ΠΟΛΙΤΙΚΑ - ενότητα 14η

ΕΝΟΤΗΤΑ 14  (από μετάφραση)

«ΧΩΡΙΣ ΑΡΕΤΗ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΑΓΡΙΟΤΕΡΟ ΖΩΟ»

 1. «Είναι φυσική λοιπόν η τάση του ανθρώπου να συνυπάρχει μαζί με άλλους σε μια τέτοια κοινωνία»

Η κοινωνία των ανθρώπων υφίσταται όχι μόνο λόγω της χρησιμότητάς της, αλλά και λόγω της έμφυτης επιθυμίας των ανθρώπων να συνυπάρχουν με άλλους ανθρώπους. Εκτός όμως από τη φυσική τάση, εκείνο που ωθεί τους ανθρώπους στη συμβίωση είναι το κοινό συμφέρον που εξαρτάται από το ποσοστό ευτυχίας, την οποία η συμβίωση εξασφαλίζει στον καθένα. Αυτός είναι ο πρωταρχικός σκοπός της πολιτικής κοινότητας κατά τον Αριστοτέλη: η ευτυχία του καθενός χωριστά και, ταυτόχρονα, όλων μαζί.

2. «Κι εκείνος όμως που πρώτος τη συγκρότησε»

--για την σύσταση της πόλης είναι απαραίτητη η σύμπραξη του ανθρώπου.

--ε­κείνος που πρώτος συγκρότησε την πολιτική κοινότητα προσέφερε τερά­στιες υπηρεσίες στο ανθρώπινο γένος, γιατί πραγματοποίησε μια κοσμοϊ­στορική αλλαγή που αποδείχτηκε ευεργετική για τους ανθρώπους, αφού τους προήγαγε σε ανώτερες σφαίρες κοινωνικής διαβίωσης.
--η αναφορά στον πρώτο ιδρυτή πολιτικής κοινότητας είναι ένας παραστατικός τρόπος να υπογραμμιστεί εμφατικά η ιστορική σημασία της πόλης.

 Η ερμηνεία αυτή δεν αναιρεί την αριστοτελική θέση ότι η πόλη υπάρχει εκ φύσεως. Είναι προφανές ότι η φύση έδωσε στον άνθρωπο την τάση να συμβιώνει με άλλους ανθρώπους και να οργανώνει κοινωνίες, όμως ο άνθρωπος ήταν αυτός που πρώτος έκανε πραγματικότητα αυτή την τάση. Γίνεται λοιπόν κατανοητό ότι η πρόταση συμπληρώνει τις απόψεις του φιλοσόφου για τη φυσική προέλευση της πόλης. Η οργάνωση, η συγκρότηση της πόλης δεν έγινε λοιπόν αυτόματα, αλλά προαπαιτούσε την ενέργεια του  ανθρώπου. Είναι λοιπόν κατανοητό ότι για την συγκρότηση της πόλης είναι απαραίτητη η συνεργασία της φύσης και της τέχνης των ανθρώπων.

3. «Γιατί όπως ο άνθρωπος … απολαύσεις του φαγητού»

--σειρά συλλογισμών όπου η ηθι­κή συσχετίζεται εμμέσως με την πολιτική.

--ο άνθρωπος έχει την προδιάθεση και τη ροπή για το αγαθό, για­τί γεννιέται προικισμένος με όπλα (η λογική, η συνείδηση και η γλώσσα) που θα του επιτρέψουν να υπηρετήσει τη φρόνηση και την αρετή. Αλλά η φυσική προδιάθεση του ανθρώπου για το αγαθό δεν προεξοφλεί ότι θα καταλήξει οπωσδήποτε σε αυτό!

--ενώ, λοιπόν, ο άνθρωπος που αξιοποίησε με επιτυχία τις φυσικές προδιαθέσεις του για το αγαθό και «τελειώθηκε» είναι το καλύτερο έμβιο ον, ο άνθρωπος που αποχωρίζεται το νόμο και τη δικαιοσύνη  είναι το χειρότερο από όλα τα έμβια όντα. Άρα ο φυσικός προορισμός του ανθρώπου δεν είναι αποτέλεσμα μιας αυτόματης αναγκαστικής διαδικασίας, αλλά εξαρτάται από τις ενέργειες και την προαίρεση του ανθρώπου που τον οδηγούν στους προσωπικούς του στόχους.

 --ο χωρίς αρετή άνθρωπος δεν υποβιβάζεται, απλώς, στο επίπεδο του αγριότερου ζώου αλλά  παραδίδεται και  στις χειρότερες μορφές ακολασίας. Γίνεται λοιπόν:

·       «το πιο ανόσιο ον» στις σχέσεις του με το θείο. Με το επίθετο «ανόσιος» ο Αριστοτέλης χαρακτηρίζει τον άνθρωπο που δεν ζει σύμφωνα με τη λογική, αλλά κυριαρχείται από τα πάθη και τις επιθυμίες και δεν έχει κανέναν ηθικό φραγμό

·       «το πιο άγριο» στις σχέσεις με τους άλλους ανθρώπους

·       «το χειρότερο από όλα τα όντα» στις ερωτικές απολαύσεις και στις απολαύσεις του φαγητού

--η τήρηση των νόμων και η εφαρμογή της δικαιοσύνης αποτελούν, για τον Αριστοτέλη, τον αναγκαίο περιορισμό για να τελειωθεί ο άνθρωπος, να ολοκληρώσει τον φυσικό του προορισμό.

--το υπόβαθρο για τη σύμπηξη της πολιτικής κοινωνίας δημιουργείται από την ενδιάθετη χρήση των «όπλων» του ανθρώπου, που αποβλέπει στην απόκτηση της φρόνησης και της αρετής μέσω της ανάπτυξης του κοινωνικού και πνευματικού πολιτισμού.

4. Η δικαιοσύνη είναι … στην πολιτική κοινωνία»

«Δίκη» είναι το περί δικαίου αίσθημα, εμπεδώνει την τάξη στην πολιτική κοινωνία

και είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την εύρυθμη λει­τουργία της.

«Δίκαιο» είναι η συγκεκριμενοποίηση, η πραγμάτωση και η εφαρμογή της «δίκης» στον κοινωνικό βίο.

 «Δικαιοσύνη» είναι η κο­ρυφαία αρετή, η συνισταμένη των αρετών, και ταυτόχρονα η ηθική εκείνη αξία, που χρησιμοποιείται ως κριτήριο για την επισήμανση και τη στάθμι­ση, κάθε φορά, του δικαίου

 η δικαιοσύνη:βασικό συστατικό στοιχείο της πόλης, επειδή είναι σε θέση να εξασφαλίσει την τάξη και την οργάνωση μέσα στην πολιτική κοινωνία.

Έτσι, λοιπόν, η δικαιοσύνη νοείται ως:

α) αρετή: είναι η ιδιότητα του ανθρώπου να πράττει με γνώμονα τους γραπτούς νόμους της πολιτείας και δείχνοντας τον απαιτούμενο σεβασμό στους άγραφους νόμους
β) θεσμός της πολιτείας: είναι το σύνολο των κανόνων που εξασφαλίζουν την τάξη και την αρμονική συμβίωση μέσα στην πόλη,

γ) κοινωνική αρετή: η ιδιότητα του ατόμου να ζει σύμφωνα με την κοινωνική ηθική της πόλης. Η ύπαρξη της δικαιοσύνης αποτελεί την προϋπόθεση για την ύπαρξη και όλων των άλλων αρετών.

ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ 14^ης ΕΝΟΤΗΤΑΣ

Η σειρά των σκέψεων του Αριστοτέλη, η οποία υπολανθάνει στις γραμμές του φαινομενικά τουλάχιστον ελλειπτικού και πυκνού αυτού κειμένου πρέπει να είναι η ακόλουθη: η πόλη είναι ο χώρος όπου πραγματώνεται η αρετή, γενικά, και ειδικότερα η κατ' εξοχήν αρετή, η δικαιοσύνη. Η αρετή εξανθρωπίζει τον άνθρωπο, που χωρίς αυτήν καταντά το αγριότερο και το πιο ακόλαστο ζώο. Κατά συνέπεια, η τελείωση του ανθρώπου επιτυγχάνε­ται στους κόλπους της πόλης, που αν δεν είναι «επαρκής αιτία», είναι τουλάχιστον απαραί­τητη προϋπόθεση για την προαγωγή και την ηθι­κή διάπλαση του πολίτη. Το ότι όμως: α) Μόνο μέσα στην πολιτική κοινό­τητα εδραιώνεται και καρποφορεί η δικαιοσύνη, β) Μόνο η δικαιοσύνη εγ­γυάται την εύρυθμη λειτουργία της πολιτικής κοινότητας γ) Μόνο με τη δικαιοσύνη επιτυγχάνεται η τε­λείωση του ανθρώπου, είναι ένα πρόσθετο επιχείρημα υπέρ της ιδιότητας του ανθρώπου ως όντος πολιτικού και μια έμμεση αλλά ουσιαστική επιβε­βαίωση της αρχαιοελληνικής πεποίθησης ότι ηθική και πολιτική συνυπάρ­χουν, συνυφαίνονται και επηρεάζονται αμοιβαία. (ΚΑΤΣΙΜΑΝΗΣ)

ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΥΡΙΒΗΛΗΣ

Ο στιχουργός Λευτέρης Παπαδόπουλος και άλλοι μιλάνε από καρδιάς για το Στρατή Μυριβήλη, τις πηγές της έμπνευσής του και την επίδραση της γενέθλιας γης του στη λογοτεχνική του παραγωγή. πηγή:youtube

ΠΟΛΙΤΙΚΑ - ενότητα 13η

ΕΝΟΤΗΤΑ 13η  (από μετάφραση)

«Ο ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΣ ΛΟΓΟΣ, Η ΠΙΟ ΜΕΓΑΛΗ ΑΠΟΔΕΙΞΗ ΟΤΙ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟ ΤΗ ΦΥΣΗ ΤΟΥ ΖΩΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ»

 

Ο ΛΟΓΟΣ ΩΣ ΓΝΩΡΙΣΜΑ  ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ

 Ο Αριστοτέλης διακρίνει δύο ειδών κοινωνίες: την κοινωνία των ζώων και την πολιτική κοινωνία των ανθρώπων. Καθεμία από αυτές είναι εφοδιασμένη από τη φύση, με τα εργαλεία εκείνα που της είναι απαραίτητα για να φτάσει στον τελικό της στόχο και προορισμό.

«ο άνθρωπος είναι πολιτικό ον περισσότερο απ’ ό,τι οι μέλισσες ή τ΄άλλα αγελαία ζώα»

• Οι μέλισσες και τα αγελαία ζώα είναι φυσικά όντα, όπως βέβαια και ο άνθρωπος. Αν λοιπόν α­ποδειχτεί πως ο άνθρωπος υπερέχει σε πολιτικότητα έναντι αυτών, είναι λογικό να δεχτούμε ότι τότε θα πρόκειται για «ζωον πολιτικόν» σε μεγά­λο βαθμό, και μάλιστα για το κατ' εξοχήν «πολιτικόν ζωον».
• Βέβαια, πρέπει να παρατηρήσουμε ότι ο Αριστοτέλης αναγνωρίζει την ιδιότητα του «πολιτικού» και σε κάποια αγελαία ζώα, με την έννοια ότι αναλαμβάνουν και διεκπεραιώνουν όλα μαζί μια κοινή δραστηριότητα, χωρίς όμως να διαθέτουν έναρθρο λόγο και λογική σκέψη. Έτσι, στο έργο του «Περὶ τὰ ζῷα ἱστορίαι» (488 a 7) μνημονεύει ως «πολιτικά» ζώα, εκτός από τον άνθρωπο, τη μέλισσα, τη σφήκα, το μυρμήγκι και τον γερανό. Στην περίπτωση αυτών των ζώων, το επίθετο «πολιτικός» χρησιμοποιείται για να δηλώσει μια απλούστερη διαδικασία συμμετοχής σε κοινές δραστηριότητες.

 

      

Ο Αριστοτέλης επιχειρεί να κατοχυρώσει τις θέσεις του επικαλούμενος την υπέρτατη αυθεντία, τη «φύση», που είναι αλάνθαστο κριτήριο γνησιότητας και αλήθειας,  «η φύση δεν κάνει τίποτα ματαίως»

Η φύση, λοιπόν, που ενεργεί με αλάνθαστη σκοπιμότητα, έδωσε τη φωνή σε όλα τα ζώα, αλλά προίκισε κατ' εξαίρεση τον άνθρωπο με το λόγο.

Εκτός από τον άνθρωπο, φωνή έχουν και όλα τα άλλα ζώα, γιατί αυτή εξυπηρετεί τη βιολογική ανάγκη τους να εκφράζουν και να δηλώνουν το ένα στο άλλο την ευχαρίστηση και τη λύπη.
• Εφοδίασε τον άνθρωπο με τον λόγο, με τη μορφή τόσο του έναρθρου λόγου όσο και της λογικής σκέψης. Ο έναρθρος λόγος απο­τελεί σταδιακή πολιτιστική κατάκτηση σε συνάρτηση με την ανάπτυξη του ανθρώπινου είδους και αντικατέστησε με τον καιρό αρ­χέγονες μορφές επικοινωνίας (κραυγές, μορφασμούς, χειρονομίες). Πρόκειται για μια σύνθετη και ανώτερη ικανότητα που αποτελεί την ειδοποιό διαφορά του ανθρώπου από τα άλλα ζώα. Η ουσία, πάντως, είναι ότι ο λόγος ως έκφραση της σκέψης έδωσε στον άνθρωπο τη δυνατό­τητα, κατά τον Αριστοτέλη, να δηλώνει συνθετότερες καταστάσεις, που ξε­περνούν το βιολογικό επίπεδο και προϋποθέτουν είτε νοητική επεξεργασία δεδομένων της πραγματικότητας, όπως το τι είναι γι' αυτόν ωφέλιμο ή βλα­βερό, είτε τη σύλληψη των αξιών και των αντιθέτων τους, όπως του δι­καίου και του αδίκου.Χάρη σ’ αυτές ο άνθρωπος δεν καταφέρνει μόνο να επιβιώσει, αλλά και να επιτύχει ανώτερους στόχους, όπως να συγκροτήσει κοινωνίες (οικογένεια και πόλη) και να δημιουργήσει πολιτισμό (να αναπτύξει τα γράμματα, τις τέχνες, να θεσπίσει νόμους κ.λπ).
• Οι έννοιες αυτές, που μας θυμίζουν την «αἰδῶ» και τη «δίκη» του Πρωταγόρα («ἵν’ εἶεν πόλεων κόσμοι τε καὶ δεσμοὶ φιλίας συναγωγοί»), αποτελούν τις απαραίτητες προϋποθέσεις για να μπορεί ο άνθρωπος να συμβιώνει αρμονικά με άλλους ανθρώπους.

Η «συμμετοχή» σε όλα αυτά ή, καλύτερα, η από κοινού αίσθηση αυτών των αξιολογικών διαφοροποιήσεων δημιουργεί, ακριβώς, την οικογένεια και την πόλη, η ύπαρξη της οποίας στηρίζεται σε αυτή τη βαθύτερη επικοινωνία και «μέθεξη» μεταξύ των ατόμων.

