ΠΟΛΙΤΙΚΑ - ενότητα 14η

ΕΝΟΤΗΤΑ 14  (από μετάφραση)

«ΧΩΡΙΣ ΑΡΕΤΗ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΑΓΡΙΟΤΕΡΟ ΖΩΟ»

 1. «Είναι φυσική λοιπόν η τάση του ανθρώπου να συνυπάρχει μαζί με άλλους σε μια τέτοια κοινωνία»

Η κοινωνία των ανθρώπων υφίσταται όχι μόνο λόγω της χρησιμότητάς της, αλλά και λόγω της έμφυτης επιθυμίας των ανθρώπων να συνυπάρχουν με άλλους ανθρώπους. Εκτός όμως από τη φυσική τάση, εκείνο που ωθεί τους ανθρώπους στη συμβίωση είναι το κοινό συμφέρον που εξαρτάται από το ποσοστό ευτυχίας, την οποία η συμβίωση εξασφαλίζει στον καθένα. Αυτός είναι ο πρωταρχικός σκοπός της πολιτικής κοινότητας κατά τον Αριστοτέλη: η ευτυχία του καθενός χωριστά και, ταυτόχρονα, όλων μαζί.

2. «Κι εκείνος όμως που πρώτος τη συγκρότησε»

--για την σύσταση της πόλης είναι απαραίτητη η σύμπραξη του ανθρώπου.

--ε­κείνος που πρώτος συγκρότησε την πολιτική κοινότητα προσέφερε τερά­στιες υπηρεσίες στο ανθρώπινο γένος, γιατί πραγματοποίησε μια κοσμοϊ­στορική αλλαγή που αποδείχτηκε ευεργετική για τους ανθρώπους, αφού τους προήγαγε σε ανώτερες σφαίρες κοινωνικής διαβίωσης.
--η αναφορά στον πρώτο ιδρυτή πολιτικής κοινότητας είναι ένας παραστατικός τρόπος να υπογραμμιστεί εμφατικά η ιστορική σημασία της πόλης.

 Η ερμηνεία αυτή δεν αναιρεί την αριστοτελική θέση ότι η πόλη υπάρχει εκ φύσεως. Είναι προφανές ότι η φύση έδωσε στον άνθρωπο την τάση να συμβιώνει με άλλους ανθρώπους και να οργανώνει κοινωνίες, όμως ο άνθρωπος ήταν αυτός που πρώτος έκανε πραγματικότητα αυτή την τάση. Γίνεται λοιπόν κατανοητό ότι η πρόταση συμπληρώνει τις απόψεις του φιλοσόφου για τη φυσική προέλευση της πόλης. Η οργάνωση, η συγκρότηση της πόλης δεν έγινε λοιπόν αυτόματα, αλλά προαπαιτούσε την ενέργεια του  ανθρώπου. Είναι λοιπόν κατανοητό ότι για την συγκρότηση της πόλης είναι απαραίτητη η συνεργασία της φύσης και της τέχνης των ανθρώπων.

3. «Γιατί όπως ο άνθρωπος … απολαύσεις του φαγητού»

--σειρά συλλογισμών όπου η ηθι­κή συσχετίζεται εμμέσως με την πολιτική.

--ο άνθρωπος έχει την προδιάθεση και τη ροπή για το αγαθό, για­τί γεννιέται προικισμένος με όπλα (η λογική, η συνείδηση και η γλώσσα) που θα του επιτρέψουν να υπηρετήσει τη φρόνηση και την αρετή. Αλλά η φυσική προδιάθεση του ανθρώπου για το αγαθό δεν προεξοφλεί ότι θα καταλήξει οπωσδήποτε σε αυτό!

--ενώ, λοιπόν, ο άνθρωπος που αξιοποίησε με επιτυχία τις φυσικές προδιαθέσεις του για το αγαθό και «τελειώθηκε» είναι το καλύτερο έμβιο ον, ο άνθρωπος που αποχωρίζεται το νόμο και τη δικαιοσύνη  είναι το χειρότερο από όλα τα έμβια όντα. Άρα ο φυσικός προορισμός του ανθρώπου δεν είναι αποτέλεσμα μιας αυτόματης αναγκαστικής διαδικασίας, αλλά εξαρτάται από τις ενέργειες και την προαίρεση του ανθρώπου που τον οδηγούν στους προσωπικούς του στόχους.

