της Ευαγγελίας Στάμου
Πέμπτη 29 Σεπτεμβρίου 2011
Τρίτη 27 Σεπτεμβρίου 2011
«Το ποτάμι» του Αντώνη Σαμαράκη (διήγημα)
θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως παράλληλο κείμενο στη "Μυστική παπαρούνα " του Μυριβήλη
Η διαταγή ήτανε ξεκάθαρη: Απαγορεύεται το μπάνιο στο ποτάμι, ακόμα και
να πλησιάζει κανένας σε απόσταση λιγότερο από διακόσια μέτρα. Δε
χώραγε λοιπόν καμιά παρανόηση. Όποιος την παρέβαινε τη διαταγή, θα
πέρναγε στρατοδικείο.
Τους τη διάβασε τις προάλλες ο ίδιος ο ταγματάρχης. Διέταξε γενική
συγκέντρωση, όλο το τάγμα, και τους διάβασε. Διαταγή της Μεραρχίας!
Δεν ήτανε παίξε γέλασε.
Είχανε κάπου τρεις βδομάδες που είχαν αράξει δώθε από το ποτάμι.
Κείθε από το ποτάμι ήταν ο εχθρός, οι Άλλοι όπως τους λέγανε πολλοί.
Τρεις βδομάδες απραξία. Σίγουρα δε θα βάσταγε πολύ τούτη η κατά-
σταση, για την ώρα όμως επικρατούσε ησυχία.
Και στις δυο όχθες του ποταμού, σε μεγάλο βάθος, ήτανε δάσος. Πυ-
κνό δάσος. Μες στο δάσος είχανε στρατοπεδεύσει και οι μεν και οι δε.
Οι πληροφορίες τους ήτανε πως οι Άλλοι είχανε δυο τάγματα εκεί.
Ωστόσο, δεν επιχειρούσαν επίθεση, ποιος ξέρει τι λογαριάζανε να κάνουν.
Στο μεταξύ, τα φυλάκια, και από τις δυο μεριές, ήταν εδώ κι εκεί κρυμμένα
στο δάσος, έτοιμα για παν ενδεχόμενο.
Τρεις βδομάδες! Πώς είχανε περάσει τρεις βδομάδες! Δε θυμόντου-
σαν σ’ αυτόν τον πόλεμο, που είχε αρχίσει εδώ και δυόμισι χρόνια περίπου,
άλλο τέτοιο διάλειμμα σαν και τούτο.
Όταν φτάσανε στο ποτάμι, έκανε ακόμα κρύο. Εδώ και μερικές μέ-
ρες, ο καιρός είχε στρώσει. Άνοιξη πια!
Ο πρώτος που γλίστρησε κατά το ποτάμι ήτανε λοχίας. Γλίστρησε
ένα πρωινό και βούτηξε. Λίγο αργότερα, σύρθηκε ως τους δικούς του, με
δυο σφαίρες στο πλευρό. Δεν έζησε πολλές ώρες.
Την άλλη μέρα, δυο φαντάροι τραβήξανε για κει. Δεν τους ξαναείδε
πια κανένας. Ακούσανε μονάχα πολυβολισμούς, και ύστερα σιωπή.
Τότε βγήκε η διαταγή της Μεραρχίας.
Ήτανε ωστόσο μεγάλος πειρασμός το ποτάμι. Τ’ ακούγανε που
κυλούσε τα νερά του και το λαχταρούσανε. Αυτά τα δυόμισι χρόνια, τους
είχε φάει η βρώμα. Είχανε ξεσυνηθίσει ένα σωρό χαρές. Και να, τώρα, που
είχε βρεθεί στο δρόμο τους αυτό το ποτάμι. Αλλά η διαταγή της Μεραρ-
χίας…
- Στο διάολο η διαταγή της Μεραρχίας! είπε μεσ’ από τα δόντια του
κείνη τη νύχτα.
Γύριζε και ξαναγύριζε και ησυχία δεν είχε. Το ποτάμι ακουγότανε πέ-
ρα και δεν τον άφηνε να ησυχάσει.
Θα πήγαινε την άλλη μέρα, θα πήγαινε οπωσδήποτε. Στο διάολο η
διαταγή της Μεραρχίας! ι
Οι άλλοι φαντάροι κοιμόντουσαν. Τέλος τον πήρε κι αυτόν ο ύπνος.
Είδε ένα όνειρο, έναν εφιάλτη. Στην αρχή, το είδε όπως ήτανε: ποτάμι.
