Το χαμένο γόητρο της ανώτατης εκπαίδευσης (κριτήριο ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Γ΄ΛΥΚΕΙΟΥ)

Από άρθρο του Γιάννη Παπαμιχαήλ  ελαφρώς διασκευασμένο

1.Η υψηλού επιπέδου μόρφωση, η καλλιέργεια, η «Παιδεία», αργότερα η τεχνοεπιστημονική εξειδίκευση, έχαιραν συνεπώς πάντα ενός διόλου ευκαταφρόνητου κοινωνικού γοήτρου. Ήδη από τον 15^ο αιώνα και την Αναγέννηση, το γόητρο αυτό σαγηνεύει ιδιαίτερα τα ανερχόμενα αστικά στρώματα της εποχής, τα οποία παράλληλα τείνουν να «παραδίδονται στην πολυτέλεια και να επιδιώκουν μια άνετη ζωή εισοδηματία» (VonMartin, Η Κοινωνιολογία της Αναγέννησης, εκδ. Νέα Σύνορα -Λιβάνης, 1979, σ. 94-95).

2.Πρόκειται προφανώς για τους νεόπλουτους αστούς της εποχής, που συχνά μιμούνται αδέξια τους ευγενείς και αριστοκράτες, επιδιώκοντας να αποκτήσουν όσο πιο γρήγορα γίνεται ένα αντίστοιχο κοινωνικό κύρος, έστω στο πεδίο του lifestyle. Είναι βέβαια τα συνηθισμένα αντικείμενα χλευασμού του Μολιέρου στη Γαλλία και πολύ αργότερα, κατά τα τέλη του 19^ουαιώνα, του Βέμπλεν στην Αμερική.

[…]

3.Ωστόσο, τότε ακόμα το γόητρο των σπουδών δεν συνίστατο σε απλή προσομοίωση από ιδεολογίες και πρακτικές προς υιοθέτηση και κατανάλωση από τα κατακερματισμένα, εξατομικευμένα και πολιτικώς ανίσχυρα στρώματα των εργατών και των μικροαστών που «υποφέρουν» από κάποιο «σύμπλεγμα κοινωνικής κατωτερότητας». Με άλλα λόγια, είχε μια κοινωνική λειτουργία, όχι μόνο «σνομπίστικης» κοινωνικής διάκρισης, αλλά και διακυβεύματος των λαϊκών αγώνων για την εξασφάλιση μιας ουσιαστικής μόρφωσης. Παράλληλα ήταν ένα εθιμικό και θεσμικό πλαίσιο για την κατοχύρωση της κυριαρχίας των πραγματικών ελίτ.

4.Ο εικονικός εκδημοκρατισμός της ανώτατης παιδείας υποκύπτει στον «φετιχισμό του χαρτιού», της «πτυχιοποίησης» όλων όσοι διεκδικούν άκοπα (ή, έστω, «πληρώνοντας κάτι») ίσες ευκαιρίες κοινωνικής καταξίωσης και προκοπής. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τη διαρκή υποβάθμιση της ουσίας και των γνωστικών περιεχομένων αυτού του «χαρτιού» σε απλά τυπικά προσχήματα, δεν συντελεί στην ένταξη των διαφόρων πτυχιοποιημένων αποφοίτων σε κάποια πραγματική κοινωνική ελίτ.

5.Αντιθέτως, καταλήγει σύντομα στην απώλεια ακόμα και του ελάχιστου γοήτρου που θα μπορούσαν να διατηρούν οι πανεπιστημιακές σπουδές στα περιφερειακά και λίγο ή πολύ υποβαθμισμένα ΑΕΙ. Ιδίως μάλιστα, όταν οι σπουδές αυτές πραγματοποιούνται σε γνωστικούς τομείς και τμήματα ήδη ιδεολογικά απαξιωμένα, όπως οι κοινωνικές και πολιτικές επιστήμες.