 

Ο ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ ΠΟΥ ΑΠΟΔΕΙΚΝΥΕΙ ΟΤΙ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΕΙΝΑΙ «φύσει ζῷον πολιτικὸν»

 1η προκείμενη:η φύση δεν κάνει τίποτε δίχως λόγο και αιτία.

2η προκείμενη:η φύση έδωσε στον άνθρωπο ως εργαλείο τον λόγο που είναι βασικό στοιχείο για τη συνοχή των μελών της  πολιτικής κοινωνίας.

Συμπέρασμα: ο άνθρωπος είναι εκ φύσεως προορισμένος να ζει σε πολιτική κοινωνία

 

ΑΞΙΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΜΕΡΗ ΤΗΣ

 Στην τάξη της φύσης το όλον προηγείται του μέρους. Το ρήμα «προηγείται» δεν έχει εδώ χρονική σημασία αλλά:

α) οντολογική: απαραίτητη προϋπόθεση για να υπάρξει το μέρος είναι να υπάρχει το όλον, δηλαδή η πόλις, γιατί μόνο μέσα σε αυτή τα μέρη (η οικογένεια, το χωριό και το κάθε επιμέρους άτομο) πραγματώνουν τον σκοπό της ύπαρξής τους, το «τέλος» τους, ενώ έξω απ’ αυτήν τα μέρη μένουν ανολοκλήρωτα και
β) αξιολογική: ιεραρχικά, το όλον, δηλαδή η πόλη, ως ολοκληρωμένο σύνολο, βρίσκεται πιο ψηλά από το μέρος, δηλαδή την οικογένεια, το χωριό και το κάθε επιμέρους άτομο, υπερέχει ως προς τη φυσική τάξη λόγω του ενυπάρχοντος σκοπού σε αυτή

 

Με βάση τις παρατηρήσεις αυτές, δε θα είχε νόημα, κατά τη γνώμη μας, ο συσχετισμός όσων γράφει εδώ ο Αριστοτέλης για την προτεραιότητα της πόλης έναντι του ατόμου με τα αναφερόμενα στο μύθο του Πρωταγόρα σχετικά με τη δημιουργία της πολιτικής κοινότητας. Επιπλέον, θα ήταν μάλλον επιφανειακή η επισήμανση του ότι κατά τον Πρωταγόρα οι άνθρωποι ζούσαν μεμονωμένα πριν συγκροτήσουν τις πολιτικά οργανωμένες κοινωνίες, ενώ, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, τα άτομα ήταν ανέκαθεν εντεταγμένα στην πόλη, αφού αυτή προηγείται των ατόμων. Ας το επαναλάβουμε: η κυρίαρχη σημασία του «πρότερον» δεν είναι χρονική, είναι μεταφυσική και αξιολογική. «Πρότερον... τη φύσει» είναι η πόλη όχι επειδή «προηγείται χρονικά», αλλά επειδή υπερέχει ως προς τη φυσική τάξη λόγω του ενυπάρχοντος σκοπού σε αυτήν και, ακόμη, επειδή από κάθε άποψη είναι κάτι το πιο σημαντικό και το πιο πολύτιμο από ό,τι τα επιμέρους άτομα που τη συναποτελούν. Άλλωστε, αν προκύπτει κάτι από το μύθο του Πρωταγόρα ως προς τη σχέση ατόμου-πολιτικής κοινότητας, - και ανεξάρτητα από τις όποιες αμφισημίες δημιουργεί η μυθική αφήγη­ση -, είναι το ότι, ακριβώς:

 α) Η εκτός πολιτικής κοινότητας διαβίωση των ατόμων είναι αδύνατη, αφού αυτή θα οδηγούσε στην εξαφάνιση του αν­θρώπινου γένους.

β) Η ύπαρξη εντός της πολιτικής κοινότητας ατό­μων που δεν ενστερνίζονται τους γενεσιουργούς παράγοντες και τους όρους ύπαρξης της πολιτικής κοινότητας - την «αιδώ» και τη «δίκη» -θεωρείται ανεπίτρεπτη και αποκλείεται ασυζητητί. (ΚΑΤΣΙΜΑΝΗΣ)

 

Για να στηρίξει τη θέση αυτή θα παραθέσει ένα παράδειγμα που προέρχεται από εμπειρική παρατήρηση: το παράδειγμα με το σώμα και τα μέλη του.

Απόδειξη της υπεροχής του όλου έναντι του μέρους είναι το ότι, όταν κα­ταστραφεί το όλο, τότε το μέρος - το χέρι ή το πόδι, για παράδειγμα - δεν υπάρχει πραγματικά, υπάρχει μόνο κατ' όνομα. Όταν το σύνολο αποδομηθεί και καταστραφεί, τα μέρη αποσυντονίζονται, αποκόπτονται από τον κορμό, του οποίου αποτελούσαν ενεργά όργανα, και αχρηστεύονται, οπότε στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν, γιατί δεν εκπληρώνουν πια καμιά λειτουργία και δεν υπηρετούν κανένα σκοπό. Το κομμένο από το σώμα χέρι ή το χέρι ενός πτώματος, για παρά­δειγμα, δεν μπορεί να πιάσει ένα αντικείμενο ή να εκτελέσει μια εργασία, όπως και το κομμένο από το σώμα πόδι ή το πόδι ενός πτώματος δεν μπο­ρεί να βοηθήσει στο βάδισμα.

Επομένως, το σώμα είναι η προϋπόθεση για να υπάρχουν τα μέλη, ή, διαφορετικά, το σώμα ως όλον προηγείται του μέρους.

 Ό­πως το κομμένο χέρι δεν έχει λειτουργικότητα και αυτοτέλεια, έτσι και ο άνθρωπος, εφόσον αποκοπεί από την κοινότητα, δεν μπορεί να λειτουργή­σει ως άνθρωπος. Όποιος αποκόπτεται από την κοινότητα, ένα από τα δύο: ή δεν μπορεί να ζει μέσα σε αυτήν, ή είναι τόσο αυτάρκης, ώστε δεν τη χρειάζεται,. Στην πρώτη περίπτωση, είναι ένα ζώο. Στη δεύτερη, είναι θεός. Αντίθετα, ο άνθρωπος μπορεί να επιβιώσει και να πραγματώσει την ανθρώπινη ουσία του μόνο εφόσον παραμένει ε­ντεταγμένος στο εσωτερικό της πολιτικής κοινότητας. Έτσι εξάγεται το συμπέρασμα ότι η πόλη ήρθε στην ύπαρξη εκ φύσεως και ότι προηγείται από το κάθε επιμέρους άτομο.

Αν συσχετιστούν τα δύο αυτά συμπεράσματα, τότε οδηγούμαστε στην πίστη του Αριστοτέλη ότι η πόλη είναι το όλον προς το οποίο τείνουν τα άτομα για να πραγματώσουν τον σκοπό της ύπαρξής τους και ότι η αυτάρκεια της πόλης μπορεί να διασφαλίσει την αυτάρκεια των μερών.

Τα παραπάνω μπορούν να διατυπωθούν συνοπτικά με τον εξής παραγωγικό συλλογισμό:

1η προκείμενη: στην τάξη της φύσης το όλον προηγείται του μέρους.

2η προκείμενη: η πόλη, βαθμίδα ιεραρχικά ανώτερη στην τάξη της φύσης, είναι ένα όλον και τα μέρη της είναι η οικογένεια, το χωριό και το κάθε επιμέρους άτομο.

Συμπέρασμα: στην τάξη της φύσης η πόλη προηγείται από τα μέρη της, την οικογένεια, το χωριό και το κάθε επιμέρους άτομο.

 ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ 13^ΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

Αξίζει να παρατηρήσουμε ότι στο απόσπασμα που ερμηνεύουμε ο Αρι­στοτέλης ξεκινά από την πολιτικότητα του ανθρώπου και καταλήγει σε αυτήν περνώντας μέσα από συλλογισμούς και επιχειρήματα, με τα οποία προσπαθεί να θεμελιώσει τις βασικές του θέσεις. Η σειρά των σκέψεων του είναι η ακόλουθη. Ενώ όλα τα ζώα έχουν απλώς φωνή, ο άνθρωπος έ­χει το αποκλειστικό προνόμιο του λόγου. Χάρη στο λόγο, κοινολογεί το ω­φέλιμο και το βλαβερό, το αγαθό και το κακό, το δίκαιο και το άδικο. Αλ­λά η ικανότητα της κατανόησης, της κοινολόγησης και της αποδοχής αυ­τών των διαφοροποιήσεων συγκροτεί τις οικογένειες και τις πόλεις, άρα ο άνθρωπος είναι προικισμένος με το προνόμιο της δημιουργίας μορφών συμβίωσης που κορυφώνονται στην πόλη. Εξάλλου η πόλη ανταποκρίνε­ται στη φυσική τάξη και αξιολογικά υπερέχει έναντι της οικογένειας και του ατόμου. Ταυτόχρονα, είναι το όλο, δηλαδή το μόνο ικανό να επιτελέ­σει έργο και να πραγματώσει σκοπό. Το άτομο έξω από την πόλη χάνει την ανθρώπινη ιδιότητα του και μοιάζει με το κομμένο και νεκρό μέλος ε­νός σώματος. Αν, επομένως, ο άνθρωπος έχει το προνόμιο να συγκροτεί πόλεις και, ταυτόχρονα, του είναι αδύνατον να ζήσει και να δραστηριο­ποιηθεί έξω από αυτές, είναι φανερό ότι αποτελεί οργανικό και αναπό­σπαστο μέλος τους. Άρα είναι ζώο πολιτικό περισσότερο από οποιοδήπο­τε άλλο ον.(ΚΑΤΣΙΜΑΝΗΣ)

Η...ανακύκλωση του ρατσισμού

Τι είναι, τελικά, ρατσιστικό;

Η πολυσυζητημένη υπόθεση της Βούλας Παπαχρήστου άνοιξε πάλι τον κύκλο των αντιπαραθέσεων περί ρατσισμού στη χώρα. Θυμίζουμε ότι η αθλήτρια της ΑΕΚ αποκλείστηκε με συνοπτικές διαδικασίες από την Ολυμπιακή αποστολή λόγω ενός χιουμοριστικού σχολίου της στο site κοινωνικής δικτύωσης “Twitter”, το οποίο (σχόλιο) θεωρήθηκε ρατσιστικό από τους υπεύθυνους της Ελληνικής Ολυμπιακής Επιτροπής. Το σχόλιο ανέφερε τα εξής: «Με τόσους Αφρικανούς στην Ελλάδα, τουλάχιστον τα κουνούπια του Δυτικού Νείλου θα τρώνε σπιτικό φαγητό!»

Πέραν από το προφανές επιστημονικό λάθος που εμπεριέχει (πρόκειται απλά για μολυσμένα Ελληνικά κουνούπια!), το κατά πόσον το σχόλιο είναι ή όχι ρατσιστικό είναι θέμα συζήτησης. Το πρόβλημα είναι κατά κύριο λόγο εννοιολογικό: η διαφορετικότητα στην αξιολόγηση μιας πράξης ως ρατσιστικής ή όχι, οφείλεται στη μη-οικουμενικότητα της αντίληψης του πρωτογενούς όρου «ρατσισμός». Σε παλιότερα άρθρα μας, στο «Βήμα» (http://www.tovima.gr/opinions/useropinions/article/?aid=441671) και την «Ελευθεροτυπία»(*), είχαμε επιχειρήσει να διατυπώσουμε έναν κατά το δυνατόν γενικό και λειτουργικό ορισμό της έννοιας. Τον θυμίζουμε:
«Ρατσισμός είναι κάθε ιδεολογία ή πρακτική που στοχεύει στον επιλεκτικό διαχωρισμό σε βάρος μιας ομάδας ανθρώπων, μελών μιας κοινωνίας, με βάση ένα σύνολο κοινών χαρακτηριστικών τα οποία τα μέλη της ομάδας φέρουν ακούσια και τα οποία, αντικειμενικά, δεν επηρεάζουν την δυνατότητα συμμετοχής των μελών της ομάδας στις θεμελιώδεις λειτουργίες της κοινωνίας.» (Ως «θεμελιώδεις λειτουργίες» εννοούμε το σύνολο των δράσεων που απαιτούνται για την αυτοσυντήρηση της κοινωνίας και την πρόοδό της στην κατεύθυνση των κοινά αποδεκτών στόχων της.)

