Mια επισκόπηση των Ηθικών του Αριστοτέλη

Για το ΓΘ2

Στο 5ο τεύχος του περιοδικού "Φιλοσοφείν" και στη σελ.91 μπορείτε να διαβάσετε το άρθρο του Δημήτρη Λυπουρλή, ενός εξαιρετικού πανεπιστημιακού δασκάλου -είχα την τύχη να είμαι μαθήτριά του- που τιτλοφορείται: "Ένας φιλόλογος διαβάζει τον ορισμό της (ηθικής) αρετής στα Ηθικά Νικομάχεια του Αριστοτέλη".Θα σας βοηθήσει στην επανάληψή σας, γιατί είναι γραμμένο κατανοητά και επικεντρωμένο στα βασικά σημεία των ενοτήτων του Αριστοτέλη που διδαχτήκατε.

Το άρθρο θα το βρείτε εδώ

 

 

 

ΗΘΙΚΑ - ενότητα 6η

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ «ΗΘΙΚΑ-ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ»  ΕΝΟΤΗΤΑ 6^η

«Η αρετή καθιστά τον άνθρωπο ικανό να εκτελέσει

 το προορισμένο γι’ αυτόν έργο»

 

Η ΕΙΔΟΠΟΙΟΣ ΔΙΑΦΟΡΑ ΤΗΣ  ΑΡΕΤΗΣ

«Δεῖ δὲ μὴ μόνον οὕτως εἰπεῖν, ὅτι ἕξις, ἀλλὰ καὶ ποία τις»

Για να οριστεί μια έννοια, κατά τον Αριστοτέλη, πρέπει:

• Να οριστεί το προσεχές της γένος, δηλαδή να οριστεί το πλησιέστερο σύνολο, στο οποίο ανήκει π.χ. άνθρωπος <  ζώον.
• Να καθοριστεί η ειδοποιός διαφορά της, δηλαδή το ιδιαίτερο γνώρισμα, που  τη διακρίνει από άλλες ομοειδείς έννοιες π.χ. για τον άνθρωπο ειδοποιός διαφορά είναι το λογικό.

 

Στην 4η ενότητα, ορίστηκε το προσεχές γένος της αρετής, που είναι η έννοια «έξις»- ως μόνιμη ψυχική ποιότητα που διαμορφώνεται με την άσκηση και τον εθισμό. Μένει τώρα να  οριστεί η ειδοποιός διαφορά της, εκείνο δηλαδή που την ξεχωρίζει από τις άλλες έξεις. Έτσι προκύπτει το ερώτημα τι λογής έξη είναι και γιατί η ποιότητα της έξης προσδιορίζει την ποιότητα της πράξης.

 

Η ΤΕΛΕΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Η ΕΠΙΤΥΧΙΑ

ΩΣ ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΙΣ ΚΑΙ ΑΛΛΗΛΟΕΞΑΡΤΩΜΕΝΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΑΡΕΤΗΣ

Διττός ο ρόλος της αρετής: αυτό στο οποίο ενυπάρχει

• το τελειοποιεί
• το καθιστά ικανό να επιτελέσει με επιτυχία το έργο που του ταιριάζει

Η σχέση των δυο αυτών λειτουργιών είναι άμεση και «οργανική». Ένα ον είναι σε θέση να επιτελέσει με πλήρη επιτυχία το έργο του, όταν αυτό το ίδιο βρίσκεται σε άριστη κατάσταση. Όπως τίποτα δεν επιβεβαιώνει την άρτια κατάσταση ενός όντος όσο η πλήρης επιτυχία με την οποία εκπληρώνει το έργο του

Άρα, η αρετή πρωταρχικά, δηλώνει την αξία που έχει ένα πρόσωπο, ζώο, ή πράγμα τη στιγμή που έχει την πιο τέλεια, την πιο ολοκληρωμένη μορφή του και ότι η αξία ενός προσώπου, ζώου, πράγματος συνδέεται άμεσα με την τέλεια εκτέλεση του έργου , το οποίο του έχει ανατεθεί από τη φύση.

Η επανάληψη του επιρρήματος «εὖ» και του επιθέτου «ἀγαθός» δίνουν έμφαση στα δύο αυτά κύρια στοιχεία της αρετής που επηρεάζουν , τόσο το υποκείμενο, όσο και το έργο του και αποτελούν την ειδοποιό διαφορά της αρετής από τις άλλες έξεις.

Ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί εδώ τον όρο «ἀρετή» μα δεν της αποδίδει καθαρά ηθικό περιεχόμενο, αλλά τη θεωρεί ως οποιαδήποτε θετική ικανότητα ή ιδιότητα που υπάρχει σε μεγάλο βαθμό. Συνώνυμά της μπορούν να θεωρηθούν η ικανότητα, η υπεροχή, η ανωτερότητα, το προτέρημα.

 

Παραδείγματα για τα δύο γνωρίσματα της αρετής

 

1^ο παράδειγμα: η αρετή του ματιού είναι η ιδιότητα που κάνει και το μάτι τέλειο και το βοηθά να εκτελεί σωστά το έργο για το οποίο είναι προορισμένο από τη φύση, δηλαδή να βλέπει καλά.

 

2^ο παράδειγμα: η αρετή του αλόγου είναι η ιδιότητα που και το άλογο το κάνει σπουδαίο και το βοηθά να εκτελεί σωστά το έργο για το οποίο είναι προορισμένο από τη φύση, δηλαδή το κάνει ικανό να τρέχει, να κουβαλά τον αναβάτη και να αντιμετωπίζει τους εχθρούς.

Το παράδειγμα του ματιού στη 2^η και 6^η ενότητα

Ο Αριστοτέλης χρησιμοποίησε το παράδειγμα του ματιού διαφορετικά στη 2^η και διαφορετικά στην 6^η ενότητα. Πιο συγκεκριμένα, στη 2^η ενότητα το παρουσίασε ως κάτι αντίθετο των ηθικών αρετών, αφού την ιδιότητα της όρασης την έχουμε εκ φύσεως, ενώ τις ηθικές αρετές τις αποκτούμε έπειτα από επανάληψη. Φαινομενικά, λοιπόν, έχουμε μια αντίφαση, η οποία όμως αίρεται, αν σκεφτούμε το εξής: στη 2^η ενότητα, η αρετή έχει καθαρά ηθικό περιεχόμενο, ενώ στην 6^η αναφέρεται με πιο γενική σημασία, με την έννοια της ικανότητας, της ιδιότητας που υπάρχει σε μεγάλο βαθμό σε όλα τα όντα. Επιπλέον, στη 2^η ενότητα ο Αριστοτέλης μιλά για το αισθητήριο της όρασης, το οποίο υπάρχει εκ φύσεως και δεν αποκτιέται με την επανάληψη, ενώ στην 6η αναφέρεται σε μια ιδιότητα της όρασης, την οξύτητα, η οποία επιδέχεται βελτίωση μέσω της άσκησης και μπορεί να φτάσει στην τελειότητα. (ΨΕΒ)

 

Ο ΚΑΤΟΧΟΣ ΤΗΣ ΑΡΕΤΗΣ ΚΑΘΙΣΤΑΤΑΙ ΑΓΑΘΟΣ

ΚΑΙ ΙΚΑΝΟΣ ΝΑ ΕΠΙΤΕΛΕΣΕΙ ΕΠΙΤΥΧΩΣ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Η αρετή  του ανθρώπου τον κάνει  αγαθό και τον βοηθά να επιτελέσει σωστά το έργο που απορρέει από αυτόν τον ίδιο και τις επιλογές του.

«ἑαυτοῦ»: δείχνει ότι το έργο του ανθρώπου είναι προϊόν της δικής του βούλησης και δεν ορίζεται από παράγοντες εξωτερικούς, αλλά από αυτόν τον ίδιο.

Μάλιστα, ο Αριστοτέλης επιλέγει να αναφερθεί στην περίπτωση του ανθρώπου κάνοντας χρήση μιας υποθετικής πρότασης («Εἰ δὴ …») που έχει ως απόδοση τη δυνητική ευκτική «ἂν εἴη». Τα δύο αυτά στοιχεία προδίδουν μετριοπάθεια, διαλλακτικότητα και λόγο επιστημονικό. Ο φιλόσοφος δεν έχει διάθεση να επιβάλει τις θέσεις του· αντίθετα, φαίνεται να είναι πρόθυμος να τις συζητήσει περαιτέρω, να τις συμπληρώσει ή ακόμα και να τις αναθεωρήσει.

 

Η ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ ΤΗΣ ΑΡΕΤΗΣ

Αρετή είναι η έξη «ἀφ’ ἧς ἀγαθὸς ἄνθρωπος γίνεται καὶ ἀφ’ ἧς εὖ τὸ ἑαυτοῦ ἔργον ἀποδώσει». Ο προσδιορισμός του τι είναι η αρετή καθαυτή αποτελεί το θέμα που θα απασχολήσει τον Αριστοτέλη στη συνέχεια και θα τον οδηγήσει στη διερεύνηση της μεσότητας, για να ορίσει την ηθική αρετή.

 

ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ    (ΨΕΒ)

 Επιδοτική αντίθεση, με την οποία θέλει να τονίσει το δεύτερο μέρος του συλλογισμού του («ποία τις») ως πιο σημαντικό από το πρώτο.

 «Δεῖ δὲ μὴ μόνον οὕτως εἰπεῖν, ὅτι ἕξις, ἀλλὰ καὶ ποία τις.»

 
Πολυσύνδετα σχήματα, τα οποία τονίζουν τα δύο γνωρίσματα της αρετής.

 «αὐτό τε εὖ ἔχον ἀποτελεῖ καὶ τὸ ἔργον αὐτοῦ εὖ ἀποδίδωσιν»

 «οἷον … τόν τε ὀφθαλμὸν σπουδαῖον ποιεῖ καὶ τὸ ἔργον αὐτοῦ»

 «ὁμοίως … ἵππον τε σπουδαῖον ποιεῖ καὶ ἀγαθὸν δραμεῖν καὶ ἐνεγκεῖν τὸν ἐπιβάτην καὶ μεῖναι τοὺς πολεμίους»

 

Επανάληψη του επιρρήματος «εὖ».

FACEBOOK (πλεονεκτήματα-μειονεκτήματα)

Στα πλαίσια της έκθεσης της β΄Λυκείου, στη θεματική ενότητα "διαδίκτυο", έγιναν- κατά τη διάρκεια των Χριστουγεννιάτικων διακοπών -ενδιαφέρουσες εργασίες από τους μαθητές μου.

 

Μία από αυτές θα σας παρουσιάσω σήμερα, όπως ακριβώς μου την κατέθεσαν οι μαθήτριες που εργάστηκαν γι' αυτήν, χωρίς καμία δική μου προσθήκη ή αφαίρεση( εκτός από τις φωτογραφίες, για να δώσουμε λίγο χρώμα). Θέμα της... το facebook!!!