Ήτανε μπροστά του αυτό το ποτάμι και τον περίμενε. Κι αυτός, γυμνός
στην όχθη, δεν έπεφτε μέσα. Σα να τον βάσταγε ένα αόρατο χέρι (…)
Ξύπνησε βαλαντωμένος· δεν είχε ακόμα φέξει… Φτάνοντας στην όχθη, στάθηκε και το κοίταζε. Το ποτάμι! Ώστε υπήρχε λοιπόν αυτό το ποτάμι; Ώρες ώρες, συλλογιζότανε μήπως δεν υπήρχε στ’ αλήθεια. Μήπως ήτανε μια φαντασία τους, μια ομαδική ψευδαίσθηση. Είχε βρει μια ευκαιρία και τράβηξε κατά το ποτάμι. Το πρωινό ήτανε θαύμα! Αν ήτανε τυχερός και δεν τον παίρνανε μυρουδιά… Να πρόφταινε μονάχα να βουτήξει στο ποτάμι, να μπει στα νερά του, τα παρακάτω δεν τον νοιάζανε. Σ’ ένα δέντρο, στην όχθη, άφησε τα ρούχα του, και όρθιο πάνω στον κορμό, το τουφέκι του. Έριξε δυο τελευταίες ματιές, μια πίσω του, μην ήτανε κανένας από τους δικούς του, και μια στην αντίπερα όχθη, μην ήτανε κανένας από τους Άλλους. Και μπήκε στο νερό. Από τη στιγμή που το σώμα του, ολόγυμνο, μπήκε στο νερό, τούτο το σώμα που δυόμισι χρόνια βασανιζότανε, που δυο τραύματα το είχανε ως τώρα σημαδέψει, από τη στιγμή αυτή ένιωσε άλλος άνθρωπος. Σα να πέρασε ένα χέρι μ΄ ένα σφουγγάρι μέσα του και να τα ΄σβησε αυτά τα δυόμισι χρόνια. Κολυμπούσε πότε μπρούμυτα, πότε ανάσκελα. Αφηνότανε να τον πηγαίνει το ρεύμα. Έκανε και μακροβούτια… Ήταν ένα παιδί τώρα αυτός ο φαντάρος, που δεν ήταν παρά είκοσι τριώ χρονώ κι όμως τα δυόμισι τελευταία χρόνια είχαν αφήσει βαθιά ίχνη μέσα του. Δεξιά κι αριστερά, και στις δυο όχθες, φτερουγίζανε πουλιά, τον χαι-ρετούσανε περνώντας πότε πότε από πάνω του. Μπροστά του, πήγαινε τώρα ένα κλαδί που το έσερνε το ρεύμα. Βάλθηκε να το φτάσει μ’ ένα μονάχα μακροβούτι. Και το κατάφερε. Βγήκε από το νερό ακριβώς δίπλα στο κλαδί. Ένιωσε μια χαρά! Αλλά την ίδια στιγμή είδε ένα κεφάλι μπροστά του, κάπου τριάντα μέτρα μακριά. Σταμάτησε και προσπάθησε να δει καλύτερα. Και κείνος που κολυμπούσε εκεί τον είχε δει, είχε σταματήσει κι αυτός. Κοιτάζονταν. Ξανάγινε αμέσως αυτός που ήτανε και πρωτύτερα: ένας φαντάρος που είχε κιόλας δυόμισι χρόνια πόλεμο, που είχε έναν πολεμικό σταυρό, που είχε αφήσει το τουφέκι του στο δέντρο. Δεν μπορούσε να καταλάβει αν αυτός αντίκρυ του ήτανε από τους δικούς του ή από τους Άλλους. Πώς να το καταλάβει; Ένα κεφάλι έβλεπε μονάχα. Μπορούσε να ΄ναι ένας από τους δικούς του. Μπορούσε να ΄ναι ένας από τους Άλλους. Για μερικά λεπτά, και οι δυο τους στέκονταν ακίνητοι στα νερά. Τη σιωπή διέκοψε ένα φτάρνισμα. Ήταν αυτός που φταρνίστηκε, και κατά τη συνήθεια του βλαστήμησε δυνατά. Τότε εκείνος αντίκρυ του άρχισε να κολυμπάει γρήγορα προς την αντίπερα όχθη. Κι αυτός όμως δεν έχασε καιρό. Κολύμπησε προς την όχθη του μ’ όλη του τη δύναμη. Βγήκε πρώτος. Έτρεξε στο δέντρο που είχε αφήσει το τουφέκι του, το άρπαξε. Ο Άλλος, ό,τι έβγαινε από το νερό. Έτρεχε τώρα κι εκείνος να πάρει το τουφέκι του. Σήκωσε το τουφέκι του αυτός, σημάδεψε. Του ήτανε πάρα πολύ εύκολο να του φυτέψει μια σφαίρα στο κεφάλι. Ο Άλλος ήτανε σπουδαίος στόχος έτσι καθώς έτρεχε ολόγυμνος, κάπου είκοσι μέτρα μονάχα μακριά. Όχι, δεν τράβηξε τη σκανδάλη. Ο Άλλος ήταν εκεί, γυμνός όπως είχε έρθει στον κόσμο. Κι αυτός ήταν εδώ, γυμνός όπως είχε έρθει στον κόσμο. Δεν μπορούσε να τραβήξει. Ήτανε και οι δυο γυμνοί. Δυο άνθρωποι γυμνοί. Γυμνοί από ρούχα. Γυμνοί από ονόματα. Γυμνοί από εθνικότητα. Γυμνοί από τον χακί εαυτό τους. Δεν μπορούσε να τραβήξει. Το ποτάμι δεν τους χώριζε τώρα, αντίθετα τους ένωνε. Δεν μπορούσε να τραβήξει. Ο Άλλος είχε γίνει ένας άλλος άνθρωπος τώρα, χωρίς άλφα κεφαλαίο, τίποτα λιγότερο, τίποτα περισσότερο. Χαμήλωσε το τουφέκι του. Χαμήλωσε το κεφάλι του. Και δεν είδε τίποτα ως το τέλος, πρόφτασε να δει μονάχα κάτι πουλιά που φτερουγίσανε τρομαγμένα σαν έπεσε από την αντικρινή όχθη η τουφεκιά, κι αυτός, γονάτισε πρώτα, ύστερα έπεσε με το πρόσωπο στο χώμα.
Η διαταγή ήτανε ξεκάθαρη: Απαγορεύεται το μπάνιο στο ποτάμι, ακόμα και
να πλησιάζει κανένας σε απόσταση λιγότερο από διακόσια μέτρα. Δε
χώραγε λοιπόν καμιά παρανόηση. Όποιος την παρέβαινε τη διαταγή, θα
πέρναγε στρατοδικείο.
Τους τη διάβασε τις προάλλες ο ίδιος ο ταγματάρχης. Διέταξε γενική
συγκέντρωση, όλο το τάγμα, και τους διάβασε. Διαταγή της Μεραρχίας!
Δεν ήτανε παίξε γέλασε.
Είχανε κάπου τρεις βδομάδες που είχαν αράξει δώθε από το ποτάμι.
Κείθε από το ποτάμι ήταν ο εχθρός, οι Άλλοι όπως τους λέγανε πολλοί.
Τρεις βδομάδες απραξία. Σίγουρα δε θα βάσταγε πολύ τούτη η κατά-
σταση, για την ώρα όμως επικρατούσε ησυχία.
Και στις δυο όχθες του ποταμού, σε μεγάλο βάθος, ήτανε δάσος. Πυ-
κνό δάσος. Μες στο δάσος είχανε στρατοπεδεύσει και οι μεν και οι δε.