6.Συνεπώς, τέτοιοι τίτλοι σπουδών μοιάζουν περισσότερο με «χάντρες και μπιχλιμπίδια σε ιθαγενείς» παρά σε στοιχεία ενός διακεκριμένου lifestyle και εφοδίου πιθανώς αξιοποιήσιμου στην αγορά εργασίας. Από εκείνους, βεβαίως, που δεν επιθυμούν ούτε να παραμείνουν μονίμως άεργοι, ούτε να ενταχτούν στο δυναμικό των ευκαιριακά απασχολήσιμων και κακοπληρωμένων υπαλλήλων του Δημοσίου ή των διάφορων ΜΚΟ.

7.Τα συνηθισμένα δημόσια πανεπιστήμια αποτελούν πλέον χώρους μεταλυκειακών σπουδών, και όχι πραγματικής επιστημονικής κατάρτισης. Ακόμα και αν το δεχτούμε αισθάνεται κάποτε κανείς ότι ματαιοπονεί όταν υπενθυμίζει, στην Ελλάδα της κρίσης, κάποιες πολιτικές και εθιμικές προϋποθέσεις της πραγματικής δημοκρατικής εκλαΐκευσης του διαθέσιμου ιστορικά και κοινωνικά «μορφωτικού κεφαλαίου», σε μεταλυκειακό, έστω, επίπεδο.

8.Ακόμα χειρότερα, σε μια κοινωνία τόσο αποσαρθρωμένη όσο η ελληνική, όταν υποστηρίζει κανείς τις πιο στοιχειώδεις βάσεις τής «πρώην» κοινής λογικής, ίσως θα πρέπει να αισθάνεται πολύ συντηρητικός, ίσως και «αντιδραστικός». Εντούτοις, ένας άλλος πολύ γνωστός «οπισθοδρομικός και αντιδραστικός» φιλόσοφος, ο Μαρξ, είχε υποστηρίξει ότι «ο δρόμος που οδηγεί στην επιστήμη δεν είναι πλατιά λεωφόρος και πιθανότητες να φτάσουν στις φωτεινές κορυφές της έχουν μόνον εκείνοι που δεν φοβούνται να σκαρφαλώσουν στα απόκρημνα μονοπάτια της» (Πρόλογος στη γαλλική έκδοση του Κεφαλαίου).

9.Ίσως τώρα πια, μετά από τόσους «εκδημοκρατισμούς» της ανώτατης παιδείας, τόση «σύνδεσή της με την αγορά» και, εθιμικά, τόση επιείκεια, τόση επιτρεπτικότητα, τόση «κατανόηση» και τόση «ανεκτικότητα στις μικροπαραβάσεις», δεν θα πρέπει να μιλάμε καν για «πλατιές λεωφόρους». Όπως και να έχει, για να κυκλοφορήσει κανείς σε αυτές, θα πρέπει να σέβεται τους κανόνες κυκλοφορίας. Είναι καλύτερα ίσως να μιλάμε για χρωματιστές νεροτσουλήθρες!

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Α. Να συντάξετε σε 100-120 λέξεις την περίληψη του κειμένου

Β1. «Τα συνηθισμένα δημόσια πανεπιστήμια αποτελούν πλέον χώρους μεταλυκειακών σπουδών, και όχι πραγματικής επιστημονικής κατάρτισης.» Να αναπτύξετε σε μια παράγραφο τη συμφωνία ή τη διαφωνία σας με τη θέση που διατυπώνει ο συντάκτης του άρθρου.

Β2. Να διατυπώσετε τις προκείμενες και το συμπέρασμα που λανθάνει στο συλλογισμό της α΄ παραγράφου και να τον αξιολογήσετε.

.

Β3. Να ερευνήσετε με ποιους τρόπους επιτυγχάνεται η συνοχή και η συνεκτικότητα στις παραγράφους 4,5,6 του κειμένου.

Β4. Στην πρώτη και στην τελευταία παράγραφο του κειμένου να αιτιολογήσετε τη λειτουργία της χρήσης των εισαγωγικών.

