Παράλληλο στο "Σημείο αναγνωρίσεως" -"Δεμένη" Νατάσσα Μποφίλιου

Ως παράλληλο στο "Σημείο αναγνωρίσεως" της Κικής Δημουλά μπορεί να χρησιμοποιηθεί το τραγούδι της Νατάσας Μποφίλιου "Δεμένη". Έχει καταπληκτικούς στίχους!!!Ακούστε το και απαντήστε στα ερητήματα:

-Σε ποιό είδος γυναικείας αιχμαλωσίας αναφέρεται το τραγούδι;

-Πως δηλώνεται η κατάσταση ανελευθερίας στο τραγούδι;

-Κατά πόσο η γυναικεία καταπίεση είναι αποτέλεσμα κοινωνικών συνθηκών;

-Αποδέχεται αυτή την κατάσταση το ποιητικό υποκείμενο; Επιδιώκει να απεγκλωβιστεί από αυτήν;

 

Παραθέτω και τους στίχους του τραγουδιού (Γεράσιμος Ευαγγελάτος) για καλύτερη μελέτη και συγκριτική θεώρηση.

Μεγάλωνα στην τσέπη του πατέρα μου
δεμένη μ' αλυσίδα στα κλειδιά του
με τ' όνομα, τ' αμάξι και τα σπίτια του
και μ' όλα τα μεγάλα όνειρα του

Μεγάλωνα στης μάνας μου τα δάκρυα
σαν σκάλισμα σε βέρα από πλατίνα
που έβγαζε και άφηνε στην άκρια
καθώς έπλενε πιάτα στην κουζίνα.

Τι με ρωτάς, τι να σου λέω, εδώ τα βλέπεις
θες με κρατάς κι αν δε σου κάνω με επιστρέφεις

Δεν έχω μάθει δυστυχώς να μην ανήκω
μια στο βοσκό, μια στο μαντρί και μια στο λύκο

Μεγάλωνα γι' αυτούς περιμένανε
και ύστερα για χάρη κάποιου ψεύτη
και μέρα με τη μέρα αντί για μένανε
τη μάνα μου αντικρίζω στον καθρέφτη

Τι με ρωτάς, τι να σου λέω, εδώ τα βλέπεις
θες με κρατάς κι αν δε σου κάνω με επιστρέφεις

Δεν έχω μάθει δυστυχώς να μην ανήκω
μια στο βοσκό, μια στο μαντρί και μια στο λύκο

Κάτωνας ο Τιμητής -πολέμιος της διαφθοράς και της πολυτέλειας

Αν και δεκαετίας, το άρθρο είναι πολύ κατατοπιστικό με αρκετές χρήσιμες πληροφορίες για τα μέτρα που υιοθέτησε ο Κάτωνας, προκειμένου να πατάξει την κοινωνική και πολιτική διαφθορά  στη Ρώμη, την οποία απέδιδε στης επίδραση των ελληνικών συνηθειών.

Ο ρωμαίος πολιτικός Μάρκος Πόρκιος Κάτων, ο επιλεγόμενος Πρεσβύτερος (προς διάκριση από τον ομώνυμο δισέγγονό του Κάτωνα τον Νεότερο), γόνος οικογενείας πληβείων, γεννήθηκε στο Τούσκλο του Λατίου. Ο πατέρας του ήταν αγρότης αλλά ο ίδιος στράφηκε αρχικά στον στρατιωτικό κλάδο. Πολέμησε στον Δεύτερο Καρχηδονιακό Πόλεμο όπου διακρίθηκε. Ο πατρίκιος Λεύκιος Βαλέριος Φλάκκος, εκτιμώντας τα προσόντα του ευφυούς αυτού νέου με το άμεμπτο ήθος, τον πήρε υπό την προστασία του.