Προσέξτε τρεις βασικές προϋποθέσεις που θέτει ο ορισμός:
(1) Ο διαχωρισμός θέτει την ομάδα σε μειονεκτική θέση σε σχέση με την υπόλοιπη κοινωνία (είναι, δηλαδή, αρνητικός).
(2) Τα χαρακτηριστικά λόγω των οποίων η ομάδα υφίσταται διάκριση δεν είναι αποτέλεσμα εκούσιας επιλογής των μελών της (είναι μη-επιλεγμένα).
(3) Τα εν λόγω χαρακτηριστικά δεν αποτελούν ανασταλτικούς υπαρξιακούς παράγοντες για την κοινωνία. Σύμφωνα με τον ορισμό, ο διαχωρισμός εις βάρος κοινωνικών ομάδων αποκλειστικά και μόνο με βάση τη φυλή, το φύλο ή τις σεξουαλικές ιδιαιτερότητες, είναι ρατσιστικός.
Από την άλλη, ο αποκλεισμός, π.χ., ενός παίκτη με ύψος 1.60μ από μια ομάδα μπάσκετ δεν είναι ρατσιστικός: μπορεί το ύψος να είναι μια μη-επιλεγμένη ιδιότητα, επηρεάζει, εν τούτοις, την δυνατότητα του παίκτη να συμβάλει θετικά στην λειτουργία της ομάδας. Τέλος, τα μέτρα περιορισμού του καπνίσματος δεν αποτελούν «ρατσιστική» πράξη κατά των καπνιστών, αφού το κάπνισμα είναι συνήθεια όχι μόνο επιλεγμένη, αλλά και εν δυνάμει επιβλαβής για τους «παθητικούς» καπνιστές. Θα επιχειρήσουμε, τώρα, να αξιολογήσουμε το επίμαχο σχόλιο της αθλήτριας επί τη βάσει του ορισμού που δώσαμε (χωρίς να ισχυριζόμαστε, ασφαλώς, ότι ο ορισμός αυτός είναι οικουμενικά αποδεκτός).
Ξεκινούμε με την δεύτερη προϋπόθεση ρατσισμού, η οποία προφανώς ικανοποιείται: η ιδιότητα του «Αφρικανού» είναι μη-επιλεγμένη (κανείς δεν φέρει ευθύνη για τον τόπο καταγωγής του). Η εξέταση της τρίτης προϋπόθεσης είναι πολύ πιο δύσκολη: Είναι η ιδιότητα του «Αφρικανού» καθοριστικά απαγορευτική για την ένταξη ενός ατόμου στην ελληνική κοινωνία; A priori, σαφώς όχι!
Από την άλλη, είναι θέμα στατιστικής (ή, απλούστερα, καταγραφής αναρίθμητων προσωπικών μαρτυριών) η διαπίστωση ότι, η –σε μεγάλο βαθμό παράνομη– παρουσία εξαιρετικά μεγάλου αριθμού Αφρικανών στη χώρα έχει αλλοιώσει την ποιότητα ζωής των πολιτών, κυρίως λόγω κατακόρυφης αύξησης της εγκληματικότητας (για την οποία, ασφαλώς, οι Αφρικανοί δεν είναι αποκλειστικά υπεύθυνοι). Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την a posteriori προσάρτηση αρνητικών χαρακτηριστικών στην ιδιότητα του «Αφρικανού», έτσι όπως την αντιλαμβάνεται, τουλάχιστον, ένα μέρος της ελληνικής κοινωνίας, το οποίο (δικαίως ή αδίκως) αδυνατεί να θεωρήσει τους εξ Αφρικής μετανάστες ως υγιές τμήμα του.
Η ανάπτυξη αισθημάτων ξενοφοβίας, λοιπόν, θα πρέπει να αντιμετωπίζεται με περισσότερο πραγματισμό και μεγαλύτερο βαθμό κατανόησης, και να μην αποδίδεται αβασάνιστα σε ενσυνείδητα ρατσιστικές αντιλήψεις! (Σημείωση: Η ξενοφοβία ορίζεται εδώ ως παθητική έννοια. Δεν αποτελούν ξενοφοβικές συμπεριφορές, ούτε δικαιούνται οποιασδήποτε «κατανόησης», απρόκλητες πράξεις βίας κατά μεταναστών – νομίμων ή μη!) Αφήσαμε για το τέλος την εξέταση της πρώτης –και, εν προκειμένω, σημαντικότερης– προϋπόθεσης που θέτει ο ορισμός μας:
Παρεμφαίνει το σχόλιο της αθλήτριας απαξιωτική διάθεση απέναντι στην ιδέα του «Αφρικανού»; Αντί απάντησης, θα αναφερθώ σε μια πολύ έξυπνη παρατήρηση αναγνώστη του «Βήματος», την οποία διάβασα πρόσφατα: Ας κάνουμε την φανταστική υπόθεση ότι έκανε την εμφάνισή του στη χώρα το «κουνούπι του Δυτικού Ρήνου», και ότι κάποιος αναρτούσε στο Twitter το σχόλιο: «Με τόσους Γερμανούς τουρίστες στην Ελλάδα, τουλάχιστον τα κουνούπια του Δυτικού Ρήνου θα τρώνε σπιτικό φαγητό!» Πόσοι αναγνώστες θα εύρισκαν το εν λόγω σχόλιο απεχθές, απαράδεκτο, ακραία υποτιμητικό και, εν τέλει, «ρατσιστικό»; Απ’ όσους δεν θα το εύρισκαν (υποπτεύομαι, η συντριπτική πλειοψηφία), θα ζητούσα να μου εξηγήσουν σε τι διαφέρει, καταρχήν, από το αντίστοιχο σχόλιο της αθλήτριας.
Αν η ιδιότητα «Αφρικανός» εξ ορισμού ευαισθητοποιεί περισσότερο από την (εξίσου μη-επιλεγμένη από τους φορείς της) ιδιότητα «Γερμανός», τότε θα πρέπει να εξετάσουμε μήπως αυτή η «αλά καρτ» ευαισθησία εμπίπτει στις προϋποθέσεις που θέσαμε για υποκρυπτόμενο ρατσισμό! Αποφεύγω σκόπιμα να κλείσω αεροστεγώς το «δια ταύτα» του άρθρου, αφήνοντας τα τελικά συμπεράσματα στην διακριτική ευχέρεια του αναγνώστη. Θεωρώ όμως χρήσιμη μια ξεκάθαρη προσωπική τοποθέτηση: Νιώθω απέραντη απέχθεια για τον ρατσισμό και όσους τον προάγουν ως ιδεολογία ή (ακόμα χειρότερα) ως πρακτική.
Είχα και έχω Αφρικανούς φοιτητές, για τους οποίους μόνο καλά λόγια έχω να πω! Και, δεν θα συγχωρήσω ποτέ τους Γερμανούς για την μαζική δολοφονία των έξι εκατομμυρίων του Ολοκαυτώματος (πράγμα στο οποίο, περιέργως, όλο και λιγότερο αναφέρονται οι επιλεκτικά ευαίσθητοι αντιρατσιστές στη χώρα μας...). Τούτων λεχθέντων, επαναστατώ εξίσου απέναντι στην ευκολία με την οποία τείνουμε οι σύγχρονοι Έλληνες να τοποθετούμε την ετικέτα του ρατσισμού σε συνανθρώπους μας που έχουν, π.χ., διαφορετική άποψη πάνω σε ζητήματα μετανάστευσης.
Άθελά μας, γινόμαστε το ίδιο «ρατσιστές» με κάποιους που δικαίως λοιδορούμε!

δημοσίευση στο "ΒΗΜΑ" γνώμες την 30/07/2012

ΠΟΛΙΤΙΚΑ - ενότητα 12η

ΕΝΟΤΗΤΑ 12η  (από μετάφραση)

«Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟ ΤΗ ΦΥΣΗ ΤΟΥ ΖΩΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ»

Σύμφωνα με  τον Αριστοτέλη, υπάρχουν τρία είδη κοινωνικών οντοτήτων-ομάδων συνύπαρξης των ανθρώπων: η οικογένεια («ὁ οἶκος, ἡ οἰκία»), το χωριό («ἡ κώμη») και η πόλη-κράτος («ἡ πόλις»). Οι κοινωνικές αυτές οντότητες δημιουργήθηκαν «φύσει», καθώς ο άνθρωπος είναι προορισμένος από τη φύση να μην μπορεί να υπάρξει μόνος του.

 

ΑΠΟ ΤΟ ΑΤΟΜΟ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ (Πολιτικά, 1252 a 24-b 30)
Συστατικά μέρη	Σκοπός	Αποτέλεσμα
Συνένωση άρρενος και θήλεος	Ικανοποίηση καθημερινών αναγκών και, κυρίως, τεκνοποιία	«Οίκος» (= οικογένεια)
Συνένωση πολλών οικογενειών	Ικανοποίηση αναγκών που ξεπερ­νούν την καθημερινότητα (λατρεία του Θεού, απόδοση δικαιοσύνης)	«Κώμη» (= χωριό)
Συνένωση πολλών χωριών	«Αυτάρκεια», «εύ ζην»	Πόλις

 

Χρονική προτεραιότητα στον σχηματισμό αυτών των κοινωνιών έχει η οικογένεια και στη μακραίωνη εξέλιξή τους η πόλη έρχεται τελευταία χρονικά, αλλά αξιολογικά, όπως θα τονίσει ο φιλόσοφος στην ενότητα 13, έχει προτεραιότητα απέναντι στις άλλες.

Η πολιτική οντότητα που προέκυψε από τη συνένωση περισσότερων χω­ριών είναι μια τέλεια πόλη που έχει πετύχει την αυτάρκεια στο μέγιστο βαθμό.

ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΑΡΚΕΙΑΣ

Η λέξη «αυτάρκεια» παράγεται από το επίθετο «αὐτάρκης», το οποίο είναι σύνθετο από την αντωνυμία «αὐτὸς» και το ρήμα «ἀρκέω -ῶ». Η ετυμολογία της, λοιπόν, δηλώνει αυτόν που αρκείται σε όσα έχει ο ίδιος, αυτόν που ζει άνετα από τη δική του μόνο περιουσία, επομένως αυτόν που έχει οικονομική ανεξαρτησία.