F A C E B O O K

Ατματσίδου Έλλη   Γαβριηλίδου Ξανθή

β1  2^ου Λυκείου Ελευθερίου-Κορδελιού

Εισαγωγή

Από την αρχή της βιομηχανικής επανάστασης, οι κοινωνικοί σχολιαστές παρουσίασαν ιδέες που σχολιάζουν πάνω στην επίδραση που έχει η τεχνολογία στην ανθρώπινη κοινωνική αλληλεπίδραση μέσω οποιασδήποτε σύγχρονης εφεύρεσης. Οι ιδέες αυτές λαμβάνουν υπόψη το πώς η αλλαγή της τεχνολογίας θα μπορούσε να επηρεάσει το πώς διαπλέκονται οι άνθρωποι. Λόγω της ανάπτυξης του διαδικτύου, οι άνθρωποι μπορούν να σχηματίσουν σχέσεις και με άτομα που βρίσκονται σε μακρινές από αυτούς γεωγραφικές θέσεις. Συνήθη προβλήματα σε υπηρεσίες κοινωνικής δικτύωσης έχουν να κάνουν με ζητήματα ασφάλειας, προστασίας της ιδιωτικής ζωής, ακατάλληλο περιεχόμενο αλλά και παρενόχλησης στον κυβερνοχώρο. Το Internet έχει μπει για τα καλά στη ζωή μας. Την τελευταία τετραετία έχει δημιουργήσει ένα περιβάλλον αυξημένης κοινωνικής αλληλεπίδρασης, όπου οι χρήστες έχουν την δυνατότητα να συνεργάζονται, να επικοινωνούν, να χρησιμοποιούν υπηρεσίες ελεύθερα.

Τι είναι οι ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης ;

Οι ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης ή « social networking   sites», όπως τα πολύ δημοφιλή στη χώρα μας Facebook και Twitter αποτελούν καθημερινή συνήθεια των νέων. Στις ιστοσελίδες αυτές, παιδιά, νέοι, αλλά και μεγαλύτεροι χρήστες μέσα από τα εικονικά τους προφίλ , λειτουργούν διαδραστικά με άλλους χρήστες δημοσιεύουν τις φωτογραφίες και τα βίντεό τους γίνονται μέλη σε ομάδες κοινών ενδιαφερόντων (groups) δημοσιεύουν και ανταλλάσουν τις καλλιτεχνικές τους δημιουργίες (μουσική, εικαστικά έργα κ.λπ.), επισκέπτονται σελίδες άλλων χρηστών και χρησιμοποιούν πλήθος εφαρμογών (κουίζ, παιχνίδια, κ.λπ.)   δημιουργούν οι ίδιοι περιεχόμενο στο Διαδίκτυο και να το μοιράζονται με άλλους χρήστες, χωρίς να έχουν εξειδικευμένες τεχνικές γνώσεις.

ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΟ FACEBOOK

Το  Facebook  είναι   ιστόχωρος κοινωνικής δικτύωσης που ξεκίνησε στις 4 Φεβρουαρίου του 2004 . Ο   Μαρκ Ζάκερμπεργκ ίδρυσε το Facebook ως μέλος του πανεπιστημίου του   Χάρβαρντ. Αρχικά δικαίωμα συμμετοχής είχαν μόνο οι φοιτητές του   Χάρβαρντ ενώ αργότερα επεκτάθηκε. Το όνομα της ιστοσελίδας προέρχεται από τα έγγραφα παρουσίασης των μελών πανεπιστημιακών κοινοτήτων μερικών Αμερικάνικων κολεγίων και προπαρασκευαστικών σχολείων που χρησιμοποιούσαν οι νεοεισερχόμενοι σπουδαστές για να γνωριστούν μεταξύ τους. Το 2005 το δικαίωμα πρόσβασης επεκτάθηκε σε μαθητές συγκεκριμένων λυκείων και μέλη ορισμένων μαθητικών κοινοτήτων, ενώ το 2006 η υπηρεσία έγινε προσβάσιμη σε κάθε άνθρωπο του πλανήτη που η ηλικία του ξεπερνούσε τα 13 χρόνια. Το μόνο που χρειάζεσαι για να ενταχθείς στο Facebook είναι μια έγκυρη διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου.

Τα χαρακτηριστικά του Facebook είναι τα εξής:

‘’The Wall’’ : είναι ένα μέρος όπου μπορούν να τοποθετήσουν μηνύματα ο ένας στο profile του άλλου.

‘’Pokes’’ : εικονικά σπρωξίματα που μπορεί να δώσει ο ένας στον άλλο.

‘’Users Status’’ : πληροφορίες που μπορούν να δοθούν στους φίλους σχετικά με τις τρέχουσες δράσεις του χρήστη.

‘’News Feeds’’ : όπου το Facebook μπορεί να ανακοινώσει αλλαγές του site όπως επερχόμενες εκδηλώσεις, αλλαγές profile και γενέθλια φίλων.

‘’Photo’’ εφαρμογές : οι χρήστες μπορούν να φορτώσουν φωτογραφίες για να τις δουν οι φίλοι τους.

Το Facebook έχει 2 αρχές όταν πρόκειται για την προστασία της ιδιωτικής ζωής. Δίνεται η δυνατότητα στον χρήστη να έχει πλήρη έλεγχο των δεδομένων και πληροφοριών του αλλά ταυτόχρονα να έχει πρόσβαση στις πληροφορίες που οι άλλοι φίλοι του επιθυμούν να μοιραστούν. Εκτός από τους όρους του Facebook επιτρέπει στους διαχειριστές διάφορων τοποθεσιών να έχουν πρόσβαση στα Profile των χρηστών και του υπολογιστή, καθώς και η παρακολούθηση χρήσης του χρήστη. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι το Facebook δεν είναι χωρίς ασφάλεια.

Πλεονεκτήματα του Facebook

Το Facebook έχει συμβάλλει θετικά στην ζωή του ανθρώπου! Τα τελευταία χρόνια, έχουν δημιουργηθεί ομάδες χρηστών μέσω του διαδικτύου με συγκεκριμένους στόχους! Κοινός στόχος όλων όμως είναι η γνωριμία και η επαφή ατόμων με κοινά ενδιαφέροντα, απόψεις καθώς και ιδέες. Άνθρωποι από όλο τον κόσμο έρχονται σε επαφή με άλλους χρήστες, μαθαίνουν για την ζωή τους, γίνονται φίλοι(στο διαδίκτυο) όμως μπορούν να αναπτυχθούν και φιλίες στην πραγματικότητα (εκτός διαδικτύου), εφόσον βρίσκουν πολλά κοινά ενδιαφέροντα. Βρίσκουν παλιούς φίλους, γνωστούς από τα μαθητικά και φοιτητικά χρόνια. Επιπλέον, το Facebook μπορεί να λειτουργήσει θετικά ακόμα και στην κινητοποίηση και ενεργή συμμετοχή των πολιτών, οι οποίοι αρχικά έχουν ενταχθεί σε δικτυακές ομάδες για να υποστηρίξουν τα μέλη-οργανωτές στον κάθε στόχο τους. Οι χρήστες επίσης έχουν την δυνατότητα ενημέρωσης σχετικά με πολιτιστικές και κοινωνικές εκδηλώσεις που λαμβάνουν χώρα σε διάφορα μέρη εντός η εκτός της περιοχής τους και μπορούν να παρευρεθούν! Το Facebook έχει προσφέρει βοήθεια ακόμα και στις αρχές. Μέσω αυτού έχουν εξιχνιαστεί διάφορες υποθέσεις, βρέθηκαν άνθρωποι που κρύβονταν από τις αρχές καθώς τα στοιχεία κάθε χρήστη είναι εμφανή και προσβάσιμα σε αυτές. Αυτό στοχεύει στην ομαλή λειτουργία του διαδικτύου και την αποφυγή δικτυακής βίας(εκβιασμός, εξαπάτηση κλπ.). Κάποια σώματα ασφαλείας έχουν δικαιώματα παρακολούθησης ακόμα και στην προσωπική συνομιλία χρηστών μεταξύ τους για τυχόν παρανομίες από διάφορους επιτήδειους.

Ένας επιπλέον λόγος που το Facebook έχει φανεί χρήσιμο είναι πώς γίνονται χρήστες ακόμα και πολιτικά πρόσωπα προκειμένου να δημοσιεύσουν ιδέες και απόψεις και να τα «πασάρουν» στον κόσμο. Χρήστες είναι επίσης καλλιτεχνικά πρόσωπα ,τα οποία αναζητούν περισσότερους θαυμαστές όπως και μέσα να αναδείξουν τον τρόπο ζωής τους.

Ένα παραπάνω πλεονέκτημα είναι το γεγονός πως βοηθά τους ανθρώπους που δεν είναι ιδιαίτερα κοινωνικοί. Μπορούν έτσι να αποβάλλουν το φόβο, τη ντροπή, το άγχος και να έχουν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση στην γνωριμία τους με άλλους ανθρώπους, κυρίως διότι είναι απρόσωπο και η κατάσταση είναι πιο «χαλαρή» αφού δεν υπάρχει άμεση επαφή. Βοηθά στην κοινωνικοποίηση τους, ανοίγονται ευκολότερα και αναδεικνύουν στοιχεία του χαρακτήρα τους. Ωστόσο, δεν είναι τυχαίο που οι περισσότεροι χρήστες είναι έφηβοι και νέοι. Το γεγονός αυτό στηρίζεται στο ότι βρίσκονται στην φάση αυτή της ζωής τους που αναζητούν οποιονδήποτε εύκολο κατά προτίμηση τρόπο επικοινωνίας και προσέγγισης άλλων ανθρώπων. Δημιουργούν τις πρώτες τους φιλίες, τα πρώτα τους φλερτ, καθώς επίσης είναι και ένας τρόπος ψυχαγωγίας.

Τέλος, το Facebook αποτελεί μέσο διασκέδασης και ψυχαγωγίας καθώς οι χρήστες ανταλλάσουν απόψεις μεταξύ τους, μαθαίνουν για τις διάφορες κοινωνικές-πολιτιστικές εκδηλώσεις, βλέπουν φωτογραφίες που έχουν δημοσιευτεί. Διαθέτει παιχνίδια που μπορούν να περνούν ευχάριστα και δημιουργικά το χρόνο τους άτομα κάθε ηλικίας, κυρίως δωρεάν. Έχουν τους δικτυακούς τους φίλους, περνούν ώρες διασκεδάζοντας και έτσι γίνονται πιο εύθυμοι και πολλές φορές ξεχνιούνται και από το άγχος της καθημερινότητας.