Με τη βοήθεια του Φλάκκου ο Κάτων ανέλαβε διάφορα αξιώματα. Το 205 π.X. εξελέγη ταμίας των δημοσίων χρημάτων της Ρώμης (quaestor) και υπηρέτησε στη Σικελία και στην Αφρική. Το 199 π.X. έγινε αγορανόμος (aedilis), με αρμοδιότητα τη φροντίδα για τους ναούς, τους δρόμους, τα υδραγωγεία, την εύρυθμη λειτουργία των αγορών καθώς και τα δημόσια θεάματα. Το 198 π.X. εξελέγη πραίτωρ (praetor), δηλαδή διοικητής, της Σαρδηνίας όπου εξάλειψε την τοκογλυφία. Προσηλωμένος στα αμιγή ρωμαϊκά ήθη και έθιμα, ο Κάτων θεωρούσε την ελληνική φιλοσοφία και τον ελληνικό τρόπο ζωής, που είχαν επηρεάσει τους πατρικίους της Ρώμης, μέγιστα δεινά της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας. Ως ύπατος (consul) το 195 π.X. αλλά κυρίως ως κήνσωρ (censor), τιμητής, το 184, αξίωμα που τον έκανε διάσημο, ο Κάτων έδειξε όλη του την εχθρότητα προς το ελληνότροπο σκέπτεσθαι και έταξε σκοπό της ζωής του να αναμορφώσει τα διεφθαρμένα από την ελληνική επιρροή ήθη της ρωμαϊκής αριστοκρατίας.

 H ύδρα της πολυτέλειας

   Με ιδανικό του την εξάλειψη της πολυτελούς διαβίωσης των πλουσίων και την επιστροφή των πολιτών της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας στα αυστηρά πατρογονικά ήθη, ο Κάτων αντιστάθηκε σθεναρά το 195 π.X. στην κατάργηση του Οππίου Νόμου. Ο νόμος αυτός, ο οποίος είχε πάρει το όνομά του από τον εμπνευστή του Γάιο Οππιο, δήμαρχο της Ρώμης κατά το έτος 215 π.X., περιόριζε, λόγω της οικονομικής κρίσης κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Καρχηδονιακού Πολέμου, την πολυτελή αμφίεση των γυναικών. Απαγορεύθηκε δηλαδή στις γυναίκες να φορούν χρυσαφικά βαρύτερα τις μισής ουγκιάς και πολύχρωμα ρούχα και να επιβαίνουν σε άμαξες με δύο άλογα. Μετά το τέλος του πολέμου ο νόμος αυτός δεν είχε λόγο ύπαρξης και έπρεπε να ανακληθεί. Ο Κάτων ήθελε να τον διατηρήσει σε ισχύ αλλά δεν το κατόρθωσε. Οταν έγινε κήνσωρ ο Κάτων ορκίστηκε «να αποκεφαλίσει και να καυτηριάσει σαν ύδρα κάθε είδους πολυτέλεια και φιληδονία» και να εξαγνίσει τη Ρώμη από τη νοσηρή επιρροή των ελλήνων φιλοσόφων. Μολονότι ο ίδιος γνώριζε πολύ καλά την ελληνική γλώσσα και γραμματεία και στους λόγους του χρησιμοποιούσε ελληνικά αποφθέγματα, συμβούλεψε τον γιο του να μην ασχοληθεί με τη μελέτη της λογοτεχνίας αυτής της «άχρηστης φυλής». Ως homo novus (νέος άνθρωπος, δηλαδή, που δεν καταγόταν από οικογένεια συγκλητικών) ο Κάτων περιφρονούσε τους συγκλητικούς συναδέλφους του οι οποίοι εμιμούντο τους ελληνικούς τρόπους συμπεριφοράς και προσπάθησε να προστατέψει τα χρηστά ήθη των Ρωμαίων από τη διάβρωση του μιάσματος της ελληνικής φιλοσοφίας. Ετσι ο Κάτων κατόρθωσε να απαγορευθεί η διαμονή των ελλήνων φιλοσόφων στη Ρώμη, να εκδιωχθούν από τη Σύγκλητο επτά μέλη της με διάφορες κατηγορίες για διαφθορά και να επιβληθούν βαρείς φόροι στα πολυτελή αγαθά και στην πολυτελή διαβίωση των πλουσίων. Ακόμη και εναντίον του ήρωα των καρχηδονιακών πολέμων, του ελληνολάτρη Σκιπίωνα του Αφρικανού, επιτέθηκε ο Κάτων και τον εξανάγκασε να αυτοεξοριστεί.  

