ΚΙΚΗ ΔΗΜΟΥΛΑ "Σημείο αναγνωρίσεως"

-Ανήκει στη συλλογή «Το λίγο του κόσμου » που δημοσιεύτηκε το 1971 και τιμήθηκε με το β’ κρατικό βραβείο ποίησης

-το ποίημα αποτελεί μια απόπειρα να καταδειχθεί πώς ένα έργο τέχνης «προσλαμβάνεται» από το κοινό. Πέρα όμως από τον αντικειμενικό συμβολισμό του έργου, σ’ ένα συνυποδηλωτικό επίπεδο η ερμηνεία του εναπόκειται στα βιώματα και τις σκέψεις του αποδέκτη. Έτσι για τη Δημουλά το ποίημα αποτελεί ένα σχόλιο για την κοινωνική θέση της γυναίκας ανά τους αιώνες, γίνεται το σύμβολο της γυναικείας καταπίεσης.

Ο τίτλος

Ο τίτλος του ποιήματος είναι ασαφής και …ομιχλώδης χωρίς την επεξηγηματική φράση που ακολουθεί (άγαλμα γυναίκας με δεμένα χέρια). Μόνο έτσι  είμαστε σε θέση να εντοπίσουμε και την αφετηρία της ποιητικής έμπνευσης. Πρόκειται για το άγαλμα του γλύπτη Κ. Σεφερλή, που βρίσκεται στην πλατεία Τοσίτσα στην Αθήνα και απεικονίζει τη Β. Ήπειρο ως γυναίκα αλυσοδεμένη, παραπέμποντας στα μαρτύρια που έχουν υποστεί οι κάτοικοί της. Για την ποιήτρια όμως αποτελεί μόνο το εξωτερικό ερέθισμα στο οποίο, προσπερνώντας τον ιστορικό-εθνικό-πατριωτικό του συμβολισμό, δίνει κοινωνικές προεκτάσεις, που εκφράζουν την κυρίαρχη ιδεολογία αναφορικά με τη θέση της γυναίκας. Έτσι τα δεμένα χέρια είναι το σημείο αναγνωρίσεως της γυναικείας αιχμαλωσίας.

 

α΄στροφική ενότητα—αναίρεση του συμβολισμού του γλύπτη

Με μια έντονη αντίθεση (όλοι-εγώ) η ποιήτρια διαφοροποιείται και από την κοινή αντίληψη και από το δημιουργό του γλυπτού, μετατοπίζοντας το συμβολισμό του αγάλματος από το εθνικό δίδαγμα στη διαχρονικά υπόδουλη γυναίκα. Η παράσταση της γυναίκας με τα δεμένα χέρια προσλαμβάνεται από την ποιήτρια όχι έτσι όπως έχει αρχικά οριστεί από το γλύπτη, δηλαδή ως ιστορική και εθνική αλληγορία, αλλά ως σύμβολο καταπίεσης.
Το επίρρημα κατευθείαν δείχνει την κατηγορηματική και άμεση πρόσληψη του μηνύματος τόσο για τους άλλους όσο και για την ποιήτρια.

Το χιαστό σχήμα των πρώτων δύο στίχων δείχνει την ηθελημένη σύγχυση ανάμεσα στο άγαλμα και τη γυναίκα  και τη διαφορετική πρόσληψη του έργου από τους… πολλούς αποδέκτες και την ποιήτρια.

β’ στροφική ενότητα—η πρώτη εντύπωση και ο πραγματικός συμβολισμός του αγάλματος

στ.3—προβάλλεται ο διακοσμητικός ρόλος του αγάλματος άρα και η αισθητική απόλαυση που προκαλεί ένα έργο τέχνης

στ.4-13—με άξονα το χώρο (από μακριά, από κοντά) παρουσιάζεται αρχικά η πρώτη λανθασμένη εντύπωση που αποκομίζει η ποιήτρια λόγω απόστασης από το άγαλμα και κατόπιν η κοντινή παρατήρηση που απομακρύνει κάθε ψευδαίσθηση και αποκαθιστά την αλήθεια.

 Η «από μακριά» παρατήρηση είναι απατηλή: μια γυναίκα που μόλις ξύπνησε και ανακάθεται ελαφρά στο κρεβάτι της για να θυμηθεί το ωραίο όνειρο που είδε και που θα ήθελε να είναι πραγματικότητα, να το ζήσει. Έ νας αντιποιητικός στίχος (5) σε συνδυασμό με την ποιητική προσέγγιση του ονείρου(στ.6) και την ψευδαίσθηση της κίνησης δημιουργούν μια ονειροπόλα και νοσταλγική ατμόσφαιρα

Η «από κοντά» όμως παρατήρηση μας επαναφέρει στην πραγματικότητα: η γυναίκα έχει τα χέρια της δεμένα πισθάγκωνα και η στάση της αποτυπώνει την αγωνία και την ανάγκη της να λυτρωθεί από τα δεσμά της. Το μαρμάρινο σκοινί δείχνει το υλικό κατασκευής του αγάλματος αλλά κυρίως τη σκληρότητα και τη μονιμότητα, την παγιωμένη κατάσταση που εκφράζει αυτό το δέσιμο

