H MYΣΤΙΚΗ ΠΑΠΑΡΟΥΝΑ

«H ZΩΗ ΕΝ ΤΑΦΩ»του Στρατή Μυριβήλη
Ιστορικά συμφραζόμενα: το διάστημα του μεσοπολέμου (1920-1940) σφραγίζεται από την τραυματική εμπειρία του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και της μικρασιατικής καταστροφής, από την κατάρρευση της Μεγάλης Ιδέας και από πολιτική αστάθεια.
Γραμματολογικά συμφραζόμενα: στην πεζογραφία του μεσοπολέμου αναπτύσσεται η Γενιά του ’30, που από πλευράς μορφής καλλιεργεί κυρίως το είδος του μυθιστορήματος και από πλευράς θέματος διακρίνεται στην «Αιολική Σχολή», στον αστικό ρεαλισμό και στις μοντερνιστικές αναζητήσεις.

Ο Μυριβήλης και το έργο του εντάσσονται:
▪ στα πλαίσια της Γενιάς του ’30 (αν και είχε πρωτοδημοσιεύσει το 1924 τη «Ζωή εν τάφω», εξέδωσε την τελική μορφή του έργου το 1930.
▪ στην «Αιολική Σχολή», δεδομένου ότι έχει καταγωγή από τη Μυτιλήνη την ευρύτερη περιοχή της Αιολίδας και ότι το μέγιστο μέρος της πεζογραφικής του παραγωγής έχει ως τόπο δράσης τη γενέθλιά του περιοχή. Επίσης, τηρεί τα γενικά χαρακτηριστικά της σχολής αυτής, δηλαδή τα έργα του συνιστούν αφήγηση της βιωμένης εμπειρίας, εκφράζουν το σεβασμό στις παραδόσεις της ελληνικής αγροτικής
ζωής και την αντίθεση στο δυτικότροπο αστικό πολιτισμό, διέπονται από ρεαλισμό στην περιγραφή, αλλά η λυρική τους έκφραση, η αισθητική επεξεργασία της μορφής και η έντονη συναισθηματική και ιδεολογική φόρτιση τα απομακρύνουν από το ρεαλιστικό πλαίσιο.
▪ στην ελληνοκεντρική τάση, εκείνη που αναζητεί την ελληνικότητα στην παράδοση, χωρίς να αρνείται ολότελα την επαφή με το ευρωπαϊκό πνεύμα. Αυτή η επαφή με τα δυτικά πρότυπα, προκειμένου να είναι ωφέλιμη και παραγωγική, θα πρέπει να μπορεί να αφομοιωθεί στην εθνική πνευματική παραγωγή , με τέτοιο τρόπο ώστε να δηλώνεται καθαρά η ελληνικότητά της.

