόμου. Ο ίδιος ο εκπαιδευτικός ως επαγγελματίας οφείλει να καταβάλει προσπάθεια ελέγχου των παραμέτρων που προκαλούν επαγγελματικό άγχος, να αναγνωρίσει εγκαίρως τα συμπτώματα και να ζητήσει βοήθεια από ειδικούς.