«’Ετσι σε παραγγείλανε στο γλύπτη: αιχμάλωτη» η φράση αποτελεί κραυγή διαμαρτυρίας για τη θέση που όρισε η κοινωνία στη γυναίκα. Ο γλύπτης, όργανο κι αυτός του κοινωνικού κατεστημένου, παρουσίασε τη γυναίκα υποταγμένη, φτιαγμένη σύμφωνα  με τα μέτρα και τις επιθυμίες της ανδροκρατούμενης κοινωνίας.

Με δυο έξοχα λυρικές εικόνες (βροχή, μαργαρίτα),μια μεταφορά(να ζυγίσεις μια βροχή) και ένα σχήμα εξ αναλόγου(στ.18) η Δημουλά αποτυπώνει την αδυναμία της γυναίκας να απολαύσει τις απλές, καθημερινές χαρές της ζωής.

 

γ’ στροφική ενότητα—η μονιμότητα των δεσμεύσεων σε βάρος της γυναίκας και η αδυναμία ανατροπής τους

στ.20—ο Άργος, ο άγρυπνος φύλακας και υπεύθυνος για την τήρηση αυτών των δεσμεύσεων, το  μάρμαρο μόνο δεν είναι που εγκλωβίζει την κίνηση και περιορίζει την ελευθερία των γυναικών. Δεσμά λοιπόν της γυναικείας καταπίεσης δεν είναι μόνο οι εξωτερικοί καταναγκασμοί και οι νόμοι, είναι κυρίως η νοοτροπία της κοινωνίας κι αυτή είναι τελικά που πρέπει να αλλάξει.

στ.21-30—δυο υποθέσεις εκφράζουν τη ματαιότητα των αγώνων των γυναικών, ακριβώς λόγω της αδυναμίας τους να πραγματοποιηθούν. Ακόμα κι αν τα μάρμαρα και τα αγάλματα διεκδικούσαν ελευθερία και ισότητα,  η γυναίκα θα παρέμενε και πάλι αιχμάλωτη και επομένως τα αίτια της χειραγώγησης των γυναικών θα πρέπει να αναζητηθούν κάπου βαθύτερα.

Η αναφορά στους δούλους, τους νεκρούς, και το αίσθημα, τρεις έννοιες τελείως παράταιρες μεταξύ τους, γίνεται γιατί η έννοια «δούλος» μας παραπέμπει απευθείας στην αιχμαλωσία, οι νεκροί είναι αυτοί που διεκδικούν τη μνήμη στη θύμηση των ζωντανών και τα αισθήματά μας που συνεχώς αναζητούν διέξοδο  για να εκφραστούν. Όπως ίσως οι αγώνες όλων αυτών είναι μάταιοι, έτσι και οι αγώνες των γυναικών είναι καταδικασμένοι σε αποτυχία, όσο τα δικαιώματα είναι μόνο θεωρητικά ενώ οι κοινωνικές συμβάσεις θέτουν φραγμούς σε όλα τα επίπεδα

δ’ στροφική ενότητα—η αιτιολόγηση της γυναικείας καταπίεσης

στ.31-32 –με μια μικρή τροποποίηση του στ.2 επαναλαμβάνονται οι στίχοι 1,2. Η ποιήτρια αιτιολογεί αρνητικά και καταφατικά, γιατί αναγνωρίζει στο άγαλμα μια γυναίκα αμέσως μόλις το δει.

Η γυναικεία καταπίεση δεν είναι σύμφυτη με το φύλο της,  (οι ευρηματικές κι απροσδόκητες λεκτικές συζεύξεις στ.36,37 εκφράζουν με την υπογράμμιση της ακινησίας την πικρή ειρωνεία για τη δήθεν αναγνώριση της γυναικείας συμβολής στη δημιουργία) αλλά αποτέλεσμα των κοινωνικών συνθηκών. Τα εξωτερικά γνωρίσματα του γυναικείου κορμιού δεν είναι αυτά που καθιστούν το άγαλμα αναγνωρίσιμο ως γυναίκα αλλά τα δεμένα χέρια είναι το σημείο αναγνωρίσεως.