Οι πληροφορίες τους ήτανε πως οι Άλλοι είχανε δυο τάγματα εκεί.
Ωστόσο, δεν επιχειρούσαν επίθεση, ποιος ξέρει τι λογαριάζανε να κάνουν.
Στο μεταξύ, τα φυλάκια, και από τις δυο μεριές, ήταν εδώ κι εκεί κρυμμένα
στο δάσος, έτοιμα για παν ενδεχόμενο.
Τρεις βδομάδες! Πώς είχανε περάσει τρεις βδομάδες! Δε θυμόντου-
σαν σ’ αυτόν τον πόλεμο, που είχε αρχίσει εδώ και δυόμισι χρόνια περίπου,
άλλο τέτοιο διάλειμμα σαν και τούτο.
Όταν φτάσανε στο ποτάμι, έκανε ακόμα κρύο. Εδώ και μερικές μέ-
ρες, ο καιρός είχε στρώσει. Άνοιξη πια!
Ο πρώτος που γλίστρησε κατά το ποτάμι ήτανε λοχίας. Γλίστρησε
ένα πρωινό και βούτηξε. Λίγο αργότερα, σύρθηκε ως τους δικούς του, με
δυο σφαίρες στο πλευρό. Δεν έζησε πολλές ώρες.
Την άλλη μέρα, δυο φαντάροι τραβήξανε για κει. Δεν τους ξαναείδε
πια κανένας. Ακούσανε μονάχα πολυβολισμούς, και ύστερα σιωπή.
Τότε βγήκε η διαταγή της Μεραρχίας.
Ήτανε ωστόσο μεγάλος πειρασμός το ποτάμι. Τ’ ακούγανε που
κυλούσε τα νερά του και το λαχταρούσανε. Αυτά τα δυόμισι χρόνια, τους
είχε φάει η βρώμα. Είχανε ξεσυνηθίσει ένα σωρό χαρές. Και να, τώρα, που
είχε βρεθεί στο δρόμο τους αυτό το ποτάμι. Αλλά η διαταγή της Μεραρ-
χίας…
- Στο διάολο η διαταγή της Μεραρχίας! είπε μεσ’ από τα δόντια του
κείνη τη νύχτα.
Γύριζε και ξαναγύριζε και ησυχία δεν είχε. Το ποτάμι ακουγότανε πέ-
ρα και δεν τον άφηνε να ησυχάσει.
Θα πήγαινε την άλλη μέρα, θα πήγαινε οπωσδήποτε. Στο διάολο η
διαταγή της Μεραρχίας! ι
Οι άλλοι φαντάροι κοιμόντουσαν. Τέλος τον πήρε κι αυτόν ο ύπνος.
Είδε ένα όνειρο, έναν εφιάλτη. Στην αρχή, το είδε όπως ήτανε: ποτάμι.
Ήτανε μπροστά του αυτό το ποτάμι και τον περίμενε. Κι αυτός, γυμνός
στην όχθη, δεν έπεφτε μέσα. Σα να τον βάσταγε ένα αόρατο χέρι (…)
Ξύπνησε βαλαντωμένος· δεν είχε ακόμα φέξει… Φτάνοντας στην όχθη, στάθηκε και το κοίταζε. Το ποτάμι! Ώστε υπήρχε λοιπόν αυτό το ποτάμι; Ώρες ώρες, συλλογιζότανε μήπως δεν υπήρχε στ’ αλήθεια. Μήπως ήτανε μια φαντασία τους, μια ομαδική ψευδαίσθηση. Είχε βρει μια ευκαιρία και τράβηξε κατά το ποτάμι. Το πρωινό ήτανε θαύμα! Αν ήτανε τυχερός και δεν τον παίρνανε μυρουδιά… Να πρόφταινε μονάχα να βουτήξει στο ποτάμι, να μπει στα νερά του, τα παρακάτω δεν τον νοιάζανε. Σ’ ένα δέντρο, στην όχθη, άφησε τα ρούχα του, και όρθιο πάνω στον κορμό, το τουφέκι του. Έριξε δυο τελευταίες ματιές, μια πίσω του, μην ήτανε κανένας από τους δικούς του, και μια στην αντίπερα όχθη, μην ήτανε κανένας από τους Άλλους. Και μπήκε στο νερό. Από τη στιγμή που το σώμα του, ολόγυμνο, μπήκε στο νερό, τούτο το σώμα που δυόμισι χρόνια βασανιζότανε, που δυο τραύματα το είχανε ως τώρα σημαδέψει, από τη στιγμή αυτή ένιωσε άλλος άνθρωπος. Σα να πέρασε ένα χέρι μ΄ ένα σφουγγάρι μέσα του και να τα ΄σβησε αυτά τα δυόμισι χρόνια. Κολυμπούσε πότε μπρούμυτα, πότε ανάσκελα. Αφηνότανε να τον πηγαίνει το ρεύμα. Έκανε και μακροβούτια… Ήταν ένα παιδί τώρα αυτός ο φαντάρος, που δεν ήταν παρά είκοσι τριώ χρονώ κι όμως τα δυόμισι τελευταία χρόνια είχαν αφήσει βαθιά ίχνη μέσα του. Δεξιά κι αριστερά, και στις δυο όχθες, φτερουγίζανε πουλιά, τον χαι-ρετούσανε περνώντας πότε πότε από πάνω του. Μπροστά του, πήγαινε τώρα ένα κλαδί που το έσερνε το ρεύμα. Βάλθηκε να το φτάσει μ’ ένα μονάχα μακροβούτι. Και το κατάφερε. Βγήκε από το νερό ακριβώς δίπλα στο κλαδί. Ένιωσε μια χαρά! Αλλά την ίδια στιγμή είδε ένα κεφάλι μπροστά του, κάπου τριάντα μέτρα μακριά. Σταμάτησε και προσπάθησε να δει