Μειονεκτήματα του Facebook

Ο κίνδυνος παραμονεύει παντού και συνήθως σε ανύποπτες στιγμές! Ο μεγαλύτερος όμως, έγκειται στο διαδίκτυο! Το Facebook συγκεκριμένα, παρόλο που αρχικά σκοπός δημιουργίας του ήταν η γνωριμία και επαφή με άτομα από όλο τον κόσμο καθώς και η διασκέδαση, τον τελευταίο καιρό χρησιμοποιείται ως μέσο απάτης και διαφόρων άλλων κακών. Αρχικά, κύρια θύματα εξαπάτησης είναι τα μικρά παιδιά καθώς και αθώες, ανύποπτες κοπέλες. Αυτό οφείλεται στην έλλειψη και ανικανότητα εξακρίβωσης στοιχείων του συνομιλητή εφόσον υπάρχει η δυνατότητα να γίνεται οποιοσδήποτε χρήστης, χρησιμοποιώντας ακόμα και «ψεύτικα» προσωπικά στοιχεία. Κάποιοι από αυτούς , κάνοντας κατάχρηση της δυνατότητας αυτής, πλησιάζουν άλλα άτομα με δήθεν κίνητρο την γνωριμία (και στην συνέχεια την άμεση επαφή) με αποτέλεσμα κάποια από τα άτομα-θύματα να βρίσκονται βιασμένα, ακόμα και σε ακραίες περιπτώσεις, δολοφονημένα. Επιπλέον, παρέες εφήβων και νέων, διασκεδάζουν εξαπατώντας άτομα που έχουν φίλους, μέσω «ψεύτικων» προφίλ που έχουν δημιουργήσει.

Ένα επίσης σημαντικό μείον της χρήσης του Facebook είναι πως οι χρήστες αφιερώνουν αρκετές ώρες μπροστά από την οθόνη του υπολογιστή τους και έτσι δεν αξιοποιούν τον ελεύθερο χρόνο τους αφού δεν ενασχολούνται με κάτι δημιουργικό. Επίσης, εξαιτίας αυτού, έχει χαθεί η άμεση επαφή των ατόμων μεταξύ τους, κρύβονται πίσω από μια οθόνη νιώθοντας έντονα τα συναισθήματα φόβου και απόρριψης! Αυξάνεται με αυτό τον τρόπο όλο και περισσότερο η αποξένωση και η απομόνωση των ατόμων-χρηστών στον ίδιο τους τον εαυτό. Παραμελούν έτσι την προσωπική τους ζωή και εν τέλει χάνουν τον εαυτό τους, εφόσον γίνονται πιο εσωστρεφείς, ανασφαλείς.

Κύριο αρνητικό είναι πως κάθε χρήστης-φίλος στο Facebook έχει δυνατότητα πρόσβασης στις φωτογραφίες των άλλων. Έχουν σημειωθεί πολλές περιπτώσεις που διάφορες φωτογραφίες (αποκαλυπτικές και μη) χρησιμοποιούνται από άλλους ως υλικό πορνογραφίας ή απλά κοινωνικής διαφθοράς!

Το Facebook ωστόσο, σε μεγάλο ή μικρό βαθμό, είναι εθιστικό. Μεγαλύτερα ποσοστά εθισμού σε αυτό εντοπίζονται κυρίως σε νεαρές ηλικίες καθώς και σε διάφορους εργαζόμενους. Σερφάροντας με τις ώρες είτε παίζοντας παιχνίδια, ιδιαίτερα εν ώρα μαθήματος ή εργασίας αντίστοιχα, έχει σημειωθεί πως υπάρχει μειωμένη απόδοση και αποτελεσματικότητα!

Ένα ακόμα αρνητικό στοιχείο είναι πως αυξάνεται η περιέργεια των ανθρώπων καθώς ασχολούνται με τις ώρες και μαθαίνουν οποιαδήποτε λεπτομέρεια σχετική με την προσωπική ζωή των άλλων χρηστών. Κάποιοι μάλιστα έχουν «βυθιστεί» στον εικονικό κόσμο του Facebook, κάτι που τους καθησυχάζει και τους δίνει την πεποίθηση πως το ίδιο συμβαίνει και στην πραγματική ζωή. Όμως τα πράγματα είναι ακόμα πιο δύσκολα γι αυτούς όταν αποφασίζουν να έρθουν σε επαφή με την πραγματικότητα και τον κοινωνικό περίγυρο.

Λόγοι δημοφιλίας του Facebook
Μελετώντας τα στατιστικά στοιχεία αναφορικά με τη δημοτικότητα των κοινωνικών δικτύων στο διαδίκτυο σε όλον τον κόσμο, διαπιστώνουμε ότι το Facebook είναι το πιο γνωστό και δημοφιλές κοινωνικό δίκτυο παγκοσμίως, αριθμώντας πάνω από 800 εκατομμύρια ενεργούς χρήστες και η δεύτερη -μετά το Google- σε επισκεψιμότητα ιστοσελίδα στο Internet. Το Facebook συμβάλλει στην ικανοποίηση της τάσης των ανθρώπων για παγκόσμια επικοινωνία και δικτύωση στην ιδιωτική ζωή, τάση που έχει προκύψει με τη διάδοση του διαδικτύου, την εύκολη πρόσβαση σε αυτό και τη δημιουργία του πλανητικού χωριού που εκμηδενίζει τις αποστάσεις. Μέσω του Facebook, άνθρωποι από κάθε πλευρά επικοινωνούν, μοιράζονται έμμεσα εμπειρίες, γνωρίζονται καλύτερα και έρχονται πιο κοντά μέσα σε μια διαδικτυακή κοινωνία.

Οι σκοποί αυτοί πραγματώνονται μέσα από μια σειρά υπηρεσιών που παρέχει ο φορέας, οι οποίοι συνεχώς προσαρμόζονται και εμπλουτίζονται σύμφωνα με τις ανάγκες των χρηστών. Ειδικότερα, το Facebook παρέχει τη δυνατότητα δωρεάν και ελεύθερης εγγραφής και τη δημιουργία ιδιωτικού προφίλ χρήστη με φωτογραφία και πληροφορίες σχετικά με το πρόσωπο του. Οι χρήστες επικοινωνούν με τις ενημερώσεις κατάστασης σε πραγματικό χρόνο (status), στα οποία αναφέρουν πληροφορίες όπως προβληματισμοί, ιδέες ή απλά την ψυχολογική τους κατάσταση ή ενημερώνονται σχετικά για τους διαδικτυακούς φίλους. Ανάλογα με την προεπιλεγμένη ρύθμιση ιδιωτικότητας, οι ενημερώσεις κατάστασης που προσθέτει κάποιος στο προφίλ του μπορούν να διαβάζονται, να σχολιάζονται και να αξιολογούνται από τα άλλα μέλη του δικτύου ή αποκλειστικά από τους φίλους του εκάστοτε χρήστη.

Επιπλέον, η ευρύτατη διάδοση και δημοφιλία του Facebook καθιστά ιδιαίτερα εύκολη την εύρεση παλιών ή ακόμα και νέων φίλων, καθώς το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού και ειδικά οι νεώτερες γενιές διαθέτει προφίλ στο εν λόγω δίκτυο. Η προσθήκη νέων φίλων γίνεται με το πάτημα ενός πλήκτρου, ενώ είναι και εδώ δυνατή η διαμόρφωση της ιδιωτικής σφαίρας, εφόσον ο χρήστης δύναται να ελέγχει ποιοι μπορούν να του απευθύνουν αίτημα "φιλίας", περιοριζόμενος πχ σε φίλους φίλων. Η επικοινωνία μεταξύ των χρηστών επιτυγχάνεται μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή άμεσων μηνυμάτων σε Chat, κλπ.

Ταυτόχρονα, κάθε χρήστης μπορεί να δημοσιοποιεί αμιγή κείμενα, απεριόριστο αριθμό φωτογραφιών, οργανωμένες ακόμα και σε albums, βίντεο και συνδέσμους από εξωτερικές ιστοσελίδες και πηγές. Μέσα από μια λίστα παρακολούθησης (notifications), ο χρήστης ενημερώνεται για τα νέα, τις δραστηριότητες και τις ανανεώσεις - στα status, στις φωτογραφίες- των διαδικτυακών του φίλων στο Facebook, προλαβαίνοντας τις εξελίξεις. Το Facebook παρέχει επίσης τη δυνατότητα δημιουργίας ομάδων κοινών ενδιαφερόντων ή σελίδων φαν για κάθε είδους δραστηριότητα, αθλητική, καλλιτεχνική, επαγγελματική. Κάθε χρήστης μπορεί να συμμετέχει στις ομάδες, ανάλογα με τις προσωπικές προτιμήσεις, κατά τρόπο φανερό σε όλα τα μέλη του Facebook, να προσκαλεί άλλους και με τον τρόπο αυτό να διακρίνεται. Το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό εκμεταλλεύονται εταιρείες στα πλαίσια του μάρκετινγκ, προκειμένου να επικοινωνούν με ομάδες, τα μέλη των οποίων εκδηλώνουν δημοσίως ένα συγκεκριμένο, κοινό τους ενδιαφέρον.

Μεταξύ άλλων, το Facebook περιλαμβάνει ευρύ κατάλογο παιχνιδιών και εφαρμογών αλληλεπίδρασης των χρηστών. Από το 2007, οι κατασκευαστές λογισμικού μπορούν να δημιουργούν εκδόσεις των εφαρμογών και των παιχνιδιών τους ειδικά για το Facebook και να τις διανέμουν μέσα από αυτό. Λειτουργεί ως πλατφόρμα στην οποία οι χρήστες μπορούν να διασκεδάσουν από κοινού με άλλους χρήστες, επιλέγοντας από μια ευρεία κατηγορία και αριθμό παιχνιδιών και εφαρμογών τα οποία διεξάγονται σε πραγματικό χρόνο. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός της μεταφοράς και προσαρμογής κλασικών παιχνιδιών και χρήσιμων εφαρμογών στο Facebook, το οποίο διευρύνει τις επιλογές και την ικανοποίηση των χρηστών.

Κλείνοντας, όπως πολύ λιτά και εύστοχα παρατηρούν εκπρόσωποι κοινωνικών δικτύων σε συνδιάσκεψη που πραγματοποιήθηκε το 2007 στο Amsterdam αναφορικά με τα παγκόσμια κοινωνικά δίκτυα, η δημοφιλία των συγκεκριμένων διαδικτυακών χώρων οφείλεται στο γεγονός ότι μετατρέπουν κάτι απλό και καθημερινό σε γεγονός με κοινωνική αξία, καθημερινές, ανθρώπινες σχέσεις περνούν σε άλλη διάσταση και αυτή είναι "η μαγεία των κοινωνικών δικτύων".

 

8 πράγματα που πιθανόν δεν ξέρεις και σίγουρα δεν φαντάζεσαι για το Facebook

·       Ο μέσος χρήστης έχει περίπου 130 φίλους. Αν ανησυχείτε για τη «δημοτικότητά» σας στο Facebook πρέπει να ξέρετε ότι ο μέσος χρήστης έχει περίπου 130 ενώ οι γυναίκες κάποιες φορές έχουν λίγους παραπάνω. Μάλιστα ο καθένας δεν «μιλάει» ή αλληλεπιδρά με πάνω από επτά.