Β5.Να γράψετε από μια συνώνυμη λέξη για καθεμία από τις υπογραμμισμένες λέξεις του κειμένου σαγηνεύει, χλευασμού, κατακερματισμένα, υποβάθμιση, αποσαρθρωμένη.

Γ. Σε μια ομιλία σας στη Βουλή των Εφήβων να παρουσιάσετε τους λόγους για τους οποίους οι νέοι εξακολουθούν να επιδιώκουν τις ανώτατες σπουδές, παρόλο που- σύμφωνα με το συντάκτη του άρθρου του κειμένου που μελετήσατε- αυτές έχουν υποβαθμιστεί. Ακολούθως να προτείνετε τρόπους με τους οποίους θα μπορούσαν να αναβαθμιστούν οι πανεπιστημιακές σπουδές και να συνδεθούν με την αγορά εργασίας

Jorge Luis Borges : …με κάθε αντίο μαθαίνεις

Μαθαίνεις

Μετά από λίγο μαθαίνεις
την ανεπαίσθητη διαφορά
ανάμεσα στο να κρατάς το χέρι
και να αλυσοδένεις μια ψυχή.

Και μαθαίνεις πως Αγάπη δε σημαίνει στηρίζομαι
Και συντροφικότητα δε σημαίνει ασφάλεια

Και αρχίζεις να μαθαίνεις
πως τα φιλιά δεν είναι συμβόλαια
Και τα δώρα δεν είναι υποσχέσεις

Και αρχίζεις να δέχεσαι τις ήττες σου
με το κεφάλι ψηλά και τα μάτια ορθάνοιχτα
Με τη χάρη μιας γυναίκας
και όχι με τη θλίψη ενός παιδιού

Και μαθαίνεις να φτιάχνεις
όλους τους δρόμους σου στο Σήμερα,
γιατί το έδαφος του Αύριο
είναι πολύ ανασφαλές για σχέδια
…και τα όνειρα πάντα βρίσκουν τον τρόπο
να γκρεμίζονται στη μέση της διαδρομής.

Μετά από λίγο καιρό μαθαίνεις…
Πως ακόμα κι η ζέστη του ήλιου
μπορεί να σου κάνει κακό.

Έτσι φτιάχνεις τον κήπο σου εσύ
Αντί να περιμένεις κάποιον
να σου φέρει λουλούδια

Και μαθαίνεις ότι, αλήθεια, μπορείς να αντέξεις

Και ότι, αλήθεια, έχεις δύναμη

Και ότι, αλήθεια, αξίζεις

Και μαθαίνεις… μαθαίνεις

…με κάθε αντίο μαθαίνεις

Πως η λογοτεχνία σου αλλάζει τη ζωή

Ακούγεται πολύ ενδιαφέρων ο τίτλος του βιβλίου. Στις πανελλαδικές εξετάσεις ομογενών του 2016 έπεσε ένα απόσπασμα στην έκθεση με τις ακόλουθες παρατηρήσεις

ΚΕΙΜΕΝΟ

Με τα χρόνια, άρχισα να συνηθίζω στην ιδέα ότι ο κόσμος δεν θα αλλάξει ποτέ ή, τουλάχιστον, δεν θα αλλάξει μέσω της λογοτεχνίας. Ταυτόχρονα, δυσκολευόμουν όλο και περισσότερο να φανταστώ έναν κόσμο χωρίς τη λογοτεχνία, χωρίς τη δημιουργική φαντασία κάποιων που με έσωζε από την αφόρητη πλήξη της καθημερινότητας. 