καλύτερα. Και κείνος που κολυμπούσε εκεί τον είχε δει, είχε σταματήσει κι αυτός. Κοιτάζονταν. Ξανάγινε αμέσως αυτός που ήτανε και πρωτύτερα: ένας φαντάρος που είχε κιόλας δυόμισι χρόνια πόλεμο, που είχε έναν πολεμικό σταυρό, που είχε αφήσει το τουφέκι του στο δέντρο. Δεν μπορούσε να καταλάβει αν αυτός αντίκρυ του ήτανε από τους δικούς του ή από τους Άλλους. Πώς να το καταλάβει; Ένα κεφάλι έβλεπε μονάχα. Μπορούσε να ΄ναι ένας από τους δικούς του. Μπορούσε να ΄ναι ένας από τους Άλλους. Για μερικά λεπτά, και οι δυο τους στέκονταν ακίνητοι στα νερά. Τη σιωπή διέκοψε ένα φτάρνισμα. Ήταν αυτός που φταρνίστηκε, και κατά τη συνήθεια του βλαστήμησε δυνατά. Τότε εκείνος αντίκρυ του άρχισε να κολυμπάει γρήγορα προς την αντίπερα όχθη. Κι αυτός όμως δεν έχασε καιρό. Κολύμπησε προς την όχθη του μ’ όλη του τη δύναμη. Βγήκε πρώτος. Έτρεξε στο δέντρο που είχε αφήσει το τουφέκι του, το άρπαξε. Ο Άλλος, ό,τι έβγαινε από το νερό. Έτρεχε τώρα κι εκείνος να πάρει το τουφέκι του. Σήκωσε το τουφέκι του αυτός, σημάδεψε. Του ήτανε πάρα πολύ εύκολο να του φυτέψει μια σφαίρα στο κεφάλι. Ο Άλλος ήτανε σπουδαίος στόχος έτσι καθώς έτρεχε ολόγυμνος, κάπου είκοσι μέτρα μονάχα μακριά. Όχι, δεν τράβηξε τη σκανδάλη. Ο Άλλος ήταν εκεί, γυμνός όπως είχε έρθει στον κόσμο. Κι αυτός ήταν εδώ, γυμνός όπως είχε έρθει στον κόσμο. Δεν μπορούσε να τραβήξει. Ήτανε και οι δυο γυμνοί. Δυο άνθρωποι γυμνοί. Γυμνοί από ρούχα. Γυμνοί από ονόματα. Γυμνοί από εθνικότητα. Γυμνοί από τον χακί εαυτό τους. Δεν μπορούσε να τραβήξει. Το ποτάμι δεν τους χώριζε τώρα, αντίθετα τους ένωνε. Δεν μπορούσε να τραβήξει. Ο Άλλος είχε γίνει ένας άλλος άνθρωπος τώρα, χωρίς άλφα κεφαλαίο, τίποτα λιγότερο, τίποτα περισσότερο. Χαμήλωσε το τουφέκι του. Χαμήλωσε το κεφάλι του. Και δεν είδε τίποτα ως το τέλος, πρόφτασε να δει μονάχα κάτι πουλιά που φτερουγίσανε τρομαγμένα σαν έπεσε από την αντικρινή όχθη η τουφεκιά, κι αυτός, γονάτισε πρώτα, ύστερα έπεσε με το πρόσωπο στο χώμα.
ΤΟ ZHTHMA ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΣΤΟΝ «ΚΡΗΤΙΚΟ»
Τα χρονικά επίπεδα αφήγησης
1.Η κύρια αφήγηση: Καλύπτει περίπου το διάστημα μιας νύχτας και περιλαμβάνει τα γεγονότα της κύριας αφήγησης, τα οποία είναι: Η πάλη των δυο ναυαγών με τα κύματα, το γαλήνεμα της φύσης, η ανάδυση και η εξαφάνιση της φεγγαροντυμένης, η διάδοση του μαγευτικού ήχου, η έξοδος των ναυαγών στη στεριά και η διαπίστωση του θανάτου της κόρης.
2.Αναδρομές στο παρελθόν: Καλύπτει το διάστημα της προϊστορίας του ήρωα στην Κρήτη και περιλαμβάνει τα γεγονότα της ζωής του πριν από το ναυάγιο, δηλαδή αναφορά στη βρεφική ηλικία του ήρωα, στην εφηβεία του, αγώνες στην Κρήτη για την ελευθερία, λαβωματιές και απώλεια συμπολεμιστών, αφανισμός της οικογένειάς του ήρωα από τους Τούρκους και αποχωρισμός από την πατρίδα, φυγή στην ξενιτιά.
3.Πρόδρομες αφηγήσεις: Καλύπτει το παροντικό διάστημα της ζωής του αφηγητή ως πρόσφυγα, μετά το ναυάγιο και την απώλεια της αγαπημένης, στο οποίο αναφέρονται ο θάνατος της κόρης και η εξευτελιστική ζωή του στη ζητιανιά και στον πόνο.
4.Πρόδρομη αφήγηση της Έσχατης Κρίσης: Αυτό το επίπεδο βρίσκεται στο απώτατο μέλλον και ξεπερνώντας το φυσικό χρόνο είναι υπερβατικό και μεταφυσικό, αφού αναφέρεται στην ανάσταση των νεκρών και στην Έσχατη Κρίση. Αφορά τη συνάντηση του Κρητικού με τις ψυχές των νεκρών και την εμφάνιση της αγαπημένης του στις πύλες του Παραδείσου.
