ΗΘΙΚΑ - ενότητα 6η

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ «ΗΘΙΚΑ-ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ»  ΕΝΟΤΗΤΑ 6^η

«Η αρετή καθιστά τον άνθρωπο ικανό να εκτελέσει

 το προορισμένο γι’ αυτόν έργο»

 

Η ΕΙΔΟΠΟΙΟΣ ΔΙΑΦΟΡΑ ΤΗΣ  ΑΡΕΤΗΣ

«Δεῖ δὲ μὴ μόνον οὕτως εἰπεῖν, ὅτι ἕξις, ἀλλὰ καὶ ποία τις»

Για να οριστεί μια έννοια, κατά τον Αριστοτέλη, πρέπει:

• Να οριστεί το προσεχές της γένος, δηλαδή να οριστεί το πλησιέστερο σύνολο, στο οποίο ανήκει π.χ. άνθρωπος <  ζώον.
• Να καθοριστεί η ειδοποιός διαφορά της, δηλαδή το ιδιαίτερο γνώρισμα, που  τη διακρίνει από άλλες ομοειδείς έννοιες π.χ. για τον άνθρωπο ειδοποιός διαφορά είναι το λογικό.

 

Στην 4η ενότητα, ορίστηκε το προσεχές γένος της αρετής, που είναι η έννοια «έξις»- ως μόνιμη ψυχική ποιότητα που διαμορφώνεται με την άσκηση και τον εθισμό. Μένει τώρα να  οριστεί η ειδοποιός διαφορά της, εκείνο δηλαδή που την ξεχωρίζει από τις άλλες έξεις. Έτσι προκύπτει το ερώτημα τι λογής έξη είναι και γιατί η ποιότητα της έξης προσδιορίζει την ποιότητα της πράξης.

 

Η ΤΕΛΕΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Η ΕΠΙΤΥΧΙΑ

ΩΣ ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΙΣ ΚΑΙ ΑΛΛΗΛΟΕΞΑΡΤΩΜΕΝΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΑΡΕΤΗΣ

Διττός ο ρόλος της αρετής: αυτό στο οποίο ενυπάρχει

• το τελειοποιεί
• το καθιστά ικανό να επιτελέσει με επιτυχία το έργο που του ταιριάζει

Η σχέση των δυο αυτών λειτουργιών είναι άμεση και «οργανική». Ένα ον είναι σε θέση να επιτελέσει με πλήρη επιτυχία το έργο του, όταν αυτό το ίδιο βρίσκεται σε άριστη κατάσταση. Όπως τίποτα δεν επιβεβαιώνει την άρτια κατάσταση ενός όντος όσο η πλήρης επιτυχία με την οποία εκπληρώνει το έργο του

Άρα, η αρετή πρωταρχικά, δηλώνει την αξία που έχει ένα πρόσωπο, ζώο, ή πράγμα τη στιγμή που έχει την πιο τέλεια, την πιο ολοκληρωμένη μορφή του και ότι η αξία ενός προσώπου, ζώου, πράγματος συνδέεται άμεσα με την τέλεια εκτέλεση του έργου , το οποίο του έχει ανατεθεί από τη φύση.

Η επανάληψη του επιρρήματος «εὖ» και του επιθέτου «ἀγαθός» δίνουν έμφαση στα δύο αυτά κύρια στοιχεία της αρετής που επηρεάζουν , τόσο το υποκείμενο, όσο και το έργο του και αποτελούν την ειδοποιό διαφορά της αρετής από τις άλλες έξεις.

Ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί εδώ τον όρο «ἀρετή» μα δεν της αποδίδει καθαρά ηθικό περιεχόμενο, αλλά τη θεωρεί ως οποιαδήποτε θετική ικανότητα ή ιδιότητα που υπάρχει σε μεγάλο βαθμό. Συνώνυμά της μπορούν να θεωρηθούν η ικανότητα, η υπεροχή, η ανωτερότητα, το προτέρημα.

 

Παραδείγματα για τα δύο γνωρίσματα της αρετής

 

1^ο παράδειγμα: η αρετή του ματιού είναι η ιδιότητα που κάνει και το μάτι τέλειο και το βοηθά να εκτελεί σωστά το έργο για το οποίο είναι προορισμένο από τη φύση, δηλαδή να βλέπει καλά.

 

2^ο παράδειγμα: η αρετή του αλόγου είναι η ιδιότητα που και το άλογο το κάνει σπουδαίο και το βοηθά να εκτελεί σωστά το έργο για το οποίο είναι προορισμένο από τη φύση, δηλαδή το κάνει ικανό να τρέχει, να κουβαλά τον αναβάτη και να αντιμετωπίζει τους εχθρούς.