Λέμε συχνά ότι η αφήγηση είναι μια ανάγκη τόσο φυσική όσο και η αναπνοή, και το εννοούμε. Η αφήγηση γεννήθηκε με το ανθρώπινο είδος. Οι άνθρωποι αφηγούνται ιστορίες από τα προϊστορικά χρόνια και κάποιες από αυτές, με πρώτα τα Ομηρικά  Έπη, συνεχίζουμε να τις έχουμε στην καρδιά μας. Στον πυρήνα κάθε αφήγησης υπάρχει ένας μύθος αλλά όχι μόνο: υπάρχουν χαρακτήρες που προεκτείνουν τα σύνορα της δικής μας ύπαρξης. Ταυτιζόμαστε μαζί τους, είναι οι μικροί μας «ήρωες», όντα φανταστικά αλλά πέρα για πέρα οικεία. Μεγαλώνουμε μαζί τους και κάθε τόσο προσθέτουμε κι άλλους μέσα από τις αναγνώσεις μας, εμπλουτίζοντας τη ζωή μας με καινούργιους «φίλους». 

Στο τέλος, δεν μπορούμε να φανταστούμε έναν κόσμο χωρίς τον Οδυσσέα, την Αντιγόνη, τον Βασιλιά Ληρ, τους αδελφούς Καραμαζόφ ή την Άννα Καρένινα. Οι πρωταγωνιστές των μικρών και μεγάλων αφηγήσεων καταλήγουν να είναι ένα είδος οικογένειας για μας – οικεία πρόσωπα που αποκτούν σταθερή θέση στη ζωή μας. 

Αναρωτιέται, βέβαια, κανείς τι κερδίζουμε από την ανάγνωση ενός λογοτεχνικού βιβλίου. Ζητούμε από τους συγγραφείς να μας συναρπάσουν με τις ιστορίες τους, αλλά καλά θα κάνουν να μείνουν στην ικανότητά τους να αφηγούνται και ας αφήσουν σε εμάς το δικαίωμα να εξάγουμε συμπεράσματα. 

Ποια είναι, λοιπόν, η χρησιμότητα της λογοτεχνίας, αν αυτή δεν μεταφέρει μηνύματα και πρακτικές συμβουλές στους αναγνώστες της;  Η απάντηση βρίσκεται στο βασικό εργαλείο της που δεν είναι άλλο από τη γλώσσα. Όργανο επικοινωνίας και έκφρασης, η γλώσσα αποτελεί πιστοποιητικό της ανθρώπινης νοημοσύνης. Είναι στην ουσία το διαβατήριο για την κοινωνική μας ζωή, το ρούχο που φοράμε. Κι όπως συμβαίνει πάντοτε με την ένδυση, το γούστο παίζει τον πρωτεύοντα ρόλο. Αυτό που συνήθως υποτιμούμε στη σχέση μας με τη λογοτεχνία είναι το ζήτημα της αισθητικής. Κι είναι παράξενο, αν σκεφτούμε πως στην εποχή μας όλοι απευθύνονται στην αισθητική μας, προκειμένου να κερδίσουν την καταναλωτική μας εύνοια. Καλαίσθητα καταστήματα, καλαίσθητα προϊόντα, καλαίσθητες ρεκλάμες. Έχουμε εξορίσει την κακογουστιά από τη ζωή μας όχι και από τη λογοτεχνία. 

Συχνά, άκουγα ορισμένους στον κύκλο μου να λένε πως η λογοτεχνία φαντάζει σήμερα ανεπίκαιρη, σαν πιστόλι με άσφαιρα που δεν βρίσκει στόχο, και χαμογελούσα. Είχα βεβαιωθεί πια: Αυτός ο κόσμος ο αφυδατωμένος από ιδέες, ο στερημένος από κάθε είδους έμπνευση, με τις εύθραυστες δημοκρατίες των οικονομικών κολοσσών και των χρηματιστηρίων, με τις κοινωνίες των καταναλωτών και των συναισθηματικά αναλφάβητων, χρειάζεται όσο τίποτε άλλο την αύρα της λογοτεχνικής δημιουργίας. Στον ίδιο βαθμό, ίσως, που έχει ανάγκη τα δάση, τις καθαρές θάλασσες και το φυσικό περιβάλλον. 