ΤΑ ΧΡΟΝΙΚΑ ΕΠΙΠΕΔΑ ΣΕ ΚΑΘΕ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΤΟΥ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ
Απ. 1 (18 ) : στ.1-6: 1ο επίπεδο
Απ.2 (19 ) : στ. 1 : 3ο επίπεδο
στ.2-3 : 2ο επίπεδο
στ. 4 : 3ο επίπεδο
στ. 5-18 : 4ο επίπεδο
Απ.3 (20 ) : στ.1-14: 1ο επίπεδο
Απ.4 (21 ) : στ.1-13 : 1ο επίπεδο
στ.14-16 : 2ο επίπεδο
στ. 17-30 : 1ο επίπεδο
στ.31-36 : 2ο επίπεδο
στ.37-38 : 1ο επίπεδο
Απ.5 (22) : στ.1-4 : 1ο επίπεδο
στ.5 : 3ο επίπεδο
στ.6 : 2ο επίπεδο
στ.7-14 : 3ο επίπεδο
στ. 15-16 : 1ο επίπεδο
στ. 17-20 : 2ο επίπεδο
στ. 21-34 : 1ο επίπεδο
στ.35-42 : 2ο επίπεδο
στ.43-58 : 1ο επίπεδο
1.Η κύρια αφήγηση: Καλύπτει περίπου το διάστημα μιας νύχτας και περιλαμβάνει τα γεγονότα της κύριας αφήγησης, τα οποία είναι: Η πάλη των δυο ναυαγών με τα κύματα, το γαλήνεμα της φύσης, η ανάδυση και η εξαφάνιση της φεγγαροντυμένης, η διάδοση του μαγευτικού ήχου, η έξοδος των ναυαγών στη στεριά και η διαπίστωση του θανάτου της κόρης.
2.Αναδρομές στο παρελθόν: Καλύπτει το διάστημα της προϊστορίας του ήρωα στην Κρήτη και περιλαμβάνει τα γεγονότα της ζωής του πριν από το ναυάγιο, δηλαδή αναφορά στη βρεφική ηλικία του ήρωα, στην εφηβεία του, αγώνες στην Κρήτη για την ελευθερία, λαβωματιές και απώλεια συμπολεμιστών, αφανισμός της οικογένειάς του ήρωα από τους Τούρκους και αποχωρισμός από την πατρίδα, φυγή στην ξενιτιά.
3.Πρόδρομες αφηγήσεις: Καλύπτει το παροντικό διάστημα της ζωής του αφηγητή ως πρόσφυγα, μετά το ναυάγιο και την απώλεια της αγαπημένης, στο οποίο αναφέρονται ο θάνατος της κόρης και η εξευτελιστική ζωή του στη ζητιανιά και στον πόνο.
4.Πρόδρομη αφήγηση της Έσχατης Κρίσης: Αυτό το επίπεδο βρίσκεται στο απώτατο μέλλον και ξεπερνώντας το φυσικό χρόνο είναι υπερβατικό και μεταφυσικό, αφού αναφέρεται στην ανάσταση των νεκρών και στην Έσχατη Κρίση. Αφορά τη συνάντηση του Κρητικού με τις ψυχές των νεκρών και την εμφάνιση της αγαπημένης του στις πύλες του Παραδείσου.
ΤΑ ΧΡΟΝΙΚΑ ΕΠΙΠΕΔΑ ΣΕ ΚΑΘΕ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΤΟΥ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ
Απ. 1 (18 ) : στ.1-6: 1ο επίπεδο
Απ.2 (19 ) : στ. 1 : 3ο επίπεδο
στ.2-3 : 2ο επίπεδο
στ. 4 : 3ο επίπεδο
στ. 5-18 : 4ο επίπεδο
Απ.3 (20 ) : στ.1-14: 1ο επίπεδο
Απ.4 (21 ) : στ.1-13 : 1ο επίπεδο
στ.14-16 : 2ο επίπεδο
στ. 17-30 : 1ο επίπεδο
στ.31-36 : 2ο επίπεδο
στ.37-38 : 1ο επίπεδο
Απ.5 (22) : στ.1-4 : 1ο επίπεδο
στ.5 : 3ο επίπεδο
στ.6 : 2ο επίπεδο
στ.7-14 : 3ο επίπεδο
στ. 15-16 : 1ο επίπεδο
στ. 17-20 : 2ο επίπεδο
στ. 21-34 : 1ο επίπεδο
στ.35-42 : 2ο επίπεδο
στ.43-58 : 1ο επίπεδο
Τετάρτη 21 Σεπτεμβρίου 2011
H MYΣΤΙΚΗ ΠΑΠΑΡΟΥΝΑ
«H ZΩΗ ΕΝ ΤΑΦΩ»του Στρατή Μυριβήλη
Ιστορικά συμφραζόμενα: το διάστημα του μεσοπολέμου (1920-1940) σφραγίζεται από την τραυματική εμπειρία του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και της μικρασιατικής καταστροφής, από την κατάρρευση της Μεγάλης Ιδέας και από πολιτική αστάθεια.
Γραμματολογικά συμφραζόμενα: στην πεζογραφία του μεσοπολέμου αναπτύσσεται η Γενιά του ’30, που από πλευράς μορφής καλλιεργεί κυρίως το είδος του μυθιστορήματος και από πλευράς θέματος διακρίνεται στην «Αιολική Σχολή», στον αστικό ρεαλισμό και στις μοντερνιστικές αναζητήσεις.
Ο Μυριβήλης και το έργο του εντάσσονται:
▪ στα πλαίσια της Γενιάς του ’30 (αν και είχε πρωτοδημοσιεύσει το 1924 τη «Ζωή εν τάφω», εξέδωσε την τελική μορφή του έργου το 1930.
▪ στην «Αιολική Σχολή», δεδομένου ότι έχει καταγωγή από τη Μυτιλήνη την ευρύτερη περιοχή της Αιολίδας και ότι το μέγιστο μέρος της πεζογραφικής του παραγωγής έχει ως τόπο δράσης τη γενέθλιά του περιοχή. Επίσης, τηρεί τα γενικά χαρακτηριστικά της σχολής αυτής, δηλαδή τα έργα του συνιστούν αφήγηση της βιωμένης εμπειρίας, εκφράζουν το σεβασμό στις παραδόσεις της ελληνικής αγροτικής
ζωής και την αντίθεση στο δυτικότροπο αστικό πολιτισμό, διέπονται από ρεαλισμό στην περιγραφή, αλλά η λυρική τους έκφραση, η αισθητική επεξεργασία της μορφής και η έντονη συναισθηματική και ιδεολογική φόρτιση τα απομακρύνουν από το ρεαλιστικό πλαίσιο.