·       Πάνω από το 25% έχουν χωρίσει μέσω Facebook . Σε μια έρευνα που έγινε το 2010 ανακαλύφθηκε ότι σε δείγμα 1000 χρηστών το 25% είχαν μάθει ότι χώρισαν από το status των συντρόφων τους στο Facebook . Μάλιστα το 75% αυτών που έμαθαν τα κακά νέα ήταν άνδρες!

·       Το Facebook δεν επιτρέπει να «ανεβαίνουν» φωτογραφίες θηλασμού. Μπορεί να έχετε δει πολλές φωτογραφίες γυμνών γυναικών ή ανδρών ή ακόμα και σελίδες που προωθούν τη βία αλλά το Facebook είναι αυστηρό σε κάποια θέματα και δεν επιτρέπει να «ανέβουν» στα προφίλ φωτογραφίες με μητέρες που θηλάζουν.

·       Το Facebook ευθύνεται για 1 στα 5 διαζύγια. Σύμφωνα με αμερικάνικη έρευνα Ακαδημίας δικηγόρων οικογενειακού Δικαίου 1 στα 5 διαζύγια οφείλεται σε μηνύματα που βρήκε ο ένας σύντροφος στο προφίλ του άλλου!

·       Ο Αλ Πατσίνο ήταν το πρώτο «πρόσωπο» στο Facebook . Θυμάστε ότι το 2007 στην αρχική σελίδα του Facebook πριν συνδεθείτε εμφανιζόταν σχεδιασμένο με αριθμούς και γράμματα ένα πρόσωπο. Αυτό λοιπόν το πρόσωπο ήταν ο Αλ Πατσίνο νέος τον οποίο είχε σχεδιάσει ο φίλος του Ζάκερμπεργκ, Andrew McCollum.

·       Σύμφωνα με ομάδα αμερικανών ψυχολόγων περίπου 350 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν εθισμό με το Facebook και παρουσιάζουν συμπτώματα όπως έλλειψη συγκέντρωσης και εκνευρισμό να δεν τσεκάρουν ανά τακτά χρονικά διαστήματα το προφίλ τους.

·       Οι χρήστες του Facebook έχουν χαμηλότερο μορφωτικό επίπεδο από τους μη χρήστες. Έρευνα του Πανεπιστημίου του Οχάιο έδειξε ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των ατόμων με υψηλό μορφωτικό επίπεδο και πανεπιστημιακές σπουδές δε διαθέτουν λογαριασμό στο κοινωνικό δίκτυο.

·       Εστιατόριο χάριζε χάμπουργκερ αν διέγραφες δέκα φίλους σου από το Facebook . Κι όμως συνέβη! Το 2009 ένα εστιατόριο έκανε δώρο ένα σπέσιαλ χάμπουργκερ σε όποιον διέγραφε δέκα φίλους του. Μετά έστελνε μήνυμα σε αυτούς που είχαν διαγραφεί και έλεγε «Ο τάδε φίλος σου σε διέγραψε για ένα burger »!

 

             διαδικτυογραφία

              http://facebook-ergasia.blogspot.gr/

              http://www.slideshare.net/

              http://ischool.e-steki.gr/

              http://markobook.blogspot.gr/

              http://el.wikipedia.org/wiki/Facebook

ΗΘΙΚΑ - ενότητα 5η

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ «ΗΘΙΚΑ-ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ»  ΕΝΟΤΗΤΑ 5^η

«Η πραγμάτωση της  ηθικής αρετής συνεπάγεται ευχαρίστηση για τον άνθρωπο»

 

Η ΗΔΟΝΗ Ή Η ΛΥΠΗ ΑΠΟΔΕΙΞΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΩΝ ΕΞΕΩΝ

σημεῖον: το αποδεικτικό στοιχείο που συνάγεται από το υλικό των αισθήσεων άρα είναι βιωματικού χαρακτήρα και όχι «τεκμήριο» που έχει διανοητικό χαρακτήρα και συνδέεται με τη διαδικασία της πειθούς.

 

Η ΑΡΕΤΗ-ΕΞΗ ΕΙΝΑΙ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΨΥΧΗΣ

Η «ἕξις» είναι το τέλος μιας πορείας εθισμού και σημαίνει ότι ο άνθρωπος έχει αποκτήσει με τον εθισμό μόνιμα γνωρίσματα. Κριτήριο ότι συντελέστηκε η πορεία εθισμού και κρυσταλλώθηκε σε έξη είναι τα ευχάριστα ή δυσάρεστα συναισθήματα που προκαλεί η επιτέλεση των πράξεων στον άνθρωπο. Η ηδονή και η λύπη δεν είναι ποιότητες ενυπάρχουσες στην ενέργεια αλλά γνωρίσματα που αποτελούν επακόλουθό της

Όταν, λοιπόν, κάνουμε ενάρετες πράξεις και χάρη σε αυτές αισθανόμαστε ευχαρίστηση, αυτό σημαίνει ότι η αρετή αποτελεί μόνιμο χαρακτηριστικό μας. Από την άλλη, η λύπη που αισθανόμαστε, όταν πράττουμε ενάρετα, αποδεικνύει ότι δεν έχουμε κάνει κτήμα μας την αρετή, δεν είμαστε ακόμη ενάρετοι, αλλά ακόλαστοι.

 

Τα παραδείγματα που στηρίζουν την παραπάνω θέση

1^ο παράδειγμα («ὁ μὲν γὰρ ἀπεχόμενος … ἀκόλαστος»): αν κανείς κρατιέται μακριά από τις σωματικές ηδονές και αυτό του προκαλεί ευχάριστα συναισθήματα, τότε η αποχή του αυτή συνιστά μόνιμο στοιχείο του χαρακτήρα του και είναι σώφρων, ενώ αν η αποχή αυτή του προκαλεί δυσάρεστα συναισθήματα, τότε δεν του έχει γίνει μόνιμο στοιχείο του χαρακτήρα του και είναι ακόλαστος. Επομένως, δεν αρκεί να απέχει κανείς από τις σωματικές ηδονές για να χαρακτηρίζεται σώφρων. Τον χαρακτηρισμό αυτό τον δικαιούται, μόνο εάν η αποχή αυτή του προκαλεί ευχάριστα συναισθήματα.
«σώφρων»: είναι αυτός που χρησιμοποιεί τη λογική του ώστε να ενεργεί σωστά, ο εγκρατής, αυτός που τηρεί το μέτρο. Η αποχή από τις σωματικές ηδονές τού προκαλεί ευχάριστα συναισθήματα, γιατί μπορεί και επιβάλλεται σ’ αυτές και αποδεικνύει στον εαυτό του την ισχυρή του θέληση.
«ἀκόλαστος»: είναι αρχικά αυτός που δίνεται στις σωματικές ηδονές δίχως μέτρο. Στην ενότητα που εξετάζουμε ακόλαστος είναι αυτός που απέχει από τις σωματικές ηδονές, επιβάλλεται σ’ αυτές, αλλά η αποχή αυτή του προκαλεί δυσάρεστα συναισθήματα. Λυπάται, όταν δεν μπορεί να ικανοποιήσει τις επιθυμίες του για απόλαυση των σωματικών ηδονών.

 

2^ο παράδειγμα («καὶ ὁ μὲν ὑπομένων … δειλός»): αν κάποιος υπομένει τους κινδύνους της μάχης ή τις αντιξοότητες της ζωής και αυτό του προκαλεί ευχάριστα ή τουλάχιστον όχι δυσάρεστα συναισθήματα, τότε αυτό είναι πια μόνιμο στοιχείο του χαρακτήρα του και είναι ανδρείος. Αν όμως υπομένει τους κινδύνους με δυσαρέσκεια, τότε το να υπομένει τους κινδύνους δεν του έχει γίνει ακόμη μόνιμο στοιχείο του χαρακτήρα του και είναι δειλός.

«ἀνδρεῖος»: αισθάνεται ικανοποίηση, χαρά, όταν αντιμετωπίζει τα δεινά. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν νιώθει το συναίσθημα του φόβου, αλλά μπορεί και επιβάλλεται σ’ αυτό και το ξεπερνά κι αυτό είναι στοιχείο της αρετής.
«δειλός»: λυπάται, όταν βρίσκεται αντιμέτωπος με τις δυσκολίες, και νιώθει υπερβολικό φόβο στην αντιμετώπιση των κινδύνων. Ο φόβος του υπερβαίνει τα όρια του μέτρου και δεν μπορεί να τον ξεπεράσει. Αυτό είναι στοιχείο της κακίας.

 

 

Η ΗΘΙΚΗ ΑΡΕΤΗ ΣΥΝΔΕΕΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΓΝΗΣΙΑ ΗΔΟΝΗ ΠΟΥ ΣΥΝΙΣΤΑΤΑΙ ΣΤΗΝ ΥΠΕΡΝΙΚΗΣΗ ΤΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΤΟΥ ΕΝΣΤΙΚΤΟΥ

Η αρετή δηλαδή ρυθμίζει τα συναισθήματα της ηδονής και της λύπης στην ψυχή του ανθρώπου και θέτει μέτρο σε αυτά και συνεπώς συνδέεται όχι μόνο με το καθαρά λογικό μέρος της ψυχής, αλλά και με το άλογο, το λεγόμενο επιθυμητικό.
Σ’ αυτό το σημείο, μάλιστα, με τη σύνδεση ηθικής και συναισθημάτων, διαφαίνονται και στοιχεία ψυχολογίας, καθώς ο Αριστοτέλης πίστευε ότι η γνήσια και βαθιά ηδονή συνίσταται στην ψυχική ευφροσύνη  που νιώθει το άτομο από την υπερνίκηση των απαιτήσεων του ενστίκτου και όχι στην επιδίωξη των σωματικών απολαύσεων

 

Ο Αριστοτέλης διακρίνει δυο είδη ηδονών, τις καλές και τις κακές (διά μέν γάρ τήν ἡδονήν... καλῶν ἀπεχόμεθα). 

Στις καλές ηδονές, η ηδονή δεν είναι αυτοσκοπός, είναι παρεπόμενο. Είναι δηλ. μια φυσιολογική συνέπεια των πράξεων επιλογής του ατόμου η οποία λειτουργεί ως κριτήριο για την κατάκτηση της ηθικής αρετής. Ο άνθρωπός επομένως  δεν επιλέγει τις σωστές πράξεις για να νιώσει ευχαρίστηση, αλλά για να κατακτήσει την ηθική αρετή.

α) Κάνω μια καλή πράξη και γι’ αυτό νιώθω ευχαρίστηση      (καλή ηδονή).

β) Απέχω από μια κακή πράξη και γι’ αυτό νιώθω ευχαρίστηση     (καλή ηδονή).

 

 Στις κακές ηδονές συμβαίνει το αντίθετο: η ηδονή είναι η αιτία για να προβεί το άτομο σε φαύλες πράξεις. Επιτελεί τις πράξεις για να νιώσει αποκλειστικά ευχαρίστηση.