Στα «Ηθικά Νικομάχεια» ο Αριστοτέλης είπε ότι χρησιμοποιούμε αυτή τη λέξη, όταν θέλουμε να δηλώσουμε πως κάτι είναι και μοναχό του τέλειο αγαθό, ότι και μόνο του κάνει τη ζωή άξια να τη ζήσει κανείς, έχοντας το αίσθημα ότι δεν έχει ανάγκη από τίποτε άλλο. (σχόλια βιβλίου)

 «Αυτάρ­κης» είναι η πόλη

• όταν έχει την ικανότητα μόνη της, χωρίς την προσφυγή σε ερείσματα έξω από αυτήν την ίδια, να ικανοποιεί τις αμυντικές ανάγκες της
• όταν πετυχαίνει την εύρυθμη αυτοδιοίκησή της
•  όταν θεσπίζει νόμους που διέπουν τα δικαιώμα­τα και τις υποχρεώσεις των πολιτών της
•  όταν, χάρη στη γεωγραφική θέση της, στην ανάπτυξη των πλουτοπα­ραγωγικών πηγών της (γεωργίας, εμπορίου) και στον ορθολογικό καταμε­ρισμό της εργασίας, διαθέτει αρκετά υλικά αγαθά, ώστε να είναι οικονομι­κά ανεξάρτητη.

Στην «αυτάρκεια» εντοπίζεται και η  ποιοτική υπεροχή της πόλης έναντι των άλλων κοινωνιών. Η αυτάρκεια, λοιπόν, της πόλης και η ευδαιμονία της είναι δύο έννοιες απόλυτα ταυτόσημες

Μερικά ακόμη γνωρίσματα της πόλης:

1. η πόλη είναι μια κοινωνική οντότητα τέλεια
2. πέτυχε την ύψιστη αυτάρκεια
3. συγκροτήθηκε για να διασφαλίζει τη ζωή
4. υπάρχει για να εξασφαλίζει την καλή ζωή εκ φύσεως

ΕΠΟΜΕΝΩΣ:

Η πόλη είναι μια τέλεια μορφή κοινωνικής οντότητας, που υπάρχει εκ φύσεως και προήλθε από τη συνένωση άλλων κοινωνικών οντοτήτων, τις οποίες εμπεριέχει. Είναι ανώτερη από όλες τις άλλες, γιατί είναι το τέλος τους, η εξέλιξη, η ολοκλήρωσή τους. Αποβλέπει στο ανώτερο από όλα τα αγαθά, αφού συγκροτήθηκε για να διασφαλίζει τη ζωή των ανθρώπων, στην πραγματικότητα όμως υπάρχει για να εξασφαλίζει την καλή ζωή τους πετυχαίνοντας την ύψιστη αυτάρκεια, που είναι κάτι το άριστο. (ΨΕΒ)

 Οι βασικές θέσεις του Αριστοτέλη είναι οι ακόλουθες:

α) Αφού οι πρώτες κοινότητες είναι «φύσει» και η πόλη αποτελείται από τις πρώτες κοινότη­τες, έπεται ότι και η πόλη είναι «φύσει»

β) Αφού η αυτάρκεια είναι μέγι­στο αγαθό («βέλτιστον») και η πόλη εξασφαλίζει την αυτάρκεια, έπεται ότι και η πόλη είναι μέγιστο αγαθό

γ) Αφού το μέγιστο αγαθό ενός πράγ­ματος είναι το «τέλος» του, δηλαδή ο σκοπός του, και η πόλη είναι το μέγιστο αγαθό των χωριών από τα οποία αποτελείται, έπεται ότι και η πόλη είναι το τέλος τους, ο σκοπός τους.

 ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΕΝΝΟΙΩΝ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΤΕΛΕΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ

Φύση: η υφή , η ιδιαιτερότητα, η ουσία ενός πράγματος.

 H φύση ενός πράγματος συμπίπτει με τη με­γαλύτερη δυνατή ολοκλήρωση των εξελικτικών διαδικασιών που θα το οδηγήσουν στον υπέρτατο βαθμό της ανάπτυξής του.

Τέλος: α) Ο σκοπός στον οποίο αυ­τό κατατείνει.

β) Η ολοκλήρωση των εξελικτικών διαδικασιών που συνδέονται με την πλήρη αξιοποίηση της φύσης του, η τελείωση και η τελειότητά του.

 Ο σκοπός-τέλος ενός όντος είναι η ουσία-είδος του, που δεν έχει ακόμη πραγματωθεί και που θα επιτευχθεί, όταν ολοκληρωθεί η εξελι­κτική εκδίπλωση αυτού του όντος. Και η ουσία-είδος του όντος αυτού είναι ο σκοπός-τέλος του που έχει ήδη εκπληρωθεί. Σε τελευταία ανάλυση, σκοπός-τέλος και ουσία-είδος ενός όντος ταυτίζονται και συναιρούνται στην έν­νοια της φύσης, που είναι ταυτόχρονα «τέλος», «ουσία-είδος» και «βέλτι­στον».(KATΣΙΜΑΝΗΣ)

Αυτάρκεια (βλ. παραπάνω)

Τελικός λόγος: ο τελικός σκοπός για τον οποίο υπάρχει από τη φύση ένα πράγμα είναι κάτι το έξοχο, κάτι το άριστο. Για την πόλη τελικός σκοπός είναι η αυτάρκεια, που είναι κάτι το άριστο, καθώς οδηγεί τον άνθρωπο στην ευδαιμονία

 

ΟΙ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΙ ΠΟΥ ΑΠΟΔΕΙΚΝΥΟΥΝ ΟΤΙ Η ΠΟΛΗ ΥΠΑΡΧΕΙ ΕΚ ΦΥΣΕΩΣ (ΨΕΒ)

Ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί τρεις συλλογισμούς, για να αποδείξει ότι η πόλη υπάρχει εκ φύσεως:

Πρώτος συλλογισμός
1η προκείμενη: οι πρώτες κοινωνικές οντότητες (η οικογένεια και το χωριό) υπάρχουν εκ φύσεως
2η προκείμενη: η πόλη είναι εξέλιξη, ολοκλήρωση των πρώτων κοινωνικών οντοτήτων
Συμπέρασμα: άρα, η πόλη υπάρχει εκ φύσεως.

Δεύτερος συλλογισμός
1η προκείμενη: η φύση ενός πράγματος είναι η ολοκλήρωσή του
2η προκείμενη: η πόλη είναι ολοκλήρωση των πρώτων κοινωνικών οντοτήτων (της οικογένειας και του χωριού)
Συμπέρασμα: άρα, η πόλη υπάρχει εκ φύσεως.

Τρίτος συλλογισμός (εισάγεται με το «επίσης»)
1η προκείμενη: κάθε ον από τη φύση του υπηρετεί έναν στόχο που είναι κάτι το άριστο
2η προκείμενη: στόχος της πόλης είναι η αυτάρκεια, που είναι κάτι το έξοχο
Συμπέρασμα: άρα, η πόλη υπάρχει εκ φύσεως

 

ΟΙ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΙ ΠΟΥ ΑΠΟΔΕΙΚΝΥΟΥΝ ΟΤΙ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΕΙΝΑΙ

«φύσει ζῷον πολιτικὸν» (ΚΑΤΣΙΜΑΝΗΣ)

Όταν ο Αριστοτέλης λέει ότι ο άνθρωπος έχει μια ιδιότητα «φύσει», εννοεί:

α) Ότι αυτή η ιδιότητα απεικονίζει την υφή, την ιδιαιτερότητα και την ουσία του ανθρώπου.

β) Ότι αυτή η ιδιότητά του είναι ο σκοπός της ύπαρξής του.

γ) Ότι για την εκπλήρωση του σκοπού και την πραγμάτωση της ουσίας του πέρασε από μια εξελικτική διαδικασία, η ολοκλήρωση της οποίας τον οδήγησε στην απόκτηση αυτής της ιδιότητας.