 

Σώμα φοροεισπρακτόρων

  Για να μπορέσει να βελτιώσει τα οικονομικά της Ρώμης και να εισπράττει φόρους περιορίζοντας τις σπατάλες των πλουσίων, ο Κάτων οργάνωσε σώμα φοροεισπρακτόρων. Παράλληλα όμως προώθησε την ανέγερση δημοσίων κτιρίων, όπως η Basilica Porta, η πρώτη στεγασμένη αγορά της Ρώμης. Ωστόσο τα αυστηρά μέτρα εναντίον κάθε είδους πολυτέλειας και η αναχρονιστική αντίληψή του περί επιστροφής στα ιδεώδη της παλαιάς αγροτικής οικονομίας όχι μόνο δεν βρήκαν ευρεία αποδοχή αλλά αντιθέτως του δημιούργησαν πολλούς εχθρούς. Λέγεται ότι ο Κάτων αντιμετώπισε στη διάρκεια της ζωής του 44 καταγγελίες αλλά πάντοτε το δικαστήριο τον έκρινε αθώο. Μετά τη λήξη της θητείας του ως κήνσορα ο Κάτων συνέχισε τον αγώνα κατά της τρυφηλότητας και της πολυτέλειας και υποστήριξε με θέρμη νόμους, όπως εκείνος που περιόριζε τον αριθμό των συνδαιτυμόνων στα συμπόσια (Lex Orchia, 181 π.X.) ή ο άλλος που απαγόρευε στους Ρωμαίους της εύπορης τάξης να κληροδοτούν την περιουσία τους σε γυναίκες (Lex Voconia, 169 π.X.). Στην εξωτερική πολιτική ο Κάτων επεδίωξε την αποδυνάμωση των ελληνικών κρατών αλλά με το μικρότερο δυνατό κόστος για τη Ρώμη. Στην περίπτωση της Μακεδονίας, λόγου χάρη, μετά την ήττα του τελευταίου βασιλιά της Περσέα το 167 π.X., ο Κάτων τάχθηκε υπέρ της ενιαίας και ανεξάρτητης Μακεδονίας υπό τον έλεγχο της Ρώμης. Οσο για την Καρχηδόνα, τη μεγάλη εχθρά της Ρώμης, ο Κάτων δεν είχε αμφιβολίες: έπρεπε να εκλείψει από προσώπου γης.

 

  Carthago delenda est

 Το 153 π.X., τέσσερα μόλις χρόνια πριν από τον θάνατό του, ο Κάτων επισκέφθηκε την Καρχηδόνα ως μέλος αποστολής. Εντυπωσιάστηκε τόσο πολύ από τη νέα οικονομική ευρωστία της αφρικανικής πόλης ώστε, αφότου επέστρεψε στη Ρώμη, δεν έπαψε ποτέ να τονίζει στους συμπολίτες του τον κίνδυνο που συνιστούσε η καινούργια άνθηση της Καρχηδόνας. Ολες οι αγορεύσεις του στη Σύγκλητο τελείωναν με τη φράση: «Carthago delenda est», «η Καρχηδών πρέπει να καταστραφεί». Γι' αυτό ο Κάτων θεωρείται ο κύριος υποκινητής του Τρίτου Καρχηδονιακού Πολέμου. Εκτός από πολιτικός ο Κάτων υπήρξε και πολυγραφότατος συγγραφέας και ένας από τους πρώτους ρωμαίους ιστορικούς που έγραψαν στη λατινική γλώσσα και όχι στα ελληνικά. Στο σύγγραμμά του Origines (Απαρχές), το οποίο δεν έχει διασωθεί, ο Κάτων αναφερόταν στη δημιουργία των ιταλικών πόλεων και στην ιστορία της Ρώμης από την εποχή των βασιλέων της ως το 149 π.X. Τη θεωρία του περί αγροτικής οικονομίας ο Κάτων την αναλύει στο De Agri Cultura (Περί γεωργίας), έργο που σώζεται σχεδόν ολόκληρο και που θεωρείται το πρώτο πεζογραφικό κείμενο γραμμένο σε λατινική γλώσσα. Ο Κάτων υπήρξε επίσης πολύ καλός ρήτορας. Σώζονται μόνο μικρά αποσπάσματα από 80 λόγους του αλλά ο Κικέρων, ο οποίος τον θαύμαζε πολύ και τον παρουσιάζει μάλιστα ως τον κύριο συνομιλητή στον διάλογό του De Senectute (Περί γήρατος), αναφέρει ότι ο Κάτων είχε γράψει γύρω στους 150 λόγους. Επίσης ο Κάτων έγραψε ένα είδος εγκυκλοπαίδειας για τον πρώτο του γιο, τον Κάτωνα Λικινιανό, η οποία περιείχε λήμματα περί ρητορικής, γεωργίας, ιατρικής, δικαίου, πολεμικής τέχνης. Εξάλλου αποδίδονται στον Κάτωνα πλήθος επιστολές και μια συλλογή αποφθεγμάτων διασήμων ανδρών. Πλήρης ημερών και δόξας, ο Κάτων πέθανε αφήνοντας κληρονόμους του τους δύο γιους του, τον έναν από την πρώτη του γυναίκα, τον άλλο από τη δεύτερη. Παρά τους πολλούς εχθρούς που δημιούργησε με την εμμονή του στα ρωμαϊκά ιδεώδη και στη λιτή διαβίωση, ο Κάτων υπήρξε ηθικός, ειλικρινής και απλός άνθρωπος, ο οποίος σε όλη τη διάρκεια της ζωής του έθετε ως πρώτη του προτεραιότητα την προκοπή της πατρίδας του. 