α) Κάνω μια κακή πράξη και γι’ αυτό νιώθω ευχαρίστηση   (κακή ηδονή).

β) Απέχω από μια καλή  πράξη και γι’ αυτό νιώθω ευχαρίστηση   (κακή ηδονή).

 

Ικανοί να  διακρίνουμε και να  επιλέξουμε τις «καλές» από τις «κακές» ηδονές θα γίνουμε μόνο με την ορθή παιδεία.

 

 Η ΟΡΘΗ ΠΑΙΔΕΙΑ ΩΣ ΑΓΩΓΗ ΣΤΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΗΔΟΝΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΛΥΠΗΣ
Ο Αριστοτέλης ,για να τονίσει την άποψή του για την κατεύθυνση που πρέπει να πάρει η αγωγή των νέων από τη μικρή ηλικία, επικαλείται το κύρος του Πλάτωνα, ο οποίος υποστηρίζει ότι ο άνθρωπος από μικρή ακόμη ηλικία πρέπει να πάρει εκείνη την αγωγή η οποία θα τον κάνει να ευχαριστιέται με όσα πρέπει να ευχαριστιέται και να δυσαρεστείται για όσα πρέπει να δυσαρεστείται. Η μνεία στη νεότητα οφείλεται στο γεγονός ότι στην παιδική ηλικία ο άνθρωπος είναι εύπλαστος και δεκτικός της σωστής αγωγής.

 

Οι παιδαγωγικές αντιλήψεις του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη και η σύγχρονη παιδαγωγική

• Η σύγχρονη παιδαγωγική αποδέχεται την άποψη ότι ο άνθρωπος πρέπει να διαπαιδαγωγείται από πολύ μικρή ηλικία. Επίσης, αναγνωρίζει την αξία και τη συμβολή της ηθικής επιβράβευσης.
• Ως προς τον χαρακτήρα της αγωγής μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι η πλατωνική αγωγή έχει χαρακτήρα περισσότερο αυταρχικό. Οι φορείς αγωγής προσπαθούν να επιβάλουν στο παιδί τις δικές τους επιλογές και δεν το αφήνουν να ενεργήσει ελεύθερα. Αντίθετα, η σύγχρονη παιδαγωγική προωθεί την ελεύθερη και ενεργητική συμμετοχή του παιδιού στη διαδικασία της αγωγής, που σημαίνει να κάνει τις επιλογές του, να αναλαμβάνει την ευθύνη τους και να μαθαίνει μέσα από τα λάθη του. Ο ρόλος των φορέων αγωγής είναι να το καθοδηγήσουν και να το προστατέψουν από σημαντικές παρεκτροπές χωρίς να του επιβάλουν συμπεριφορές.

Η κοινωνική διάσταση της αρετής

• οι πράξεις μας συντελούνται μέσα στο κοινωνικό περιβάλλον και έχουν αντίκτυπο στον κοινωνικό περίγυρο,
• ο κοινωνικός περίγυρος προσδιορίζει το πόσο ηθικές είναι οι πράξεις μας και μας αποδίδει ηθικούς χαρακτηρισμούς σύμφωνα με αυτές,
• κάθε κοινωνία - πολιτεία αξιολογεί ποιες πράξεις είναι ηθικές και μας υποχρεώνει με την παιδεία και την αγωγή να τις ακολουθήσουμε.

 

ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ (ΨΕΒ)

ζεύγη αντιθετικών εννοιών:
- ἡδονὴ ≠ λύπη
- χαίρων ≠ ἀχθόμενος
- σώφρων ≠ ἀκόλαστος
- ἀνδρεῖος ≠ δειλὸς
- φαῦλα ≠ καλὰ
- χαίρω ≠ λυποῦμαι

 

ΗΘΙΚΗ ΑΡΕΤΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΑΞΗ

Η ΣΥΝΟΠΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ:
 Η ΣΧΕΣΗ ΗΘΙΚΗΣ ΑΡΕΤΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΠΡΑΞΗΣ

(Ηθικά Νικομάχεια, Βιβλίο Β')

 

Ηλιας ΒΑβουρας

Υπ. Διδάκτωρ Φιλοσοφίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Δημητρης Κυριτςης

Διδάκτωρ Φιλοσοφίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

 «Καί μεγίστη γέ, ἦν δ’ ἐγώ, πεῖρα διαλεκτικῆς φύσεως καί μή· ὁ μέν γάρ συνοπτικός διαλεκτικός, ὁ δέ μή οὔ»

                                                                                                                     (Πλάτωνος Πολιτεία. 537c-d).

«Και ασφαλώς, είπα εγώ. αυτή η μάθηση αποτελεί και το πιο ση­μαντικό κριτήριο για το ποια φύση είναι διαλεκτική και ποια δεν εί­ναι· αυτός δηλαδή που είναι σε θέση να τα διακρίνει όλα με μιας εί­ναι και γνώστης της διαλεκτικής τέχνης, όποιος δεν είναι όχι».

 Εισαγωγή

 Ο Πλάτων τοποθετεί τη διαλεκτική τέχνη στην ύψιστη βαθμίδα της γνώσης και την αξιολογεί ως κορωνίδα των επιστημών, το πολυτιμότερο δώρο της «Μούσας» στη φιλοσοφική ανθρώπινη φύση. χαρακτηρίζοντας τον κάτοχο της διαλεκτικής τέχνης ως εκλεκτό φίλο και συγγενή της αλήθειας, ικανότατη διάνοια προικισμένη με μεγαλοπρέπεια και με τη δυνατότητα να εποπτεύει όλο το φάσμα του χρόνου και της ουσίας των νοητών (όντως) όντων. Έτσι, η διαλεκτική αποτελεί το μέγιστο μάθημα για την ανέλιξη στην ηγεμονεύουσα τάξη των φιλοσοφούντων νοών και η γνώση της προϋποθέτει μια μακρά και επίπονη εκπαιδευτική διαδικασία-αξιολόγηση σε αυστηρά επιλεγμένα μαθήματα, υπό τις επιταγές που διαβιβάζουν οι νόμοι της ανθρώπινης φύσης (τάξις και κόσμος): Το πλατωνικό εκπαιδευτικό σύστημα συνίσταται σε ένα εγχείρημα εξέλιξης της ανθρώπινης φύσης μέσω επιστημονικά θεμελιωμένης αγωγής που θέτει ως τελεολογικό της στόχο την τελείωση του λόγου, της διάνοιας. Η εξέλιξη των δυνατοτήτων του ανθρώπινου λόγου κορυφώνεται με τη διαλεκτική, κύριο γνώρισμα της οποίας, στην πλατωνική της διάσταση, είναι η συνοπτικότητα: αυτός δηλαδή που είναι σε θέση να τα διακρίνει όλα με μιας είναι και γνώστης της διαλεκτικής τέχνης (συνοπτικός = διαλεκτικός) (Πλάτωνος, Πολιτεία. 537cd).

Ο Αριστοτέλης, από τη φοίτησή του κιόλας στην πλατωνική Ακαδημία, διακρινόταν για την οξύνοια αλλά και την ικανότητά του να διατρέχει στο­χαστικά τα παλαιότερα φιλοσοφικά δόγματα και να τα τακτοποιεί συστη­ματικά ανάλογα με την ποιότητα και τις θέσεις τους,  λειτουργία που πα­ραπέμπει στον γνωστό από την ιστορία της φιλοσοφίας αναξαγόρειο Νου («πάντα χρήματα ἦν ὁμοῦ εἶτα νοῦς ἐλθών αὐτά διεκόσμησεν»). Αν και νε­ανίας ακόμη, κατείχε τη θαυμαστή ιδιότητα της ενόρασης των φιλοσοφικών γραφών και εξαγωγής συμπερασματικών περί αυτών θέσεων με θεωρητική ενάργεια. Διακρινόταν από «συνοπτική» δεινότητα και επιφύλασσε για τον εαυτό του τον, κατά τον πλατωνικό ορισμό, τίτλο του κατόχου της διαλε­κτικής τέχνης. Παράλληλα εγκαινίασε έναν νέο τύπο διαλεκτικής μεθόδου, που έχει σφραγίσει την ερευνητική διαδικασία μέχρι σήμερα, τη διαλεκτική με τα κείμενα του παρελθόντος και τις θεωρίες που αυτά εμπερικλείουν. Διαλογίζεται δηλαδή διαλεκτικά, έχοντας ως αφετηρία όχι τις αρχές εκείνες που είναι αποδεδειγμένα αληθείς, αλλά τις απόψεις είτε των «πολλών» είτε των «σοφών» και. ειδικότερα, τις απόψεις της πλατωνικής σχολής.

Το δεύτερο βιβλίο των Ηθικών Νικομαχείων του Αριστοτέλη είναι αφιερωμένο στην ηθική αρετή. Έχει προηγηθεί η συμπερασματική κατά­ληξη του πρώτου βιβλίου που συνοψίζεται στην πρόταση «ο άνθρωπος μόνο με την αρετή μπορεί να κερδίσει την ευδαιμονία του». Έπεται ο ορισμός της αρετής στο δεύτερο βιβλίο (Β6, 14-16, 1107a) που εμφιλοχωρεί και διαθλάται σε κάθε ηθικοπολιτική πρόταση του αριστοτελικού φιλοσοφείν: «ἔστιν ἄρα ἡ ἀρετή ἕξις προαιρετική, ἐν μεσότητι οὖσα τῇ πρός ἡμᾶς, ὡρισμένη λόγῳ καί ᾦ ἄν ὁ φρόνιμος ὁρίσειεν. μεσότης δέ δύο κακιῶν, τῆς μέν καθ ὑπερβολήν της δέ κατ’ ἔλλειψιν»· [«η αρετή είναι (έξη) μόνιμη ιδιότητα της ψυχής που το άτομο επιλέγει με τη δική του θέληση, βρίσκεται στο σε «σε σχέση με εμάς» μέσο, το οποίο μέσο καθορίζεται από τον ορθό λόγο και, μάλιστα, για να το θέσω ακριβέστε­ρα, από τον ορθό λόγο φορέας του οποίου είναι ο φρόνιμος άνθρωπος. Είναι μεσότητα μεταξύ δύο κακών ακροτήτων, από τις οποίες η μία είναι υπερβολή και η άλλη έλλειψη»].

Οι τέσσερις παράμετροι της ορθής διαπαιδαγώγησης του ατόμου-πολίτη

     Διαμέσου αυτών τον δύο παραπάνω φιλοσοφικών ετυμηγοριών ανα­πτύσσεται με συνοπτική ενδελέχεια ο κεντρικός άξονας του αριστοτελι­κού εκπαιδευτικού προγράμματος δομημένος από τέσσερις κατευθυντή­ριες διατυπώσεις.