δ) Ότι η ιδιότητα αυτή αντιπροσωπεύει για τον άνθρωπο την τελείωση και την τελειότητά του.

Η ιδιότητα αυτή είναι το ότι ο άνθρωπος αποτελεί «πολιτικόν ζώον». Και η βασική, η «άμεση», σημασία του όρου «πολιτικόν ζώον» είναι «έμβιο ον («ζωον») που έχει την ιδιότητα του πολίτη», δηλαδή εντάσσεται στην πόλη και ζει μέσα σε αυτήν, συμμετέχοντας στις δραστηριότητες (κοινωνικές, πολιτικές, πολιτιστικές, παιδευτικές κτλ.), αναλαμβά­νοντας τις υποχρεώσεις και απολαμβάνοντας τα αγαθά που σχετίζονται με αυτή την ιδιότητά του. Ο άνθρωπος ως «φύσει πολιτικόν ζώον» αντιπροσωπεύει την ολοκλήρωση μιας εξελικτικής διαδικασίας, που ξεκίνησε από την κα­τάσταση του «οικογενειακού» (= του «οικονομικού») έμβιου όντος, πέρασε από το στάδιο του «κοινωνικού» και κορυφώθηκε στην ιδιότητα του «πο­λιτικού» έμβιου όντος, όπως φαίνεται και στο ακόλουθο σχήμα:

«οίκονομικόν ζώον» -> «κοινωνικόν ζώον» -> «πολιτικόν ζώον»

 

«εκ φύσεως δίχως πόλη άνθρωπο», εννοεί αυτόν που δεν ανήκει εκ φύσεως σε πόλη-κράτος, αλλά ούτε σε οικογένεια ή χωριό. Αυτός ο άνθρωπος αποστρέφεται ή εγκαταλείπει την πολιτική κοινωνία από φυσική διάθεση ή βούληση. Ο άνθρωπος αυτού του είδους είναι κάτι πέρα από τη φύση, είναι ή ατελής, δηλαδή κατώτερος, ή τελειότερος, ανώτερος του ανθρώπου, δηλαδή θεός.

 

«ο δίχως πόλη από κάποια τυχαία συγκυρία» εννοεί τον άνθρωπο που έχει αναγκαστεί λόγω τυχαίας συγκυρίας να ζει εκτός οικογένειας, χωριού ή πόλης-κράτους. Τέτοια συγκυρία μπορεί να είναι η εξορία ή η φυλάκιση. Η φράση αυτή μας θυμίζει τον Φιλοκτήτη

 

Ο Αριστοτέλης επικαλείται μάλιστα τη μαρτυρία του Ομήρου, για να αποδώσει παραστατικά την κοινωνική αποξένωση, την ηθική απαξία και την επιθετικότητα του «άπόλιδος»

 

Για την επίρρω­ση μάλιστα της επιχειρηματολογίας του, ο φιλόσοφος επικαλείται και το αρχαιοελληνικό παιχνίδι των πεσσών, για το οποίο δεν έχουμε ωστόσο πληροφορίες, με αποτέλεσμα να μην μπορούμε να αξιολογήσουμε την πα­ρομοίωση του «άπόλιδος» με το ξεκομμένο πιόνι.

 

 

ΠΟΛΙΤΙΚΑ - ενότητα 11η

ΕΝΟΤΗΤΑ 11^η  ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ-ΣΧΟΛΙΑ
«Η ΠΟΛΗ ΕΙΝΑΙ Η ΤΕΛΕΙΟΤΕΡΗ ΜΟΡΦΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ»
Επειδή βλέπουμε ότι η κάθε πόλη είναι ένα είδος κοινότητας και ότι κάθε κοινότητα έχει συσταθεί για την επίτευξη κάποιου αγαθού (πράγματι όλοι κάνουν τα πάντα για χάρη εκείνου που το θεωρούν καλό), είναι φανερό ότι όλες τους επιδιώκουν κάποιο αγαθό και, φυσικά, αυτή που είναι ανώτερη απ’ όλες και κλείνει μέσα της όλες τις άλλες επιδιώκει το ανώτερο απ’ όλα τα αγαθά. Αυτή είναι η λεγόμενη πόλη και η πολιτική κοινωνία.

ΟΙ ΕΝΝΟΙΕΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ

 «Ἐπειδὴ ὁρῶμεν» → εμπειρική παρατήρηση της αντικειμενικής πραγματικότητας και κυρίως έμφαση στο «δεχόμαστε ότι…. θεωρούμε ως δεδομένο ότι…»

«πᾶσαν πόλιν οὖσαν κοινωνίαν τινὰ» → κάθε σύνολο οργανωμένο που διαθέτει αυτονομία, αυτάρκεια, ελευθερία και σύνταγμα (=πᾶσαν πόλιν) είναι οπωσδήποτε κάποια συγκεκριμένη μορφή συνύπαρξης. (1η Προκείμενη)

 

Λέγοντας «κοινωνία», ο Αριστοτέλης εννοεί «επικοινωνία» και «κοινότητα», έχει εννοιολογικό περιεχόμενο κοινωνικό και ηθικό. «Κοινότη­τα» (από το «κοινός») σημαίνει, ταυτόχρονα, «αυτό που ανήκει σε όλους», «αυτό, στο οποίο συμμετέχουν όλοι» και «αυτό, στο πλαίσιο του οποίου ό­λοι επικοινωνούν με όλους». Πρόκειται για ομάδα ανθρώπων με κοινά συμ­φέροντα, κοινώς αποδεκτούς νόμους που διέπουν τις μεταξύ τους σχέσεις, διαρκή ανταλλαγή εξυπηρετήσεων μέσω των οικονομικών συναλλαγών και του καταμερισμού της εργασίας, μόνιμη επικοινωνία σε προσωπικό επίπε­δο και, προπάντων, δεσμούς συνεργασίας, αλληλεγγύης και φιλίας. ΚΑΤΣΙΜΑΝΗΣ

 

Η «πόλις», εξάλλου, είναι μια ειδικότερη μορφή κοινότητας με ορισμένα πρό­σθετα γνωρίσματα που συνιστούν την ειδοποιό διαφορά της. Είναι πολιτικά οργανωμένη, αυτόνομη και ανεξάρτητη και χαρακτηρίζεται από κοινό για όλους του πολίτες της τρόπο διακυβέρνησης. Οι τελευταίοι έχουν τα ίδια δι­καιώματα και τις ίδιες υποχρεώσεις, μετέχουν στις ίδιες λατρευτικές εκδηλώ­σεις και βιώνουν την κοινή πολιτιστική παράδοση. Επιπλέον, η «πόλις» είναι κυρίαρχη πολιτική οντότητα μέσα σε συγκεκριμένα γεωγραφικά όρια. ΚΑΤΣΙΜΑΝΗΣ

 «καὶ πᾶσαν κοινωνίαν συνεστηκυῖαν ἀγαθοῦ τινος ἕνεκεν» →  κάθε μορφή συμβιωτικής κοινότητας  κατευθύνεται προς κάποιο αγαθό. (2η Προκείμενη)

«(τοῦ γὰρ εἶναι… πράττουσι πάντες)» →  κάθε πράξη του ανθρώπου είναι εξ ορισμού σκόπιμη. Κάθε πράξη αποβλέπει σε κάποιο αγαθό, φαινομενικό ή πραγματικό, καθώς οποιαδήποτε πράξη γίνεται για κάποιο σκοπό / αγαθό, που επιδιώκουμε να προέλθει από τη μεταβολή που προκαλεί η πράξη μας.  Δεν υπάρχει κοινωνική συμβίωση χωρίς κοινή επιδίωξη.