KEIMENA: ΙΩΑΝΝΑ ΖΟΥΛΑ

από την εφημερίδα "ΤΟ ΒΗΜΑ" (7-12-2003)

ΟΙ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΣΤΗ ΡΩΜΗ

ΟΙ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΣΤΗ ΡΩΜΗ

ΜΕΤΑ ΤΙΣ ΜΕΓΑΛΕΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ

 α. Κάτων ο τιμητής (184 π.Χ.)

Ø  προσπάθησε να περιορίσει την πλεονεξία και να ελέγξει την πολιτική διαφθορά των Ρωμαίων

Ø  είχε συντηρητικές απόψεις

Ø  απέδιδε την αλλοίωση των ρωμαϊκών ηθών στη διείσδυση των ελληνικών συνηθειών και στην υιοθέτηση του ελληνικού πολιτισμού

Ø   η προσπάθειά του δεν έφερε αποτέλεσμα

 

 

 β. Τιβέριος Γράκχος (δήμαρχος 133 π.Χ.)

Ø  ψήφισε τον αγροτικό νόμο  με τον οποίο επιχειρούσε αναδιανομή της γης

1.κανείς πολίτης δεν είχε δικαίωμα ιδιοκτησίας μεγαλύτερης των 500 πλέθρων

2.δικαίωμα επιπλέον 500 πλέθρων για 2 αρσενικά παιδιά (250 το καθένα)

3.η δημόσια γη θα πήγαινε στους ακτήμονες (30 πλέθρα σε κάθε πολίτη που δεν είχε γη στην ιδιοκτησία του)

Ø  πρότεινε να δοθεί ο θησαυρός της Περγάμου στους ακτήμονες, για να αγοράσουν εργαλεία και να καλλιεργήσουν τη γη τους

Ø  οι συγκλητικοί αντέδρασαν και έστρεψαν το λαό εναντίον του

Ø  δολοφονήθηκε ο Τιβέριος και ο νόμος, αν και δεν καταργήθηκε, δεν εφαρμόστηκε

γ. Γάιος Γράκχος (δήμαρχος 123 π.Χ.)