▪ στην ελληνοκεντρική τάση, εκείνη που αναζητεί την ελληνικότητα στην παράδοση, χωρίς να αρνείται ολότελα την επαφή με το ευρωπαϊκό πνεύμα. Αυτή η επαφή με τα δυτικά πρότυπα, προκειμένου να είναι ωφέλιμη και παραγωγική, θα πρέπει να μπορεί να αφομοιωθεί στην εθνική πνευματική παραγωγή , με τέτοιο τρόπο ώστε να δηλώνεται καθαρά η ελληνικότητά της.
Χαρακτηριστικά του έργου:
▪ Είναι μυθιστόρημα, που βασίζεται στη βιωμένη εμπειρία από το μακεδονικό μέτωπο κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Από την άλλη, η αποσπασματική δομή του και ο μεγάλος αριθμός προσώπων, που εμφανίζονται σε αυτό ευκαιριακά, φέρνουν το έργο πλησιέστερα στο κυρίαρχο την εποχή εκείνη πεζογραφικό είδος, το διήγημα
▪ Βάση για τη σύνθεση του μυθιστορήματος συνιστά το προσωπικό ημερολόγιο του συγγραφέα από τις μέρες του στη Μακεδονία, το 1917-1918. Παρόλ΄ αυτά το έργο δε συνιστά απλή καταγραφή, αλλά ο συγγραφέας αποστασιοποιείται από τα βιώματα και τις σκέψεις του και τα αναθέτει σε ένα φανταστικό πρόσωπο, τον ήρωα, ισχυριζόμενος ότι τα αντλεί από το ημερολόγιο εκείνου «ανταμώνω μέσα στο γράμμα σου»
▪ παρουσιάζεται με τη μορφή της μαρτυρίας: ο αφηγητής, ο φοιτητής - λοχίας της 1ης γραμμής Αντώνης Κωστούλας, εκθέτει σε πρώτο πρόσωπο την ιστορία του από το μέτωπο μέσα από ημερολογιακή αφηγηματική μορφή. Έτσι, κατά κάποιο τρόπο πιστοποιεί την αυθεντικότητά της, καθώς η αλήθεια του πολέμου δηλώνεται από έναν στρατιώτη. Μάλιστα, ο συγγραφέας θέλει να δείξει ότι αφήνει τον αυτόπτη μάρτυρα, το λαϊκό αφηγητή, να παρουσιάσει τα περιστατικά με το δικό του τρόπο έκφρασης.
▪ Το ‘‘τέχνασμα’’ του συγγραφέα, να ισχυριστεί ότι η αφήγηση γίνεται με αφορμή την ανακάλυψη των τετραδίων του λοχία, που οι συστρατιώτες του σκότωσαν κατά λάθος στην έναρξη της κρίσιμης μάχης το 1918, κεντρίζει το ενδιαφέρον των αναγνωστών, που αισθάνονται ότι έχουν το προνόμιο να γνωρίσουν τις σκέψεις ενός ανθρώπου που είναι πλέον νεκρός
▪ Η ζωή εν τάφω είναι ένα «βιβλίο του πολέμου»και ξεχωρίζει για αντιμιλιταριστικό και αντιηρωικό του τόνο, καθότι αμφισβητείται ο επικός και ηρωικός χαρακτήρας του πολέμου. Οι αναφορές στη νεότητα παραπέμπουν στη ζωή και στον πόθο για αυτή. Ο πόλεμος παρουσιάζεται να καταστρέφει τη ζωή, την υγεία, τα νιάτα και εν γένει την ευτυχία του ανθρώπου
▪ Η έκθεση των γεγονότων γίνεται μέσα από την οπτική της στασιμότητας και της μονοτονίας του χαρακώματος, που αναδεικνύει την ανυπολόγιστη αξία της ζωής. Ο ήρωας είναι ένας άνθρωπος, που θέλει να γευτεί τη ζωή με όλες του τις αισθήσεις. Αλλά και οι πολεμικές σκηνές υπάρχουν για να δείξουν – εκ του αντιθέτου- τη σημασία και τη ομορφιά της ζωή. Τελικά, όλο το έργο δοξάζει με κάθε τρόπο τη ζωή, όχι όμως ως πνευματική ή αιώνια, αλλά ως έντονη εμπειρία της σάρκας, που ανταποκρίνεται στις ισχυρές δυνάμεις της φύσης
▪ Η απραξία του χαρακώματος επιτρέπει στη σκέψη να εγείρει προβληματισμούς σχετικά με τη μορφή ζωής στον πόλεμο και η αξία της ζωής, της ύπαρξης του ατόμου αποδεικνύεται τελικά ανώτερη κάθε συλλογικού (πχ εθνικού) οράματος ή σκοπού. Η εξέλιξη, επομένως, εδώ δεν έχει να κάνει με τα γεγονότα (δηλ. με πολεμικά επεισόδια), αλλά είναι εσωτερική, σημειώνεται στη συνείδηση του ήρωα – αφηγητή και αφορά τις σκέψεις και τα συναισθήματά του γύρω από τον πόλεμο, τον οποίο απερίφραστα καταδικάζει.
▪ Η παρουσίαση των σκέψεων του αφηγητή οδηγεί στην αφαίρεση των ψεύτικων στολιδιών του πολιτισμού, όπως είναι η πολεμική προπαγάνδα και η συμβατική έννοια του ηρωισμού και τελικά να αναδειχτεί ότι ο πόλεμος δεν είναι ζήτημα ιδεών, αλλά ζωής.
▪ Η συλλογικότητα των εθνικών πολεμικών διεκδικήσεων διαπλέκεται με την ατομική ιστορία, ώστε αφενός να δοθεί έμφαση στις ανθρωπιστικές αξίες και στην αγάπη για τη ζωή, αφετέρου η ατομική διάσταση της αφήγησης να αποκτήσει συλλογική εμβέλεια. Η συλλογικότητά αυτή, επομένως, δεν είναι εθνική ή πατριωτική, αλλά ανθρωπιστική. Έτσι, προβάλλεται η τραγικότητα του ατόμου και η ανθρώπινη διάσταση της δοκιμασίας, μέσα από τον πόνο, το φόβο του θανάτου, την υπαρξιακή αγωνία.