 --ο χωρίς αρετή άνθρωπος δεν υποβιβάζεται, απλώς, στο επίπεδο του αγριότερου ζώου αλλά  παραδίδεται και  στις χειρότερες μορφές ακολασίας. Γίνεται λοιπόν:

·       «το πιο ανόσιο ον» στις σχέσεις του με το θείο. Με το επίθετο «ανόσιος» ο Αριστοτέλης χαρακτηρίζει τον άνθρωπο που δεν ζει σύμφωνα με τη λογική, αλλά κυριαρχείται από τα πάθη και τις επιθυμίες και δεν έχει κανέναν ηθικό φραγμό

·       «το πιο άγριο» στις σχέσεις με τους άλλους ανθρώπους

·       «το χειρότερο από όλα τα όντα» στις ερωτικές απολαύσεις και στις απολαύσεις του φαγητού

--η τήρηση των νόμων και η εφαρμογή της δικαιοσύνης αποτελούν, για τον Αριστοτέλη, τον αναγκαίο περιορισμό για να τελειωθεί ο άνθρωπος, να ολοκληρώσει τον φυσικό του προορισμό.

--το υπόβαθρο για τη σύμπηξη της πολιτικής κοινωνίας δημιουργείται από την ενδιάθετη χρήση των «όπλων» του ανθρώπου, που αποβλέπει στην απόκτηση της φρόνησης και της αρετής μέσω της ανάπτυξης του κοινωνικού και πνευματικού πολιτισμού.

4. Η δικαιοσύνη είναι … στην πολιτική κοινωνία»

«Δίκη» είναι το περί δικαίου αίσθημα, εμπεδώνει την τάξη στην πολιτική κοινωνία

και είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την εύρυθμη λει­τουργία της.

«Δίκαιο» είναι η συγκεκριμενοποίηση, η πραγμάτωση και η εφαρμογή της «δίκης» στον κοινωνικό βίο.

 «Δικαιοσύνη» είναι η κο­ρυφαία αρετή, η συνισταμένη των αρετών, και ταυτόχρονα η ηθική εκείνη αξία, που χρησιμοποιείται ως κριτήριο για την επισήμανση και τη στάθμι­ση, κάθε φορά, του δικαίου

 η δικαιοσύνη:βασικό συστατικό στοιχείο της πόλης, επειδή είναι σε θέση να εξασφαλίσει την τάξη και την οργάνωση μέσα στην πολιτική κοινωνία.

Έτσι, λοιπόν, η δικαιοσύνη νοείται ως:

α) αρετή: είναι η ιδιότητα του ανθρώπου να πράττει με γνώμονα τους γραπτούς νόμους της πολιτείας και δείχνοντας τον απαιτούμενο σεβασμό στους άγραφους νόμους
β) θεσμός της πολιτείας: είναι το σύνολο των κανόνων που εξασφαλίζουν την τάξη και την αρμονική συμβίωση μέσα στην πόλη,

γ) κοινωνική αρετή: η ιδιότητα του ατόμου να ζει σύμφωνα με την κοινωνική ηθική της πόλης. Η ύπαρξη της δικαιοσύνης αποτελεί την προϋπόθεση για την ύπαρξη και όλων των άλλων αρετών.

ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ 14^ης ΕΝΟΤΗΤΑΣ

Η σειρά των σκέψεων του Αριστοτέλη, η οποία υπολανθάνει στις γραμμές του φαινομενικά τουλάχιστον ελλειπτικού και πυκνού αυτού κειμένου πρέπει να είναι η ακόλουθη: η πόλη είναι ο χώρος όπου πραγματώνεται η αρετή, γενικά, και ειδικότερα η κατ' εξοχήν αρετή, η δικαιοσύνη. Η αρετή εξανθρωπίζει τον άνθρωπο, που χωρίς αυτήν καταντά το αγριότερο και το πιο ακόλαστο ζώο. Κατά συνέπεια, η τελείωση του ανθρώπου επιτυγχάνε­ται στους κόλπους της πόλης, που αν δεν είναι «επαρκής αιτία», είναι τουλάχιστον απαραί­τητη προϋπόθεση για την προαγωγή και την ηθι­κή διάπλαση του πολίτη. Το ότι όμως: α) Μόνο μέσα στην πολιτική κοινό­τητα εδραιώνεται και καρποφορεί η δικαιοσύνη, β) Μόνο η δικαιοσύνη εγ­γυάται την εύρυθμη λειτουργία της πολιτικής κοινότητας γ) Μόνο με τη δικαιοσύνη επιτυγχάνεται η τε­λείωση του ανθρώπου, είναι ένα πρόσθετο επιχείρημα υπέρ της ιδιότητας του ανθρώπου ως όντος πολιτικού και μια έμμεση αλλά ουσιαστική επιβε­βαίωση της αρχαιοελληνικής πεποίθησης ότι ηθική και πολιτική συνυπάρ­χουν, συνυφαίνονται και επηρεάζονται αμοιβαία. (ΚΑΤΣΙΜΑΝΗΣ)