Ø  εφάρμοσε τον αγροτικό νόμο του Τιβερίου

1.      ίδρυσε αποικίες στην Ιταλία και εγκατέστησε ακτήμονες

2.       καθιέρωσε τη διανομή σιταριού στους φτωχούς της Ρώμης

3.      μείωσε τα χρόνια στράτευσης και αύξησε το μισθό των στρατιωτών

Ø  προσπάθησε να περιορίσει τις αυθαιρεσίες των Συγκλητικών

1.       συγκρότησε δικαστήρια από ιππείς για να δικάζουν συγκλητικούς που κατηγορούνται για καταχρήσεις

2.      Εμπόδισε τη δυνατότητα επιλογής συγκλητικών επαρχιών

Ø  οι συγκλητικοί αντέδρασαν και έστρεψαν το λαό εναντίον του

Ø  η εξέγερση που οργάνωσε ο Γάιος και οι οπαδοί του κατά των συγκλητικών απέτυχε

Ø   ο ίδιος, για να αποφύγει την ατίμωση ζήτησε από ένα δούλο του να τον θανατώσει

 

στόχοι μεταρρυθμίσεων

Ø  Έλεγχος κοινωνικής ανισότητας

Ø  Αποκατάσταση ακτημόνων

Ø  Αποδυνάμωση Συγκλητικών

ΣΑΧΤΟΥΡΗΣ "Ο ελεγκτής" (Αγάθη Γεωργιάδου)

Αγάθη Γεωργιάδου, Ο Ελεγκτής του Μ.Σαχτούρη from POLMOIRA

ΔΗΜΟΥΛΑ "Σημείο αναγνωρίσεως" (Αγάθη Γεωργιάδου)

Αγάθη Γεωργιάδου, Σημείο αναγνωρίσεως - Κ.Δημουλά from POLMOIRA

Η κυρία Αγάθη Γεωργιάδου, πάντα δημιουργική και δίπλα στους συναδέλφους, ετοίμασε και παρουσίασε το ΣΗΜΕΙΟ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΕΩΣ της Κικής Δημουλά. Η Πολίνα Μοίρα φρόντισε να "ανεβάσει" το σχετικό αρχείο και να το διαδώσει. Ευχαριστούμε και τις δύο.

Η αλήθεια για το σύμβολο της Αιώνιας Πόλης (Lupa Capitolina)

Το σύμβολο της Ρώμης δεν είναι έργο Ρωμαίων

Το μπρούντζινο γλυπτό της λύκαινας κατασκευάστηκε τον 13ο αιώνα, σύμφωνα με νέα στοιχεία

     

Εργο του 13ου αιώνα μ.Χ. και όχι της ρωμαϊκής εποχής είναι η πασίγνωστη λύκαινα, η εικονιζόμενη Lupa Capitolina, όπως αποδεικνύεται τώρα έπειτα από χρονολόγηση διά της μεθόδου του ραδιενεργού άνθρακα 14.

Το σύμβολο της Ρώμης, το πασίγνωστο μπρούντζινο γλυπτό της λύκαινας, η Lupa Capitolina, δεν είναι έργο της ρωμαϊκής εποχής όπως πιστευόταν για αιώνες. Το μπρούντζινο γλυπτό απεικονίζει μια μητέρα λύκαινα η οποία θηλάζει τα δίδυμα Ρώμο και Ρωμύλο από τα οποία πήρε το όνομά της η Αιώνια Πόλη.
Τώρα η πρόοδος της επιστημονικής γνώσης αποδεικνύεται ζημιογόνος για την πολιτιστική κληρονομιά της Ρώμης. Επιστήμονες που εξέτασαν το συγκεκριμένο άγαλμα με τη μέθοδο του ραδιενεργού άνθρακα 14 διαπίστωσαν ότι χρονολογείται τον 13ο αιώνα.
Συνεπώς η Lupa Capitolina δεν φτιάχτηκε όταν οι Ρωμαίοι φορούσαν τόγες και έκαναν αρματοδρομίες στο Καπιτώλιο, αλλά πολύ αργότερα, κατά τον Μεσαίωνα.

Η αρχαιολόγος κυρία Αννα-Μαρία Καρούμπα δήλωσε ότι η χρήση κεριού σε όλη το καλούπι του αγάλματος είναι μια τεχνική άγνωστη στον αρχαίο κόσμο. Η αντιπαράθεση μεταξύ των επιστημόνων για την ηλικία της Lupa Capitolina κρατάει από τον 18ο αιώνα. Οσοι πίστευαν ότι ήταν έργο της αρχαιότητας επιδείκνυαν ατέλειες στο ένα από τα πόδια της λύκαινας. «Η ζημία στο πόδι προήλθε πιθανότατα από λάθος κατά τη διάρκεια της ιστορικά νεότερης αυτής δια δικασίας» υποστήριξε. Απογοητευμένοι από την αποκάλυψη εμφανίζονται οι πιο παραδοσιακοί ιστορικοί, αλλά και οι ρομαντικοί λάτρεις της ιταλικής πρωτεύουσας.