▪ Η επίμονη ενδοσκόπηση του αφηγητή στη δική του φύση, αλλά και στη φύση του πολέμου κάνουν το έργο να υπερβαίνει το ρεαλισμό και τα όρια της ρεαλιστικής μαρτυρίας και να απαρνείται την αντικειμενικότητα απέναντι στις τύχες και στις πράξεις των άλλων ηρώων
▪ Στο συγκεκριμένο έργο έχει διαπιστωθεί η συνύπαρξη του ωμού και συχνά φρικιαστικού ρεαλισμού με μια αισθητική επεξεργασία (η οποία οδηγεί σε αλλεπάλληλες επεξεργασίες) και φτάνει στην εκφραστική ωραιολατρεία, που του προσδίδει σαφείς ιδεολογικές διαστάσεις, καθώς εκφράζει έναν οξύ υπαρξιακό και ανθρωπιστικό προβληματισμό, ο οποίος τελικά προδίδει το πρόσωπο του συγγραφέα πίσω από το κείμενο.
Επιλεγμένα χωρία από εργασία www.arnos.gr
Ιστορικά συμφραζόμενα: το διάστημα του μεσοπολέμου (1920-1940) σφραγίζεται από την τραυματική εμπειρία του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και της μικρασιατικής καταστροφής, από την κατάρρευση της Μεγάλης Ιδέας και από πολιτική αστάθεια.
Γραμματολογικά συμφραζόμενα: στην πεζογραφία του μεσοπολέμου αναπτύσσεται η Γενιά του ’30, που από πλευράς μορφής καλλιεργεί κυρίως το είδος του μυθιστορήματος και από πλευράς θέματος διακρίνεται στην «Αιολική Σχολή», στον αστικό ρεαλισμό και στις μοντερνιστικές αναζητήσεις.
Ο Μυριβήλης και το έργο του εντάσσονται:
▪ στα πλαίσια της Γενιάς του ’30 (αν και είχε πρωτοδημοσιεύσει το 1924 τη «Ζωή εν τάφω», εξέδωσε την τελική μορφή του έργου το 1930.
▪ στην «Αιολική Σχολή», δεδομένου ότι έχει καταγωγή από τη Μυτιλήνη την ευρύτερη περιοχή της Αιολίδας και ότι το μέγιστο μέρος της πεζογραφικής του παραγωγής έχει ως τόπο δράσης τη γενέθλιά του περιοχή. Επίσης, τηρεί τα γενικά χαρακτηριστικά της σχολής αυτής, δηλαδή τα έργα του συνιστούν αφήγηση της βιωμένης εμπειρίας, εκφράζουν το σεβασμό στις παραδόσεις της ελληνικής αγροτικής
ζωής και την αντίθεση στο δυτικότροπο αστικό πολιτισμό, διέπονται από ρεαλισμό στην περιγραφή, αλλά η λυρική τους έκφραση, η αισθητική επεξεργασία της μορφής και η έντονη συναισθηματική και ιδεολογική φόρτιση τα απομακρύνουν από το ρεαλιστικό πλαίσιο.
▪ στην ελληνοκεντρική τάση, εκείνη που αναζητεί την ελληνικότητα στην παράδοση, χωρίς να αρνείται ολότελα την επαφή με το ευρωπαϊκό πνεύμα. Αυτή η επαφή με τα δυτικά πρότυπα, προκειμένου να είναι ωφέλιμη και παραγωγική, θα πρέπει να μπορεί να αφομοιωθεί στην εθνική πνευματική παραγωγή , με τέτοιο τρόπο ώστε να δηλώνεται καθαρά η ελληνικότητά της.
Χαρακτηριστικά του έργου:
▪ Είναι μυθιστόρημα, που βασίζεται στη βιωμένη εμπειρία από το μακεδονικό μέτωπο κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Από την άλλη, η αποσπασματική δομή του και ο μεγάλος αριθμός προσώπων, που εμφανίζονται σε αυτό ευκαιριακά, φέρνουν το έργο πλησιέστερα στο κυρίαρχο την εποχή εκείνη πεζογραφικό είδος, το διήγημα
▪ Βάση για τη σύνθεση του μυθιστορήματος συνιστά το προσωπικό ημερολόγιο του συγγραφέα από τις μέρες του στη Μακεδονία, το 1917-1918. Παρόλ΄ αυτά το έργο δε συνιστά απλή καταγραφή, αλλά ο συγγραφέας αποστασιοποιείται από τα βιώματα και τις σκέψεις του και τα αναθέτει σε ένα φανταστικό πρόσωπο, τον ήρωα, ισχυριζόμενος ότι τα αντλεί από το ημερολόγιο εκείνου «ανταμώνω μέσα στο γράμμα σου»
▪ παρουσιάζεται με τη μορφή της μαρτυρίας: ο αφηγητής, ο φοιτητής - λοχίας της 1ης γραμμής Αντώνης Κωστούλας, εκθέτει σε πρώτο πρόσωπο την ιστορία του από το μέτωπο μέσα από ημερολογιακή αφηγηματική μορφή. Έτσι, κατά κάποιο τρόπο πιστοποιεί την αυθεντικότητά της, καθώς η αλήθεια του πολέμου δηλώνεται από έναν στρατιώτη. Μάλιστα, ο συγγραφέας θέλει να δείξει ότι αφήνει τον αυτόπτη μάρτυρα, το λαϊκό αφηγητή, να παρουσιάσει τα περιστατικά με το δικό του τρόπο έκφρασης.