 

δῆλόν (ἐστι) → Αρχή συμπεράσματος

«ὡς πᾶσαι μὲν ἀγαθοῦ τινος στοχάζονται» →  τα κοινωνικά υποσύνολα οφείλουν την ύπαρξή τους και τη συνοχή τους στο «ειδικό αγαθό» που επιδιώκουν.

«μάλιστα δὲ καὶ τοῦ κυριωτάτου πάντων (στοχάζεται)» → στο πιο σπουδαίο αγαθό αποβλέπει η πιο σπουδαία συμβιωτική κοινότητα

«ἡ πασῶν κυριωτάτη καὶ πάσας περιέχουσα τὰς ἄλλας» →( 3η Προκείμενη) διατυπώνεται μια αναλογία ανάμεσα στη σειρά ιεράρχησης των συμβιωτικών κοινωνιών και στην ιεραρχημένη σειρά «αγαθών» που αυτές επιδιώκουν. Η πόλη είναι η αξιολογικά υπέρτερη «κοινωνία» σε σχέση με όλες τις άλ­λες. Αν, λοιπόν, οι υπόλοιπες επιδιώκουν κάποιο αγαθό, η πόλη, ως η α­νώτερη από όλες ανεξαιρέτως τις άλλες, επιδιώκει το υπέρτατο αγαθό. Η σύνδεση του «πάσας περιέχουσα» με το «πασών κυριωτάτη» υποδηλώνει αναμφισβήτη­τα σαφή αξιολογική υπεροχή της πόλης έναντι των άλλων «κοινωνιών».

 

Αυτό συμβαίνει γιατί οι διάφορες κοινωνίες επιδιώκουν την ικανοποίηση επιμέρους συμφερόντων: οι ναυτικοί, για παράδειγμα, πασχίζουν να πετύ­χουν οικονομικό κέρδος και οι συστρατιώτες να κατακτήσουν τη νίκη ή να αποκομίσουν λάφυρα. Μόνο η πολιτική κοινότητα, η «πόλις», έχει τάξει ως σκοπό της το γενικό συμφέρον που συμπίπτει με την ευδαιμονία όλων α­νεξαιρέτως των πολιτών και αυτό ακριβώς επιδιώκουν οι νομοθέτες, όταν λένε ότι δίκαιο είναι αυτό που ωφελεί το σύνολο («τούτου γάρ και οι νομοθέται στοχάζονται, και δίκαιον φασιν είναι το κοινή συμφέρον».

Το ανώτερο αγαθό στο οποίο στοχεύει η «πόλις»: η ευδαιμονία και η ειδοποιός διαφορά: καὶ τοῦ κυριωτάτου πάντων ἡ πασῶν κυριωτάτη καὶ πάσας περιέχουσα τὰς ἄλλας

Η ειδοποιός διαφορά ανάμεσα στις άλλες μορφές συμβίωσης και στην πόλη είναι ποιοτική (κυριωτάτη), ποσοτική (περιέχουσα) και ανώτερου σκοπού, καθώς ο υπέρτατος σκοπός της πόλης υπερβαίνει τους επιμέρους σκοπούς των μορίων (=υποσυνόλων) της πολιτικής κοινωνίας. Με τη φράση «κυριωτάτου πάντων» ο Αριστοτέλης εννοεί το υπέρτατο αγαθό στο οποίο αποβλέπει η «πόλις», δηλαδή την ευδαιμονία του συνόλου των πολιτών.

Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, η ευδαιμονία δεν είναι κατάσταση, αλλά διαρκής ενέργεια της ψυχής με τους κανόνες της τέλειας αρετής, άρα ο όρος «εὐδαιμονία» αφορά τον ηθικό βίο του ανθρώπου.

Αρχικά, χρησιμοποιεί παραγωγικό συλλογισμό, για να αποδείξει ότι η «πόλις» είναι μια μορφή κοινωνικής συνύπαρξης που αποβλέπει σε ένα αγαθό.

1η προκείμενη: η πόλη-κράτος είναι μια κοινωνία - μορφή κοινωνικής συνύπαρξης
«πᾶσαν πόλιν ὁρῶμεν κοινωνίαν τινὰ οὖσαν»

2η προκείμενη: κάθε κοινωνία - μορφή κοινωνικής συνύπαρξης αποβλέπει σε ένα αγαθό
«πᾶσαν κοινωνίαν ἀγαθοῦ τινος ἕνεκεν συνεστηκυῖαν»

Συμπέρασμα: (προκύπτει από τα παραπάνω) κάθε πόλη έχει συγκροτηθεί με σκοπό την επίτευξη κάποιου αγαθού

Το δεύτερο μέρος του συμπεράσματος ότι η πόλη-κράτος είναι ανώτερη μορφή κοινωνίας που αποβλέπει στο ανώτερο από όλα τα αγαθά συνάγεται από έναν δεύτερο παραγωγικό συλλογισμό που υπονοείται.

1η προκείμενη: κάθε κοινωνία - μορφή κοινωνικής συνύπαρξης αποβλέπει σε ένα αγαθό
«πᾶσαι μὲν ἀγαθοῦ τινος στοχάζονται»

2η προκείμενη: η πόλη-κράτος είναι ανώτερη μορφή κοινωνικής συνύπαρξης, γιατί εμπεριέχει όλες τις άλλες μορφές κοινωνίας
«ἡ πασῶν κυριωτάτη καὶ πάσας περιέχουσα τὰς ἄλλας»

Συμπέρασμα: η πόλη-κράτος αποβλέπει στο ανώτερο από όλα τα αγαθά

«τοῦ κυριωτάτου πάντων»

Απόψεις του Πρωταγόρα, του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη για τη συγκρότηση της πόλης.

Η θέση του Αριστοτέλη για τη συγκρότηση της πόλης διαφοροποιείται από τις θέσεις του Πρωταγόρα και του Πλάτωνα. Πιο συγκεκριμένα, άποψη του Πρωταγόρα, στον ομώνυμο διάλογο που διδαχτήκαμε, είναι ότι οι πόλεις δημιουργήθηκαν «νόμῳ», από την ανάγκη δηλαδή των ανθρώπων να προστατευτούν από τα άγρια θηρία και να επιβιώσουν. Ο Πλάτωνας υποστήριζε ότι οι πόλεις δημιουργήθηκαν, επειδή οι άνθρωποι δεν είχαν αυτάρκεια και ένιωθαν την ανάγκη να βοηθούν ο ένας τον άλλον. Ο Αριστοτέλης, από την άλλη, θεωρούσε ότι οι πόλεις δημιουργήθηκαν από την έμφυτη τάση των ανθρώπων να συνυπάρχουν με άλλους ανθρώπους σε κοινωνίες οργανωμένες με πολίτευμα, θεσμούς και νόμους (ο άνθρωπος είναι «φύσει ζῷον πολιτικόν»).

ΕΝΔΟΣΧΟΛΙΚΗ ΒΙΑ

Με αφορμή την αυριανή ημέρα κατά της ενδοσχολικής βίας, στην Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του παιδιού και του εφήβου ανακάλυψα ένα ενδιαφέρον αρχείο που απαντά στα ερωτήματα:
1.Τι είναι η ενδοσχολική βία;
2.Γιατί και πως εκδηλώνεται;
3.Ποια είναι η συχνότητα του προβλήματος και ποιες οι επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των παιδιών;
4.Πως μπορούμε να καταλάβουμε αν ένα παιδί έχει πέσει θύμα ενδοσχολικής βίας και τι πρέπει να κάνουν οι γονείς;
5.Πως μπορεί να αντιμετωπιστεί γενικότερα το φαινόμενο;

 

Όλο το αρχείο μπορείτε να το δείτε εδώ