Η τελική επιβεβαίωση για την ηλικία του γλυπτού επήλθε από τον πιο διαπρεπή αρχαιολόγο, κ. Αντριάνο Λα Ρεντζίνα, ο οποίος, μιλώντας στην εφημερίδα «La Repubblica» τόνισε ότι πράγματι είναι έργο του 13ου αιώνα. Είχε προηγηθεί η αποκάλυψη ότι τα βρέφη κατασκευάστηκαν ακόμη μεταγενέστερα, στα τέλη του 15ου αιώνα, καθώς η τεχνοτροπία τους διαφέρει αισθητά σε σχέση με τη λύκαινα. Επιπλέον, τον περασμένο Νοέμβριο κατερρίφθη ως απλός μύθος από τους επιστήμονες ο ισχυρισμός του τότε υπουργού Πολιτισμού Φρανσέσκο Ρουτέλι ότι είχε βρεθεί «η σπηλιά στην οποία η λύκαινα θήλαζε τα βρέφη». Εικόνες της λύκαινας με τα βρέφη συμβολίζουν τη Ρώμη από την αρχαία εποχή, ενώ ο Κικέρων ανέφερε ότι το άγαλμα της λύκαινας είχε χτυπηθεί από κεραυνό το 65 π.Χ.

 

Από την εφημερίδα "το Βήμα"

ΤΟ ΡΩΜΑΪΚΟ ΚΡΑΤΟΣ (ίδρυση και οργάνωση)

Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΡΩΜΑΪΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

Η ίδρυση της Ρώμης και η οργάνωσή της

Ίδρυση: 8ος – 7ος αι. π.Χ. 

Παραδόσεις για τη ίδρυσή της:

1) μυθική: ο Ρωμύλος, απόγονος του Αινεία, ίδρυσε τη Ρώμη (753 π.Χ)

2)αρχαιολογική: οι Ετρούσκοι, που κατοικούσαν στη γύρω περιοχή ήδη από το 10ο αι., κατέλαβαν το Λάτιο και ίδρυσαν τη Ρώμη 

-πραγματοποίηση σπουδαίων έργων: αποξήρανση ελών, αποχέτευση, αγορά, ιππόδρομος, ναός του Δία στο Καπιτώλιο

-τέλη 6^ου αιώνα π.Χ àεπανάσταση κατοίκων και διωγμός των Ετρούσκων

Κατά την περίοδο της βασιλείας που διαρκεί ως το 509 π.Χ  η Ρώμη οργανώνεται ως εξής:

Κοινωνική οργάνωση: 

Πατρίκιοι: ανήκαν στις παλιές οικογένειες που αποτελούσαν τα ρωμαϊκά γένη 

Πελάτες:   ζούσαν κοντά στους πατρικίους και δέχονταν την προστασία τους,  ήταν πρωτο –ιταλιώτες κάτοικοι (Λίγουρες), σταδιακά συγχωνεύτηκαν με τους πατρικίους 

Πληβείοι:   ήταν οι νεότεροι κάτοικοι της Ρώμης και των γύρω περιοχών, δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα, δεν επιτρέπονταν επιμειξίες με πατρικίους 

Πολιτική οργάνωση

Βασιλιάς: θρησκευτικός αρχηγός, στρατηγός,  ανώτατος δικαστής, αρχηγός κράτους

Σύγκλητος: αρχηγοί των ρωμαϊκών γενών, συγκαλούσε την εκκλησία του λαού, επικύρωνε τις αποφάσεις της, ήταν ο θεματοφύλακας των εθίμων και των παραδόσεων

Εκκλησία του λαού: ήταν η συγκέντρωση πατρικίων και πελατών,  επικύρωνε τις αποφάσεις του βασιλιά (δια βοής), αποφάσιζε για ειρήνη και για πόλεμο, εξέλεγε το βασιλιά

Μητρικής γλώσσης εγκώμιον...