 Δημήτρης Στεφανάκης, Πώς η λογοτεχνία σού αλλάζει τη ζωή, Εκδόσεις Ψυχογιός, 2016. (Απόσπασμα σε διασκευή) 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 

Α.1.  Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (100 - 120 λέξεις). Μονάδες 25 

Β.1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, σύμφωνα με το κείμενο, τις παρακάτω διαπιστώσεις, γράφοντας στο τετράδιό σας, δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση, τη λέξη Σωστό, αν η πρόταση είναι σωστή, ή τη λέξη Λάθος, αν η πρόταση είναι λανθασμένη: 

α.  Με τον μύθο και τους χαρακτήρες που υπάρχουν στην αφήγηση προεκτείνονται      τα σύνορα της ύπαρξής μας. 

β. Οι πρωταγωνιστές των λογοτεχνικών βιβλίων γίνονται σχεδόν μέλη της  οικογένειάς μας. 

γ.  Η λογοτεχνία μεταφέρει πρακτικές συμβουλές στους αναγνώστες της. 

δ.  Η καλαισθησία δεν παίζει κυρίαρχο ρόλο στη ζωή του ανθρώπου. 

ε.  Ο καταναλωτισμός απομακρύνει τον άνθρωπο από τη λογοτεχνία. 

Μονάδες 10 

Β.2.α. Να βρείτε τα δομικά μέρη της δεύτερης παραγράφου (“Λέμε συχνά ....καινούργιους  «φίλους»”). (μονάδες 3) 

   

β. Ποια νοηματική σχέση εκφράζουν οι παρακάτω διαρθρωτικές λέξεις;    ταυτόχρονα (στην πρώτη παράγραφο)   βέβαια (στην τέταρτη παράγραφο)   λοιπόν (στην πέμπτη παράγραφο)   ίσως (στην έκτη παράγραφο)  (μονάδες 4)   Μονάδες 7 

Β.3.α. Να βρείτε στο κείμενο που σας δόθηκε και να καταγράψετε πέντε χαρακτηριστικά παραδείγματα μεταφορικής χρήσης της γλώσσας. (μονάδες 5) 

β. Τι θέλει να πετύχει ο συγγραφέας με τη χρήση της ερώτησης στην αρχή της πέμπτης παραγράφου; («Ποια είναι, λοιπόν, η χρησιμότητα της λογοτεχνίας, αν αυτή δεν μεταφέρει μηνύματα και πρακτικές συμβουλές στους αναγνώστες της;»)  (μονάδες 3) Μονάδες 8

Β.4.α.Να δώσετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: αφηγούνται, καταλήγουν, χρησιμότητα, βασικό, ρούχο. (Μονάδες 5) 

   

β. Να δώσετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: συχνά, συνεχίζουμε, κερδίσουν, καλαίσθητα, ανεπίκαιρη. (Μονάδες 5) Μονάδες 10 

Γ.1.  Η Τέχνη και ειδικότερα η Λογοτεχνία συμβάλλουν στην καλλιέργεια του ανθρώπου. Παρ’ όλα αυτά, σήμερα, οι νέοι όλο και περισσότερο απομακρύνονται τόσο από την Τέχνη όσο και από τη Λογοτεχνία. 

1) Για ποιους λόγους πιστεύετε ότι παρατηρείται αυτό το φαινόμενο;   

2) Πώς, κατά τη γνώμη σας,  η ενασχόηση ενός νέου με τη Λογοτεχνία μπορεί να επηρεάσει τη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του;     Να αναπτύξετε τις απόψεις σας σχετικά με τα παραπάνω σε ένα άρθρο, το οποίο θα δημοσιευθεί στην ηλεκτρονική εφημερίδα του σχολείου σας. (500-600 λέξεις) 

  Μονάδες 40 

Επανάληψη στον Πρωταγόρα του Πλάτωνα

Ευχαριστούμε και πάλι τον/την συνάδελφοι από το 3ο ΓΕ.Λ Ευόσμου που επιμελήθηκε το αρχείο

Prwtagoras New by ang.tanidou on Scribd