 Έθος

 «οὔτ’ ἄρα φύσει οὔτε παρά φύσιν ἐγγίγνονται αἱ άρεταί. ἀλλά πεφυκόσι μέν ἡμῖν δέξασθαι αὐτάς. τελειουμένοις δέ διά τού έθους» ( Β 1. 1103a 25).

 «Οι αρετές επομένως δεν υπάρχουν μέσα μας από τη φύση,ούτε όμως είναι αντίθετο με τη φύση μας να γεννηθούν μέσα μας. αλλά αν και η φυση μας εκανε επιδεκτικούς στις αρετές, τελειοποιούμαστε ως ανθρώπινα όντα με τη διαδικασία του εθισμού σ' αυτές».

 Η ηθική αρετή είναι απόρροια του έθους, της συνήθειας. Κατά πα­ρεμφερή τρόπο με την ετυμολογική προέλευση της λέξης ήθος από τη λέξη έθος. Η πορεία προς ηθικοποίηση του ανθρώπου πραγματοποιείται διαμέσου του έθους, το οποίο εμπεριέχει την επιβολή, από τον άνθρω­πο στον εαυτό του ή από κάποιον εξωτερικό ρυθμιστή, της συνήθειας να εκτελεί συνεχώς και ομοιότροπα ορισμένου τύπου πράξεις. Διαπιστώνε­ται ότι η αριστοτελική ηθική πρόταση εξαρχής δεν αναλώνεται σε θεωρητικού μόνο τύπου υποδείξεις αλλά αποκτά εμπειρική υπόσταση διαμέσου της εμπράγματης εφαρμογής της.

Απόρροια της ηθικής διαδικασίας που στοχεύει στην ενάρετη έξη είναι η συμπερασματική θέση ότι ηθική αρετή δεν αποτελεί φυσικό γνώρισμα του ανθρώπου, η ανθρώπινη φύση δεν εμπεριέχει την ηθική πραγμάτωση. Η ηθική δεν αποτελεί έμφυτη ιδιότητα για τα ανθρώπινα όντα με τον ίδιο τρόπο που η σκληρότητα και η βαρύτητα (η έλξη της από τη γη) είναι φυ­σικό και αναλλοίωτο γνώρισμα της πέτρας: η ηθική αρετή αποτελεί επί­κτητο διά τού έθους αποκτώμενο χαρακτηριστικό του ανθρώπου και ως επίκτητη ιδιότητα είναι εντελώς ξένη με τα φύσει γνωρίσματα των όντων. Αν και η ηθική αρετή δεν εγγράφεται ως φυσική ιδιότητα του ανθρώ­που. η ανθρώπινη φύση επιδέχεται την ηθική διαμόρφωση. Η φύση δεν αντιτίθεται στη συνήθεια, αλλά αποτελεί την υποδοχή για την ανάπτυ­ξη της ηθικής δραστηριότητας. Η ορθή κατά φύσιν ηθική δραστηριότη­τα τελειοποιεί τις φυσικές δυνατότητες του ανθρώπου, η τελείωση του ανθρώπου ως όντος προϋποθέτει την ηθική εξάσκησή του. Κάθε έμφυτη (δυνάμει) ικανότητα του ανθρώπου είναι απαραίτητο να αναπτύσσεται έμπρακτα μέσω της συνήθειας ώστε να αποτελέσει αρετή (ενεργεία).

2          Χρονική διάρκεια

 «διό δεῖ ἦχθαί πως εὐθύς ἐκ νέων, ὡς ὁ Πλάτων φησίν»

(Β3. 1104b. 10-15. Πρβλ. Πλάτίονος. Νόμοι. 653).

 «αυτός είναι και ο λόγος που πρέπει, όπως σημειώνει και ο Πλάτων, να λαμβάνει κανείς από τη νεαρή ηλικία αυτού του εί­δους την αγωγή».

 Σε άμεση διαλεκτική συνάφεια με τις εκπαιδευτικές νόρμες του διδα­σκάλου του, ο Αριστοτέλης καθορίζει με νοητική διαύγεια και διεισδυτικό­τητα μια σημαντική παράμετρο της ηθικής διαπαιδαγώγησης, τη χρονική διάρκεια του εθισμού σε ηθικές πράξεις. Η ομοιότροπη επανάληψη ενερ­γειών που αποβλέπουν στην ηθικοποίηση του ατόμου εξαρτάται άμεσα από τη συχνότητά της. Η συχνότητα όμως ως φυσικός όρος είναι εγγενώς συνυφασμένη με τον χρόνο. Η συχνότερη επανάληψη μιας ενέργειας απαι­τεί μεγαλύτερη διάρκεια χρόνου. Όσο περισσότερες ομοιότροπες ενέργει­ες διαπράξει κάποιος εν είδει εξάσκησης στην ηθική αρετή τόσο περισσό­τερες πιθανότητες έχει να αποβεί ενάρετος σε σχέση με άλλους που επανέλαβαν τις ίδιες ενέργειες λιγότερες φορές. Απόληξη του εν λόγω συλλογισμού είναι ότι, όσο νωρίτερα κατά τον ρου του βίου του εκκινήσει κά­ποιος τον εθισμό του στην ηθική αρετή, μέσω της έκθεσής του σε κατάλλη­λα διαμορφωμένα εμπειρικά δεδομένα, τόσο μεγαλύτερες πρέπει να είναι οι προσδοκίες του σε έναν ορίζοντα ηθικο-πολιτικής επίτευξης.

Η ευαίσθητη και πλήρως επιδεκτική σε κανονιστικές νόρμες παιδική- νεανική ηλικία προσφέρει το πεδίο μιας εκ προοιμίου ηθικής διαμόρφω­σης, η οποία μάλιστα πραγματοποιείται στη στέρεη βάση της εμπέδωσης των διδακτικών-αρεταϊκών κανόνων που χαρακτηρίζει την εναρκτική πε­ρίοδο της ανθρώπινης ζωής.

Ο Αριστοτέλης ρητά εδώ προτείνει με επιστημονική προγνωστικότητα ένα σχέδιο αγωγής του ανθρώπου-πολίτη. Το σχέδιο αυτό εστι­άζει την επιτευξιμότητά του στην όσο το δυνατόν πιο πρώιμη εκ μέρους της κανονιστικής αρχής ανάληψη της καθοδήγησης-εκπαίδευσης των αν­θρώπων που απαρτίζουν τη φύσει άριστη συλλογική κοινότητα, την πόλη. Επιπλέον, με τη διαπίστωση αυτή καταδικάζονται οποιεσδήποτε μοιρο­λατρικές εξηγήσεις στο πεδίο του πολιτικού. Η πολιτεία οδηγείται στη διαφθορά, οι θεσμοί παραπαίουν και δεν έχουν καμία προοπτική βελτι­ωτικής πολιτικής, ακριβώς επειδή ο σχεδιασμός των θεσμών ως διαπαιδαγωγικών εργαλείων λανθάνει εξαρχής ή εφαρμόζεται καθυστερημένα στην πορεία ανάπτυξης της πολιτικής κοινότητας. Αν η καιρικότητα της κατάλληλης στιγμής (όσο το δυνατόν νωρίτερα στην πορεία της ανθρώπινης ανάπτυξης) όσον αφορά στη μετάδοση από την κανονιστική αρχή (πολιτεία ή διδάσκαλος) και εμπέδωση των κανόνων αγωγής που οδη­γούν στην ενάρετη έξη (σταθερή διάθεση της ψυχής) παρέλθει, τότε το παιχνίδι ή ορθότερα ο αγώνας με την αρχαιοελληνική έννοια του όρου της αρετής- χάνεται οριστικά και η ευδαιμονία ως ατομική ή συλλογική στόχευση απολλύει κάθε δυνητική προοπτική επίτευξης.

2         Η επιστήμη του «ορθού μέτρου»: η διαλεκτική σχέση με τον Πλάτωνα

 «ὥστε χαίρειν τέ καί λυπεῖσθαι οἶς δεῖ»

(Β3, 1104b, 10-15.Πρβλ. Πλάτωνος, Νόμοι. 653).

«που θα τον κάνει να ευχαριστείται και να δυσαρεστείται με αυτά που πρέπει».

 Εισερχόμαστε πλέον σε πρακτικότερες και μεθοδικότερες εκφάνσεις της αριστοτελικής εκπαιδευτικής πρότασης, στην επισκόπηση της ουσίας της αγωγής. Με αφόρμηση τους Νόμους (653a-e). το ύστατο πλατωνικό έργο, ο Αριστοτέλης διατυπώνει τον θεμελιακό κανόνα της αγωγής που διασφαλίζει τη νομοτελειακή πρόοδο προς την ευδαιμονία. Η ευδαιμονία είναι από τη φύση της κάτι ευχάριστο και μάλιστα ταυτίζεται με τη μεγίστη δυνατή ευχαρίστηση συνάδοντας εγγενώς με την ορθότητα, συμπερασματική θέση που επικυρώνεται και από το πρώτο συνθετικό ης λέξης ευδαιμονία (το «εύ» στην ελληνική γλώσσα δηλώνει το ευχάριστο και κατ’ επέκταση το ορθό. Διαχωρίζεται όμως από το «ήδύ» που ταυτίζεται κατεξοχήν με την ηδονή, την ευχαρίστηση όχι όμως και με την ορθότητα). Αν λάβουμε υπόψη μας την καταληκτική απόφανση του πρώτου βιβλίου «ο άνθρωπος μόνο με την αρετή μπορεί να κερδίσει, την ευδαιμονία του», τεκμαίρουμε ότι το κατ' άρετην ζην ταυτίζεται με το εύδαιμόνως ζην και συνεκδοχικά με το εύ ζην (πρβλ. Ηβικά Νικομάχεια L8. 1098b. 21). Η ευδαιμονία ταυτίζεται εγγενώς με την κατοχή της αρετής και σαφώς με την καλή, την ευχάριστη ζωή, την ευζωία. Η αρετή επίσης ως εθισμός σε επανάληψη ομοιότροπων ορθά καθορισμένων ενεργειών αποτελεί εΰπραξία (εύ πράττειν). Το τρίπτυχο κατ’ άρετην ζην - εύδαιμόνως ζην - εύ ζην αποτελεί κατά επιστημονικά θεμελιωμένο και φύσει αναπόδραστο τρόπο τον τελικό σκοπό του ανθρώπου και των κοινωνιών που επίσης κατά φυσική αναγκαιότητα, αυτός συγκροτεί.