Η Διεθνής Ημέρα για τη μητρική γλώσσα που θα εορτασθεί σε λίγες μέρες δίνει ευκαιρία για μερικές σκέψεις πάνω σ' αυτό το καίριο θέμα. Κάθε άνθρωπος όπου γης διαθέτει ένα κοινό γνώρισμα: μαθαίνει εξ απαλών ονύχων τη μητρική του γλώσσα. Πρόκειται για ένα προνόμιο τού ανθρώπινου είδους που συμβαδίζει και ανατροφοδοτείται από το έτερο μεγάλο χάρισμα τού ανθρώπου, τον νου. Νόηση και μητρική γλώσσα ξεχωρίζουν τον άνθρωπο και μέσα από τη συγκρότηση κοινωνιών τού εξασφαλίζουν «ποιότητα ζωής». Αυτό το διπλό χαρακτηριστικό γνώρισμα είναι, άλλωστε, αυτό που τον διαφοροποιεί ποιοτικά από όλα τα λοιπά έμβια όντα. Γιατί με τη μητρική του γλώσσα ο άνθρωπος μπορεί να εκφράσει τον κόσμο, αφού πρώτα τον συλλάβει με τον νου του. Το υπαρξιακό τρίπτυχο όντα τού κόσμου, έννοιες τού νου (με τις οποίες υπάρχουν για μας τα όντα) και σημασίες / λέξεις τής μητρικής γλώσσας (με τις οποίες δηλώνονται οι έννοιες) περιλαμβάνει ως αναπόσπαστο συστατικό τη γλώσσα.

Μιλώντας για γλώσσα αναφερόμαστε πρωτίστως στη μητρική γλώσσα που είναι κτήμα όλων. Αυτό δε που διακρίνει τη μητρική γλώσσα από οποιαδήποτε άλλη, από μία ή περισσότερες ξένες γλώσσες που μαθαίνει κανείς, είναι ότι μόνο τη μητρική γλώσσα κατακτά εις βάθος, τόσο σε λογικό επίπεδο (γραμματική και συντακτική δομή - λεξιλόγιο) όσο και σε βιωματικό (συνθήκες πραγματικής χρήσης στη χώρα όπου ομιλείται μια γλώσσα). Γι' αυτό οι γλωσσολόγοι επιφυλάσσουν για τη μητρική γλώσσα τον όρο κατάκτηση (acquisition), ενώ για τη γνώση μιας ξένης γλώσσας χρησιμοποιούν σκόπιμα έναν πιο «ήπιο» όρο, τον όρο (εκ) μάθηση (learning). Κατακτάς μόνο τη μητρική σου γλώσσα, ενώ κάθε άλλη απλώς την μαθαίνεις, περισσότερο ή λιγότερο καλά.

Αυτό που πρέπει να τονιστεί και που κατεξοχήν διακρίνει τη μητρική από μια ξένη γλώσσα είναι ότι για κάθε φυσικό
ομιλητή η γνώση τής μητρικής γλώσσας δεν είναι ένα απλό εργαλείο συνεννόησης («εργαλειακή αντίληψη»), αλλά είναι κύριο συστατικό τής ταυτότητάς του, είναι ο πολιτισμός του μέσα από το ιστορικό εννοιολογικό φορτίο των λέξεων που χρησιμοποιεί, είναι η ψυχοσύνθεσή του και η νοοτροπία τού λαού του, είναι ο τρόπος που βλέπει και εκφράζει τον κόσμο του, είναι η σκέψη του, είναι η πατρίδα του. Είναι δηλ. όλα τα στοιχεία που συνιστούν την «αξιακή αντίληψη» τής γλώσσας, μια έννοια που υπερβαίνει κάθε απλή χρηστική αντίληψη.