Το παράδειγμα του ματιού στη 2^η και 6^η ενότητα

Ο Αριστοτέλης χρησιμοποίησε το παράδειγμα του ματιού διαφορετικά στη 2^η και διαφορετικά στην 6^η ενότητα. Πιο συγκεκριμένα, στη 2^η ενότητα το παρουσίασε ως κάτι αντίθετο των ηθικών αρετών, αφού την ιδιότητα της όρασης την έχουμε εκ φύσεως, ενώ τις ηθικές αρετές τις αποκτούμε έπειτα από επανάληψη. Φαινομενικά, λοιπόν, έχουμε μια αντίφαση, η οποία όμως αίρεται, αν σκεφτούμε το εξής: στη 2^η ενότητα, η αρετή έχει καθαρά ηθικό περιεχόμενο, ενώ στην 6^η αναφέρεται με πιο γενική σημασία, με την έννοια της ικανότητας, της ιδιότητας που υπάρχει σε μεγάλο βαθμό σε όλα τα όντα. Επιπλέον, στη 2^η ενότητα ο Αριστοτέλης μιλά για το αισθητήριο της όρασης, το οποίο υπάρχει εκ φύσεως και δεν αποκτιέται με την επανάληψη, ενώ στην 6η αναφέρεται σε μια ιδιότητα της όρασης, την οξύτητα, η οποία επιδέχεται βελτίωση μέσω της άσκησης και μπορεί να φτάσει στην τελειότητα. (ΨΕΒ)

 

Ο ΚΑΤΟΧΟΣ ΤΗΣ ΑΡΕΤΗΣ ΚΑΘΙΣΤΑΤΑΙ ΑΓΑΘΟΣ

ΚΑΙ ΙΚΑΝΟΣ ΝΑ ΕΠΙΤΕΛΕΣΕΙ ΕΠΙΤΥΧΩΣ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Η αρετή  του ανθρώπου τον κάνει  αγαθό και τον βοηθά να επιτελέσει σωστά το έργο που απορρέει από αυτόν τον ίδιο και τις επιλογές του.

«ἑαυτοῦ»: δείχνει ότι το έργο του ανθρώπου είναι προϊόν της δικής του βούλησης και δεν ορίζεται από παράγοντες εξωτερικούς, αλλά από αυτόν τον ίδιο.

Μάλιστα, ο Αριστοτέλης επιλέγει να αναφερθεί στην περίπτωση του ανθρώπου κάνοντας χρήση μιας υποθετικής πρότασης («Εἰ δὴ …») που έχει ως απόδοση τη δυνητική ευκτική «ἂν εἴη». Τα δύο αυτά στοιχεία προδίδουν μετριοπάθεια, διαλλακτικότητα και λόγο επιστημονικό. Ο φιλόσοφος δεν έχει διάθεση να επιβάλει τις θέσεις του· αντίθετα, φαίνεται να είναι πρόθυμος να τις συζητήσει περαιτέρω, να τις συμπληρώσει ή ακόμα και να τις αναθεωρήσει.

 

Η ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ ΤΗΣ ΑΡΕΤΗΣ

Αρετή είναι η έξη «ἀφ’ ἧς ἀγαθὸς ἄνθρωπος γίνεται καὶ ἀφ’ ἧς εὖ τὸ ἑαυτοῦ ἔργον ἀποδώσει». Ο προσδιορισμός του τι είναι η αρετή καθαυτή αποτελεί το θέμα που θα απασχολήσει τον Αριστοτέλη στη συνέχεια και θα τον οδηγήσει στη διερεύνηση της μεσότητας, για να ορίσει την ηθική αρετή.

 

ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ    (ΨΕΒ)

 Επιδοτική αντίθεση, με την οποία θέλει να τονίσει το δεύτερο μέρος του συλλογισμού του («ποία τις») ως πιο σημαντικό από το πρώτο.

 «Δεῖ δὲ μὴ μόνον οὕτως εἰπεῖν, ὅτι ἕξις, ἀλλὰ καὶ ποία τις.»

 
Πολυσύνδετα σχήματα, τα οποία τονίζουν τα δύο γνωρίσματα της αρετής.

 «αὐτό τε εὖ ἔχον ἀποτελεῖ καὶ τὸ ἔργον αὐτοῦ εὖ ἀποδίδωσιν»

 «οἷον … τόν τε ὀφθαλμὸν σπουδαῖον ποιεῖ καὶ τὸ ἔργον αὐτοῦ»

 «ὁμοίως … ἵππον τε σπουδαῖον ποιεῖ καὶ ἀγαθὸν δραμεῖν καὶ ἐνεγκεῖν τὸν ἐπιβάτην καὶ μεῖναι τοὺς πολεμίους»

 

Επανάληψη του επιρρήματος «εὖ».