Η τελείωση όμως του ανθρώπου ή της πόλεως δεν αποτελεί αμελητέας δυσκολίας εγχείρημα. Είναι μια εξαιρετικά επίπονη διεργασία που μόνο ελάχιστοι άνθρωποι ή πόλεις μπορούν να επιτύχουν. Η ηδονή, η ευ­αρέστηση που συνοδεύει τη μόνιμη έξη της αρετής και ισοδυναμει με ευδαιμονία και ευζωία, δεν κατακτάται εν μέσω μιας εξασκητικής οδού ευκολίας και ηδυπάθειας. Η κατάκτηση της αρετής προϋποθέτει τη μέγιστη δυνατή δυσκολία για τον δοκιμαζόμενο βιολογικό ή πολιτικό ορ­γανισμό, που πρέπει να βιώσει την οδύνη πολλές φορές προκειμένου να εθιστεί στον ορθό αρεταϊκό τρόπο. Όπως ο αθλητής στερείται των ηδύληπτων τροφών και επιδίδεται καθημερινά σε επίπονη σωματική άσκη­μη με στόχευση τη σκληραγώγησή του, η οποία θα του προσφέρει την περίλαμπρη νίκη στους αγώνες, έτσι και οι ασκούμενοι στους αγώνες της αρετής βιώνουν κατ’επανάληψη το οδυνηρό συναίσθημα της ένδειας της καθημερινής ηδονής για να επιτύχουν τη μόνη επικείμενη ευχαρίστηση. Έλλογη συνέπεια των παραπάνω συλλογισμών είναι ότι το ασκούμε­νο εις αρετήν άτομο ή κοινωνικό σύνολο αρμόζει να ευχαριστείται και να δυσαρεστείται με αυτά που πρέπει για να εθιστεί στις ορθά καθορι­σμένες αρεταΐκές επιταγές.

Ο Πλάτων στους Νόμους (653a-e) είχε συναγάγει με γλαφυρότητα ότι τα πρώτα ερεθίσματα για τον άνθρωπο είναι η ηδονή και η λύπη της παιδικής ηλικίας, και ότι αυστηρά εξαρτώμενη εξ αυτών εμφανίζεται στην ψυχή τους είτε η αρετή είτε η κακία, προοιωνίζοντας τις αριστοτε­λικές εκπαιδευτικές προτάσεις. Η εξάσκηση μάλιστα στη σωστή εκλογή της ηδονής ή της λύπης που αρμόζει να υφίσταται κανείς με απότερο στόχο-τέλος την αρετή συνιστά την ύψιστη φρόνηση που δύναται να κατέχει κάποιος όχι μόνο στη νεανική του ηλικία αλλά και στην ύστατη στιγμή του βίου του, στα βαθιά γηρατειά του. Προτού «ξυπνήσει» ο ορθολογισμός στη νοητική σφαίρα του ατόμου, προτού η λογική εγείρει αξι­ώσεις αρχής επί του θυμοειδούς και του επιθυμητικού μέρους της ψυχής, ο νέος άνθρωπος πρέπει να εθιστεί (και μάλιστα ο πλατωνικός εθισμός στις ορθές κανονιστικές νόρμες της αρετής συμπίπτει απόλυτα με την αριστοτελική έννοια του έθους) στον σωστό τρόπο επιλογής ανάμεσα στην ηδονή και την οδύνη. Αυτές οι ορθά διαμορφωμένες ηδονές και λύπες στις οποίες κανείς από τη νεανική ηλικία επιβάλλεται να εθίζεται, αποτελούν το υλικό της παιδείας. Και όταν σημάνει το εγερτήριο του ορθού λόγου στη νόηση του ανθρώπου και τα αισθήματα περί της ηδονής και της οδύνης συνάδουν με τις επιταγές του ορθολογισμού, τότε μπο­ρούμε να μιλάμε για ορθή-τέλεια διαμόρφωση ενός ανθρώπου^- και ένας ορθά διαμορφωμένος άνθρωπος είναι ενας ενάρετος άνθρωπος. Η πλα­τωνική παιδεία αποτελεί συμφωνία, αρμονική συσχέτιση ανάμεσα στον ορθό λόγο και την ορθή πράξη, όπου η έννοια ορθή πράξη ισοδυναμεί με εθισμό στην ορθή εκλογή ανάμεσα στην ηδονή και τη λύπη και πρέπει να λαμβάνει χώρα από την πρώιμη ακόμη ηλικία του ανθρώπου. Η σοφία της επιλογής ανάμεσα στο ορθό και στο εσφαλμένο, η σοφία του ορθού μέτρου αποτελεί επιστήμη και μάλιστα επιστήμη που εμπερικλείει την ηθική τελείωση και την πολιτική πράξη.

Ο άνθρωπος ως βιολογικά υφιστάμενο ον χαρακτηρίζεται από βιοτι­κές αναπόδραστες ανάγκες, δηλαδή ένδεια κάποιου βασικού συντελεστή του βίου (π.χ. νερό). Η ικανοποίηση των ελλείψεων-ᾱναγκών αυτών γεννά το αίσθημα της ευχαρίστησης, δηλαδή την ηδονή ενώ η στέρηση της πλήρωσης-ικανοποίησης της ανάγκης προξενεί τον πόνο. Η μετρητική τέχνη είναι η μόνη αληθής τέχνη που μπορεί να ρυθμίσει και να κατευθύνει σωστά τις ανθρώπινες υποθέσεις και να οδηγήσει στη σωτηρία του βίου, καθώς αποτρέπει μέσω της επιλογής των κατάλληλων ηδονών και πόνων την υπέρβαση του ορθού μέτρου και τη διατάραξη της ψυχι­κής αρμονίας, που επιφέρει αναρχία και ακολασία στην ψυχή. Αποτελεί την ύψιστη επιστήμη (Πλάτωνος, Πρωταγόρας. 377b: «Ἐπεί δέ μετρητική, ἀνάγκη δήπου τέχνη καί ἐπιστήμη»), που προβαίνει σε διεξοδική αι­τιολόγηση των αρχών της, εκμηδενίζει την κίβδηλη δόξα που επιφέρει η φαινομενικότητα και η ρευστότητα του γίγνεσθαι («ή του φαινομένου δύναμις»), διαβιβάζει την ορθή τάξη και αρμονία στην ψυχή που στηρί­ζεται στη γνώση της αληθούς φύσης των όντων και παρέχει τις σωτήριες κατευθυντήριες γραμμές για την ενάρετη τελείωση του βίου (Πλάτωνος, Πρωταγόρας, 356d) οριοθετώντας τον τρόπο που πρέπει να ζει κανείς (Γοργίας, 500c: «όντινα χρή τρόπον ζην»). Η «μετρητική τέχνη» ταυτί­ζεται με την ίδια τη φιλοσοφία. Είναι μια άκρως εξειδικευμένη διαδικα­σία, η οποία προϋποθέτει ακριβή ηθική γνώση και ασφαλώς δε δύναται κάθε χαμηλής στάθμης πνεύμα να προβεί στην ορθή εκλογή της επωφε­λούς ηδονής ή οδύνης: είναι αναγκαία η συνδρομή ειδικού σε κάθε περίπτωση (Πλάτωνος. Γοργίας. 500a). Και ο εξειδικευμένος αυτός γνώστης δεν είναι άλλος από τον φιλόσοφο.

Πλατωνική και αριστοτελική θεώρηση τελούν υπό μέγιστη ενδοσυνάφεια και εποικοδομητική διαλεκτική σχέση. Ο διδάσκαλος αποφαίνεται προεικάζοντας την αριστοτελική αρεταϊκή προοπτική και ο μαθητής επικυρώνει τις πλατωνικές οδηγητικές σημάνσεις περί της κτήσεως της αρετής, άλλοτε συμπληρώνοντάς τις και άλλοτε υποτασσόμενος πλήρως σε αυτές χωρίς ουδεμία παρέκκλιση. Αν ο αριστοτελικός ορισμός της αρετής (Β6. 4-16, 1107a) διατυπωνόταν από τον Πλάτωνα αμέσως μετά το χωρίο που παρουσιάστηκε άνωθεν δεν θα προκαλούσε καμία δυσαρμονική εντύπω­ση στον αναγνώστη και ασφαλώς θα τον είχε εκ προοιμίου ενημερώσει για την ταυτότητα του φρονίμου ανδρός, φορέα του ορθολογισμού και κατόχου της «μετρητικής τέχνης». Ο φρόνιμος άνθρωπος που κατά τον Αριστοτέλη, δύναται γνωσιολογικά και αρμόζει να ορίζει τους κανόνες της αγωγής με ορίζοντα την αρετή και την ευδαιμονία, δηλώνεται εκ στόματος Πλάτωνα ότι είναι ο φιλόσοφος (πρβλ. Πλάτωνος, Πολιτικός. 283b-311c).

2.4 Η σχέση ηθικής αρετής και πολιτικής πράξης: ο θεσπίζων τους αρεταΐκούς κανόνες

 «Μαρτυρεῖ δέ καί τό γινόμενον ἐν ταῖς πόλεσιν: οἱ γάρ νο μοθέται τούς πολίτας ἐθίζοντες ποιοῦσιν ἀγαθούς, καί τό μέν βουλημα παντός νομοθέτου τοῦτ’ ἐστίν, ὅσοι δέ μή εὖ αὐτό ποιοῦσιν ἁμαρτάνουσιν. καί διαφέρει τούτῳ πολιτεία πολιτείας ἀγαθή φαύλης» (Β1. 1103b 1-5).

«Τις διαπιστώσεις μας (για τη διαδικασία απόκτησης της ηθι­κής αρετής) επικυρώνει και αυτό που συμβαίνει στις πόλεις- πραγματικά, οι νομοθέτες κάνουν τους πολίτες ενάρετους με τη διαδικασία του εθισμού σε συγκεκριμένο τρόπο συμπεριφο­ράς, και σε αυτό το σημείο έγκειται η βούληση κάθε νομοθέτη, και όσοι δεν το κατορθώνουν αυτό με συνέπεια, αποτυγχά­νουν σε αυτό που επιδιώκουν, και σε αυτή την παράμετρο δι­αφέρει το ορθά δομημένο πολιτικό σύστημα από το μη ορθό».