▪ Το ‘‘τέχνασμα’’ του συγγραφέα, να ισχυριστεί ότι η αφήγηση γίνεται με αφορμή την ανακάλυψη των τετραδίων του λοχία, που οι συστρατιώτες του σκότωσαν κατά λάθος στην έναρξη της κρίσιμης μάχης το 1918, κεντρίζει το ενδιαφέρον των αναγνωστών, που αισθάνονται ότι έχουν το προνόμιο να γνωρίσουν τις σκέψεις ενός ανθρώπου που είναι πλέον νεκρός
▪ Η ζωή εν τάφω είναι ένα «βιβλίο του πολέμου»και ξεχωρίζει για αντιμιλιταριστικό και αντιηρωικό του τόνο, καθότι αμφισβητείται ο επικός και ηρωικός χαρακτήρας του πολέμου. Οι αναφορές στη νεότητα παραπέμπουν στη ζωή και στον πόθο για αυτή. Ο πόλεμος παρουσιάζεται να καταστρέφει τη ζωή, την υγεία, τα νιάτα και εν γένει την ευτυχία του ανθρώπου
▪ Η έκθεση των γεγονότων γίνεται μέσα από την οπτική της στασιμότητας και της μονοτονίας του χαρακώματος, που αναδεικνύει την ανυπολόγιστη αξία της ζωής. Ο ήρωας είναι ένας άνθρωπος, που θέλει να γευτεί τη ζωή με όλες του τις αισθήσεις. Αλλά και οι πολεμικές σκηνές υπάρχουν για να δείξουν – εκ του αντιθέτου- τη σημασία και τη ομορφιά της ζωή. Τελικά, όλο το έργο δοξάζει με κάθε τρόπο τη ζωή, όχι όμως ως πνευματική ή αιώνια, αλλά ως έντονη εμπειρία της σάρκας, που ανταποκρίνεται στις ισχυρές δυνάμεις της φύσης
▪ Η απραξία του χαρακώματος επιτρέπει στη σκέψη να εγείρει προβληματισμούς σχετικά με τη μορφή ζωής στον πόλεμο και η αξία της ζωής, της ύπαρξης του ατόμου αποδεικνύεται τελικά ανώτερη κάθε συλλογικού (πχ εθνικού) οράματος ή σκοπού. Η εξέλιξη, επομένως, εδώ δεν έχει να κάνει με τα γεγονότα (δηλ. με πολεμικά επεισόδια), αλλά είναι εσωτερική, σημειώνεται στη συνείδηση του ήρωα – αφηγητή και αφορά τις σκέψεις και τα συναισθήματά του γύρω από τον πόλεμο, τον οποίο απερίφραστα καταδικάζει.
▪ Η παρουσίαση των σκέψεων του αφηγητή οδηγεί στην αφαίρεση των ψεύτικων στολιδιών του πολιτισμού, όπως είναι η πολεμική προπαγάνδα και η συμβατική έννοια του ηρωισμού και τελικά να αναδειχτεί ότι ο πόλεμος δεν είναι ζήτημα ιδεών, αλλά ζωής.
▪ Η συλλογικότητα των εθνικών πολεμικών διεκδικήσεων διαπλέκεται με την ατομική ιστορία, ώστε αφενός να δοθεί έμφαση στις ανθρωπιστικές αξίες και στην αγάπη για τη ζωή, αφετέρου η ατομική διάσταση της αφήγησης να αποκτήσει συλλογική εμβέλεια. Η συλλογικότητά αυτή, επομένως, δεν είναι εθνική ή πατριωτική, αλλά ανθρωπιστική. Έτσι, προβάλλεται η τραγικότητα του ατόμου και η ανθρώπινη διάσταση της δοκιμασίας, μέσα από τον πόνο, το φόβο του θανάτου, την υπαρξιακή αγωνία.
▪ Η επίμονη ενδοσκόπηση του αφηγητή στη δική του φύση, αλλά και στη φύση του πολέμου κάνουν το έργο να υπερβαίνει το ρεαλισμό και τα όρια της ρεαλιστικής μαρτυρίας και να απαρνείται την αντικειμενικότητα απέναντι στις τύχες και στις πράξεις των άλλων ηρώων
▪ Στο συγκεκριμένο έργο έχει διαπιστωθεί η συνύπαρξη του ωμού και συχνά φρικιαστικού ρεαλισμού με μια αισθητική επεξεργασία (η οποία οδηγεί σε αλλεπάλληλες επεξεργασίες) και φτάνει στην εκφραστική ωραιολατρεία, που του προσδίδει σαφείς ιδεολογικές διαστάσεις, καθώς εκφράζει έναν οξύ υπαρξιακό και ανθρωπιστικό προβληματισμό, ο οποίος τελικά προδίδει το πρόσωπο του συγγραφέα πίσω από το κείμενο.
Επιλεγμένα χωρία από εργασία www.arnos.gr
Κυριακή 18 Σεπτεμβρίου 2011
ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ- ΕΡΜΗΝΕΙΑ- "Ο ΚΡΗΤΙΚΟΣ"
ΓΙΑ ΟΣΟΥΣ ΘΕΛΟΥΝ ΝΑ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΟΥΝ ΤΙΣ ΗΔΗ ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΣΥΝΟΠΤΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΕΡΓΟ ΑΥΤΟ ΤΟΥ ΣΟΛΩΜΟΥ.
ΜΙΑ ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ "ΚΡΗΤΙΚΟΥ" ΣΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ "ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ" ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΜΠΙΤΣΑΝΗ.
KΡΗΤΙΚΟΣ
ΜΙΑ ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ "ΚΡΗΤΙΚΟΥ" ΣΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ "ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ" ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΜΠΙΤΣΑΝΗ.
KΡΗΤΙΚΟΣ
Τρίτη 13 Σεπτεμβρίου 2011
Πέμπτη 8 Σεπτεμβρίου 2011
ΘΕΩΡΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ
ΜΙΑ ΚΑΤΑΤΟΠΙΣΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΝΑΣ ΜΟΙΡΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΓΝΩΣΕΙΣ ΠΑΝΩ ΣΤΙΣ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ
Λογοτεχνία- μια ματιά στη θεωρία
View more presentations from POLMOIRA
Πέμπτη 1 Σεπτεμβρίου 2011
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)