Χαρακτηριστικά του έργου:
▪ Είναι μυθιστόρημα, που βασίζεται στη βιωμένη εμπειρία από το μακεδονικό μέτωπο κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Από την άλλη, η αποσπασματική δομή του και ο μεγάλος αριθμός προσώπων, που εμφανίζονται σε αυτό ευκαιριακά, φέρνουν το έργο πλησιέστερα στο κυρίαρχο την εποχή εκείνη πεζογραφικό είδος, το διήγημα
▪ Βάση για τη σύνθεση του μυθιστορήματος συνιστά το προσωπικό ημερολόγιο του συγγραφέα από τις μέρες του στη Μακεδονία, το 1917-1918. Παρόλ΄ αυτά το έργο δε συνιστά απλή καταγραφή, αλλά ο συγγραφέας αποστασιοποιείται από τα βιώματα και τις σκέψεις του και τα αναθέτει σε ένα φανταστικό πρόσωπο, τον ήρωα, ισχυριζόμενος ότι τα αντλεί από το ημερολόγιο εκείνου «ανταμώνω μέσα στο γράμμα σου»
▪ παρουσιάζεται με τη μορφή της μαρτυρίας: ο αφηγητής, ο φοιτητής - λοχίας της 1ης γραμμής Αντώνης Κωστούλας, εκθέτει σε πρώτο πρόσωπο την ιστορία του από το μέτωπο μέσα από ημερολογιακή αφηγηματική μορφή. Έτσι, κατά κάποιο τρόπο πιστοποιεί την αυθεντικότητά της, καθώς η αλήθεια του πολέμου δηλώνεται από έναν στρατιώτη. Μάλιστα, ο συγγραφέας θέλει να δείξει ότι αφήνει τον αυτόπτη μάρτυρα, το λαϊκό αφηγητή, να παρουσιάσει τα περιστατικά με το δικό του τρόπο έκφρασης.
▪ Το ‘‘τέχνασμα’’ του συγγραφέα, να ισχυριστεί ότι η αφήγηση γίνεται με αφορμή την ανακάλυψη των τετραδίων του λοχία, που οι συστρατιώτες του σκότωσαν κατά λάθος στην έναρξη της κρίσιμης μάχης το 1918, κεντρίζει το ενδιαφέρον των αναγνωστών, που αισθάνονται ότι έχουν το προνόμιο να γνωρίσουν τις σκέψεις ενός ανθρώπου που είναι πλέον νεκρός
▪ Η ζωή εν τάφω είναι ένα «βιβλίο του πολέμου»και ξεχωρίζει για αντιμιλιταριστικό και αντιηρωικό του τόνο, καθότι αμφισβητείται ο επικός και ηρωικός χαρακτήρας του πολέμου. Οι αναφορές στη νεότητα παραπέμπουν στη ζωή και στον πόθο για αυτή. Ο πόλεμος παρουσιάζεται να καταστρέφει τη ζωή, την υγεία, τα νιάτα και εν γένει την ευτυχία του ανθρώπου
▪ Η έκθεση των γεγονότων γίνεται μέσα από την οπτική της στασιμότητας και της μονοτονίας του χαρακώματος, που αναδεικνύει την ανυπολόγιστη αξία της ζωής. Ο ήρωας είναι ένας άνθρωπος, που θέλει να γευτεί τη ζωή με όλες του τις αισθήσεις. Αλλά και οι πολεμικές σκηνές υπάρχουν για να δείξουν – εκ του αντιθέτου- τη σημασία και τη ομορφιά της ζωή. Τελικά, όλο το έργο δοξάζει με κάθε τρόπο τη ζωή, όχι όμως ως πνευματική ή αιώνια, αλλά ως έντονη εμπειρία της σάρκας, που ανταποκρίνεται στις ισχυρές δυνάμεις της φύσης
▪ Η απραξία του χαρακώματος επιτρέπει στη σκέψη να εγείρει προβληματισμούς σχετικά με τη μορφή ζωής στον πόλεμο και η αξία της ζωής, της ύπαρξης του ατόμου αποδεικνύεται τελικά ανώτερη κάθε συλλογικού (πχ εθνικού) οράματος ή σκοπού. Η εξέλιξη, επομένως, εδώ δεν έχει να κάνει με τα γεγονότα (δηλ. με πολεμικά επεισόδια), αλλά είναι εσωτερική, σημειώνεται στη συνείδηση του ήρωα – αφηγητή και αφορά τις σκέψεις και τα συναισθήματά του γύρω από τον πόλεμο, τον οποίο απερίφραστα καταδικάζει.
▪ Η παρουσίαση των σκέψεων του αφηγητή οδηγεί στην αφαίρεση των ψεύτικων στολιδιών του πολιτισμού, όπως είναι η πολεμική προπαγάνδα και η συμβατική έννοια του ηρωισμού και τελικά να αναδειχτεί ότι ο πόλεμος δεν είναι ζήτημα ιδεών, αλλά ζωής.
▪ Η συλλογικότητα των εθνικών πολεμικών διεκδικήσεων διαπλέκεται με την ατομική ιστορία, ώστε αφενός να δοθεί έμφαση στις ανθρωπιστικές αξίες και στην αγάπη για τη ζωή, αφετέρου η ατομική διάσταση της αφήγησης να αποκτήσει συλλογική εμβέλεια. Η συλλογικότητά αυτή, επομένως, δεν είναι εθνική ή πατριωτική, αλλά ανθρωπιστική. Έτσι, προβάλλεται η τραγικότητα του ατόμου και η ανθρώπινη διάσταση της δοκιμασίας, μέσα από τον πόνο, το φόβο του θανάτου, την υπαρξιακή αγωνία.
▪ Η επίμονη ενδοσκόπηση του αφηγητή στη δική του φύση, αλλά και στη φύση του πολέμου κάνουν το έργο να υπερβαίνει το ρεαλισμό και τα όρια της ρεαλιστικής μαρτυρίας και να απαρνείται την αντικειμενικότητα απέναντι στις τύχες και στις πράξεις των άλλων ηρώων
▪ Στο συγκεκριμένο έργο έχει διαπιστωθεί η συνύπαρξη του ωμού και συχνά φρικιαστικού ρεαλισμού με μια αισθητική επεξεργασία (η οποία οδηγεί σε αλλεπάλληλες επεξεργασίες) και φτάνει στην εκφραστική ωραιολατρεία, που του προσδίδει σαφείς ιδεολογικές διαστάσεις, καθώς εκφράζει έναν οξύ υπαρξιακό και ανθρωπιστικό προβληματισμό, ο οποίος τελικά προδίδει το πρόσωπο του συγγραφέα πίσω από το κείμενο.

Επιλεγμένα χωρία από εργασία www.arnos.gr