Ο αξιακός αυτός χαρακτήρας τής γλώσσας κάνει ώστε κάθε γλώσσα να είναι ένα ιδιαίτερο πολιτιστικό μέγεθος. Κάθε μητρική γλώσσα, ως διαχρονική έκφραση ενός ολόκληρου λαού, συνιστά αυταξία. Οι δε πολλές χιλιάδες γλώσσες τού κόσμου συνιστούν ένα σύνολο διαφορετικής σύλληψης, οργάνωσης και έκφρασης τού κόσμου, ένα σύνολο ισότιμων αλλά διαφορετικών εν πολλοίς γλωσσών που όλες μαζί συνθέτουν την οικολογία τής γλώσσας. Και είναι αυτή η διαφορετικότητα, η γλωσσική πολυμορφία που αποτελεί αναπαλλοτρίωτη γλωσσική περιουσία των λαών, την πιο πολύτιμη κληρονομιά, η οποία αξίζει τον σεβασμό μας. Οσο φυσική είναι η γλωσσική διαφοροποίηση (ακόμη και μεταξύ των ατόμων που μιλούν την ίδια γλώσσα) άλλο τόσο «αφύσικη» είναι κάθε τεχνητή «κοινή γλώσσα» (Εσπεράντο, Βολαπύκ κ.ά.) που φιλοδοξεί ουτοπικά να υποκαταστήσει τις φυσικές γλώσσες. Η «ύβρις» μιας δήθεν ενιαίας γλώσσας για όλα τα έθνη τού κόσμου, δηλ. μιας απόλυτα παγκοσμιοποιημένης γλώσσας, είναι μια άλλη έκφανση τής ανθρώπινης αλαζονείας, ανάλογη με εκείνη που προκάλεσε τη Βαβέλ, «τη σύγχυση γλωσσών». Η έννοια μιας «ενιαίας γλώσσας» για όλους ούτε υπήρξε ποτέ ούτε μπορεί να υπάρξει, γιατί θα προσκρούει πάντα σε μια αδήριτη γλωσσική πραγματικότητα, στην εγγενή διαφοροποίηση τής γλώσσας που διαμορφώνουν πάντα διαφορετικοί λαοί, με διαφορετικό πολιτισμό, ιστορία και νοοτροπία. Το μόνο που μπορεί να υπάρξει - και έχει υπάρξει κατά καιρούς - είναι μια ευρύτερης χρήσεως δεύτερη γλώσσα, μια ξένη δηλ. γλώσσα που χρησιμοποιείται ως lingua franca, γλώσσα επικοινωνίας για πρακτικές ανάγκες συνεννόησης, η οποία συχνά χαρακτηρίζεται υπεργενικευτικά και ως «κοινή γλώσσα».

Συνήθως θεωρούμε ως δεδομένη και συγκριτικά πιο εύκολη τη γνώση τής μητρικής γλώσσας από εκείνη μιας ξένης γλώσσας. Η άποψη αυτή ισχύει με την έννοια ότι μια σημαντική παράμετρος τής γλώσσας, το γλωσσικό περιβάλλον (οικογένεια, σχολείο, κοινωνία, ΜΜΕ κ.ά.), που παίζει καθοριστικό ρόλο στη γνώση τής γλώσσας, συνοδεύει κατά φυσικό τρόπο μόνο τη μητρική γλώσσα. Ετσι, δεν είναι τυχαίο που φυσικοί ομιλητές χαρακτηρίζονται μόνο οι ομιλητές τής μητρικής γλώσσας. Ωστόσο, θα πρέπει να παρατηρηθεί ότι, αν ζήσει κανείς επί μακρόν στη χώρα όπου ομιλείται μια γλώσσα και ασχοληθεί συστηματικά με τη μάθησή της, τότε αποκτά μια βιωματική γνώση τής μη μητρικής γλώσσας που μπορεί να εγγίσει τα όρια τής κατάκτησης.

Τέλος, ακόμη και προκειμένου για τη μητρική γλώσσα δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι σε όλη τη ζωή μας, από την ώρα που γεννιόμαστε μέχρι βαθέος γήρατος, διατελούμε μονίμως «μαθητές» τής μητρικής μας γλώσσας, η δε κατάκτησή της σ' ένα απαιτητικό επίπεδο είναι πάντα «έργο ζωής».

Ο κ. Γεώργιος Μπαμπινιώτης είναι καθηγητής της Γλωσσολογίας, τ. πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Από το ΒΗΜΑ της 2-2-14