 Απομένει το εύλογο πέρασμα του φιλοσόφου από τη σφαίρα της ηθικής διαμόρφωσης στο πεδίο της πολιτικής πράξης, και τονίζουμε τη λέξη εύλογο διότι, στην αρχαιοελληνική σκέψη και, ιδιαίτερα, στην προαριστοτελική σκέψη, ηθική και πολιτική είναι δυο έννοιες χωρίς διακριτό περιεχόμενο, καθώς η μία εμπλέκεται και αποτελεί προέκταση της άλλης και το αντίστροφο. Πράγματι το πέρασμα αυτό πραγματοποιείται με την αφοπλιστική ρήση του Αριστοτέλη πως η κατεξοχήν πολιτική θέσπιση, η νομοθετική διεργασία και εφαρμογή επικυρώνει το αρεταϊκό εγχεί­ρημα και αποτελεί τον αλάθητο κριτή για την ορθότητα του. Η νομοθεσία αποτελεί αρεταϊκό εγχείρημα, οι νομοθέτες θεσπίζοντας νόμους προσπα­θούν να εναρμονίσουν τις πνευματικές περί της πόλεως συλλήψεις τους με το ήθος και τον χαρακτήρα και κατ' επέκταση τη δράση των πολιτών. Οι νόμοι δεν είναι τίποτε άλλο παρά επιστημονικά επί της εμπειρίας διατυπωμένοι κανόνες που άγουν στην ευδαιμονία των πολιτών. Η νο­μοθεσία, όπως και η διαδικασία απόκτησης της αρετής, αποβλέπει στο τρίπτυχο κατ’ άρετην ζην - εύδαιμόνως ζην - εύ ζην. που αποτελεί, όπως έδειξε και η αριστοτελική «ανατομία» της ανθρώπινης φύσης, τον τελικό σκοπό του ανθρώπου. Ο εθισμός στο νομοθετικό πρόγραμμα πραγματώ­νεται με την καθημερινή εφαρμογή των νόμων από τους πολίτες οι οποί­οι, όταν εθίζονται σε ομοιότροπες πράξεις που απορρέουν από τη νομική επιταγή και κάνουν έξη τους (σταθερή διάθεση της ψυχής) το πνεύμα του νόμου, τότε αποβαίνουν πραγματικά λειτουργικοί για την πόλη και περιβάλλονται με το στοιχείο της αρετής. Έπεται ότι όσο πιο πρώιμα εκκινήσει η εφαρμογή νομοθετικού προγράμματος τόσο πιο σύντομα και αποτελεσματικά οι πολίτες θα το εμπεδώσουν και θα το πραγματώσουν στον μέγιστο βαθμό.

Ειρήσθω εν παρόδω, η νομοθεσία πρέπει με τον εθισμό των πολιτών σε ομοιότροπου τύπου ενέργειες να τους διαμορφώνει έτσι ώστε να χαίρονται και να λυπούνται με αυτά που πρέπει. Η νομοθεσία επιβάλ­λεται να προβαίνει σε εκλογή της αρμόζουσας ηδονής ή οδύνης που προσφέρεται στους πολίτες. Η παροχή κατά το δοκούν του επαίνου ή του ψόγου, της επιβράβευσης ή της τιμωρίας δεν αποτελεί αξιόλο­γο νομοθετικό έργο αλλά τυφλό ερασιτεχνισμό, ίδιον φαύλου και όχι ενάρετου νομοθέτη. Πώς όμως η νομοθετική τέχνη δύναται να εκλέξει τις ηδονές ή τις οδύνες που πρέπει να υποστεί το πολιτικό σώμα στην οδό για την κατάκτηση της ευδαιμονίας; Οι νομοθέτες επιβάλλεται να είναι γνώστες της αληθούς φύσης των όντων, να συνδιαλέγονται με την ορθότητα και όχι με τη φαυλότητα, να γνωρίζουν τους νόμους που διέπουν τον ανθρώπινο οργανισμό αλλά και το πολιτικό σύνολο. Πρέπει ακόμα να έχουν επισταμένη γνώση του ατομικού και του γενικού τελι­κού σκοπού, του ανθρώπινου και του πολιτικού, και να εφαρμόζουν τις κατευθυντήριες νομικές επιταγές τους ανάλογα με την καταλληλότητα του καιρού, την κατάλληλη στιγμή. Κατά την πλατωνική και αριστοτε­λική ετυμηγορία, η ιδιότητα του νομοθέτη προϋποθέτει την κατοχή της «μετρητικής τέχνης», της σοφίας του ορθού μέτρου, και η χρήση του επιρρήματος εύ από τον Αριστοτέλη δεν αφήνει περιθώρια αμφισβήτη­σης ότι το κατ' αρετήν νομοθετείν ισοδυναμεί με το ορθώς νομοθετείν. Ο νομοθέτης που νομοθετεί όσο το δυνατόν πλησιέστερα στη φύση και τον τελικό σκοπό του ανθρώπου και της πολιτείας δημιουργεί ένα ορθά δομημένο πολιτικό σύστημα, που δύναται να εξασφαλίσει την ευζωία και την ευδαιμονία της πολιτικής κοινότητας. Ο νομοθέτης που κι­νείται στην οδό της επιστήμης είναι εκλεκτός φίλος τε και συγγενής άληθείας (Πλάτωνος. Πολιτεία. 487a). έχει το κατεξοχήν ήθος του πλα­τωνικού φιλοσόφου-επιστήμονα. Ο επιστήμων της «μετρητικής τέχνης» νομοθέτης και ο φιλόσοφος δεν έχουν καμία ουσιαστική διαφορά και πραγματικά η «προκλητική» τοποθέτηση της λέξης βούλημα από τον Αριστοτέλη θα δημιουργούσε μεγάλη ερμηνευτική σύγχυση, αν αγνο­ούσαμε κάποιες άλλες δομικές θέσεις του αριστοτελικού φιλοσοφείν. Ο σφάλλων νομοθέτης είναι αυτός που αγνοεί τόσο τη φύση όσο και τον τελικό σκοπό του ανθρώπου και της πολιτείας και ασφαλώς αυτή η γνωστική παράμετρος είναι που διαχωρίζει το ορθό από το φαύλο πολίτευμα.

3   Επίλογος

      Πληθώρα κειμενικών αναφορών έχει ως θεματική της την αριστοτε­λική ηθική στην παιδαγωγική και πολιτική της διάσταση. Αναμφίλεκτα ο Αριστοτέλης, με την επιστημονικά θεμελιωμένη ηθική του, εξάλειψε κάθε χροιά εικασίας από το πεδίο της ανθρώπινης αγωγής και της πο­λιτικής προέκτασης που αυτή αναπόδραστα έχει. Η ενδοσκόπηση όμως του αριστοτελικού κειμένου εν είδει «ανατομικής πράξης» (βλ. Πλάτω­νος, Φαίδρος. ‘264c. 256e-266c) και η διάγνωση των κατευθυντήριων γραμμών που αυτό ενέχει και σχεδόν νομοτελειακά αναπτύσσει, μας αναγκάζει να αποσαφηνίσουμε την απόρρητη αλλά και απολύτως σημαντική δομή του. Ο αριστοτελικός στοχασμός περί της αρετής κινείται διαμέσου τεσσάρων προτάσεων από τον ορισμό της ατομικής αρετής στη θέσμιση ενός νομοθετικού κώδικα που θα κατευθύνει το πολιτικό σώμα στο εύ ζην, στην ευδαιμονία, και είναι αυστηρά δομημένος υπό τις βιολογικές δυνατότητες των όντων στα οποία απευθύνεται, δηλα­δή των ανθρώπων. Ποιος καθορίζει όμως ή είναι σε θέση να καθορίζει αυτές τις αρεταϊκές-νομοθετικές επιταγές; Οι οδηγητικές νόρμες του κειμένου αλλά και η ηθελημένη αναφορά του Αριστοτέλη στον διδά­σκαλό του μας άγουν στη συμπερασματική κατάληξη ότι ο φρόνιμος άνθρωπος-νομοθέτης στον οποίο ρητά παραπέμπει ο ορισμός του (Β6. 14-16, 1107a) δεν είναι άλλος από τον φιλόσοφο, τον εξειδικευμένο γνώ­στη του τελικού σκοπού των όντων και των φυσικών δυνατοτήτων τους (πλατωνικά θεωρούμενος ένας τέτοιος εξειδικευμένος γνώστης ορίζεται ως φιλόσοφος-κυβερνήτης).

Ο Αριστοτέλης λοιπόν δεν είναι μόνο κατ' επίφαση αλλά κατ' ουσίαν διαλεκτικός (και όχι εριστικός) απέναντι στον θεμελιωτή της διαλεκτι­κής Πλάτωνα. Είναι επίσης συνοπτικότατος, καθώς με λακωνική ευστο­χία επικαθορίζει μέσω τεσσάρων θέσεων μια επιστημονικά θεμελιωμένη αγωγή του ατόμου-πολίτη. Η τελική δήλωσή του, «ή γάρ όρθή παιδεία αύτη έστίν», ομοιάζοντας με σωκρατική διαλεκτική ενόραση, δεν αφήνει περιθώριο αμφισβήτησης για το πόσο πεπεισμένος ήταν ο φιλόσοφος αναφορικά με την επιστημονική εγκυρότητα των θέσεών του.

Βιβλιογραφία

Βαβούρας. Η. (2008): Πλάτων Γοργίας, εισαγ.-φιλολ. ανάλυση-μτφρ.- σχόλια-υπομν. Θεσσαλονίκη: Ζήτρος.

Δεληβογιατζής, Σ. (2000): Ζητήματα διαλεκτικής, Θεσσαλονίκη: Ζήτρος.

Adkins, A.W.H. (1960): Merit and Responsibility: A Study in Greek Values, Oxford: Clarendon Press.

Anton. J.P. & A. Preus, (επιμ.) (1991): Aristotle's Ethics: Essays in Ancient Greek Philosophy, vol. 5. Albany: The State University of New York Press.

Bodeiis, R. (1993). The Political Dimensions of Aristotle’s Ethics, Albany: The State University of New York Press.

Carnes. L. & D. O’Connor, (επιμ.) (1991): Essays on the Foundations of Aristotelian Political Science. Berkeley: University of California Press.

Gosling. J.C.B. & C.C.W. Taylor (1982): The Greeks on Pleasure, Oxford: Oxford University Press.

Gottlieb. P. (1993): «Aristotle’s Measure Doctrine and Pleasure», Archiv fiir Geschichte der Philosophic, 75. 31-46.

Heinamannn, R. (επιμ.) (1995): Aristotle and Moral Realism. Boulder: Westview.

Mulgan. R.G. (1977): Aristotle's Political Theory. Oxford: Clarendon Press.

Nichols. M. (1992): Citizens & Statesmen: A Study of Aristotle's Politics. Lanham. MA: Rowman & Littlefield Publishers.

Owen. G.E.L. (1986): «Aristotelian Pleasures», στο. του ιδίου, Logic. Science and Dialectic. Collected Papers in Greek Philosophy, επιμ. M. Nussbaum, New York: Cornell University Press.

Rorty. A. (1974): «The Place of Pleasure in Aristotle's Ethics». Mind 83. 481-493.

Ross. W.D. (1923): Aristotle, London: Methuen.

Salkever, S.G. (1990): Finding the Mean: Theory and Practice in Aristotelian Political Philosophy, Princeton: Princeton University Press.

Sherman, N. (επιμ.) (1999): Aristotle's Ethics: Critical Essays. Lanham. MA: Rowman & Littlefield.

Sim, Μ. (επιμ.) (1995): The Crossroads of Norm and Nature. Lanham, MA: Rowman & Littlefield.

Swanson, J.A. (1991): The Public and the Private in Aristotle's Political Philosophy, Ithaca: Cornell University Press.

Urmson, J.O. (1967): «Aristotle on Pleasure», στο Aristotle. A Collection of Critical Essays, επιμ. J.M.E. Moravcsik, Garden City, NY: Anchor Books, 323-333.

Yack, B. (1993): 77le Problems of a Political Animal: Community. Justice and Conflict in Aristotelian Political Thought, Berkeley: University of California Press.

 πηγή:www.ekivolos.gr