ε’ στροφική ενότητα—η αιχμαλωσία είναι το αναγνωριστικό στοιχείο της γυναίκας

Η ποιήτρια εκφράζει με τρόπο αξιωματικό την πεποίθησή της, ταυτίζοντας την γυναίκα με μια αιχμάλωτη, και ταυτόχρονα διατυπώνει διακριτικά τη αντίθεση και ίσως τη διαμαρτυρία της γι’ αυτή την κατάσταση

 

ΝΑ ΤΙ ΔΗΛΩΣΕ Η ΙΔΙΑ ΣΕ ΜΙΑ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ!!! (Ελευθεροτυπία 10/3/07)

…….." Την αναζήτησα στο τηλέφωνο και τη ρώτησα αν βλέπει τη γυναίκα έτσι «αιχμάλωτη» ακόμα, τόσα χρόνια μετά. «Και βέβαια», μου λέει, «γιατί η αιχμαλωσία της έχει σχέση με την ίδια τη φύση της: ό,τι κι αν κάνει η γυναίκα, αιχμάλωτη θα είναι, αφού γεννάει παιδιά. Λάθος απέδωσαν ορισμένοι -ένας πολιτικός χώρος το έκανε "σημαία", μου είπαν- προθέσεις ...ξεσηκωμού των γυναικών προς την ελευθερία σ' αυτό το ποίημα. Το ξέρετε ότι δεν είμαι φεμινίστρια και δεν μπορώ να καταλάβω τι θέλανε ν' αλλάξουνε οι φεμινίστριες. Να γίνουμε ανεξάρτητες; Μπορούμε, το δικαιούμαστε, όταν έχουμε παιδιά;»

Για την Κική Δημουλά δεν υπάρχει γυναίκα που επιλέγει να μην κάνει παιδιά. «Καμία δεν το προτιμά αυτό, είναι αίτημα της φύσης, στο οποίο δεν μπορεί ν' αντισταθεί, η εκπλήρωση της γονιμότητας. Γρήγορα ή αργά, θα το επιδιώξει... Επομένως, προς τι η αντιπαράθεση με τον άνδρα; Ούτε το αίτημα της ισότητας μπορώ να καταλάβω -είναι δυνατή η ισότητα, υπάρχει στο σύμπαν τίποτα ίσο με το άλλο, δυο λουλούδια έστω; Είμαστε τόσο μπερδεμένοι πάνω σ' αυτό, ενώ είναι τόσο απλό. Πλαστήκαμε δύο διαφορετικά φύλα, ο άνδρας κατά τι ισχυρότερος από τη γυναίκα σωματικά και λιγότερο ευαίσθητος γενικά και η γυναίκα κατά τι πιο ευαίσθητη και ικανή να γεννήσει και να μεγαλώσει παιδιά.

Χωρίς τον άνδρα -συνεχίζει- αμυνόμενο ανέκαθεν για να μην του επιβληθεί το γυναικείο φύλο, δεν γεννάει παιδιά... Ενώ από το άλλο μέρος, οι "επαναστάσεις" της δεν φαίνεται να τη βοήθησαν. Αντιθέτως, νομίζω, τη ζημίωσαν, φορτώνοντάς τη με πολλές ευθύνες -εργασία, οικογένεια- στις οποίες είναι δύσκολο έως αδύνατο ν' ανταποκριθεί. Και την παρέσυραν στην εύκολη διάλυση του γάμου· παραβλέποντας ότι όσοι γάμοι διατηρήθηκαν είναι μια σύμβαση, αναγκαία όμως, εκτός ακραίων περιπτώσεων, γιατί προσφέρει κάποιο στήριγμα. Με συνέπεια να βιώνει σήμερα η γυναίκα μια πολύ μεγάλη μοναξιά».

 

 

ΓΕΝΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ

-το άγαλμα παρουσιάζεται μέσα από 4 οπτικές πρόσληψης: του γλύπτη, των περαστικών, του ποιητικού υποκειμένου από μακριά και από κοντά.

-αρκετά σύμβολα υπάρχουν στο ποίημα

ΑΓΑΛΜΑ=γυναίκα

ΔΕΜΕΝΑ ΧΕΡΙΑ=καταπίεση

ΓΛΥΠΤΗΣ=φορέας κοινωνικών στερεοτύπων

ΑΡΓΟΣ=επίσημη περιφρούρηση της γυναικείας καταπίεσης

ΒΡΟΧΗ, ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ=απολαύσεις της καθημερινότητας

ΓΟΦΟΙ, ΣΟΔΕΙΑ=τεκνοποιία

-πλούσια εκφραστικά μέσα: μεταφορές, προσωποποιήσεις, παρομοιώσεις αντιθέσεις, χιαστό, άρση και θέση, εξ αναλόγου, παράλλαξη, εικόνες

-ο διάλογος του ποιητικού υποκειμένου με το άγαλμα δημιουργεί κλίμα οικειότητας, κατανόησης, συμπάθειας ενώ η εναλλαγή α’ και β’ προσώπου δίνε ποικιλία, ζωντάνια και δραματικότητα στο λόγο

- στο ποίημα διακρίνουμε τα εξής χαρακτηριστικά της ποιητικής της Δημουλά: βιωματικότητα, αίσθηση του τραγικού, προσωποποίηση αντικειμένων – εννοιών, αμφισημία λέξεων, «ανατρεπτική» γλώσσα, λεπτή ειρωνεία

 

Ερωτήσεις Κ.Ε.Ε --- «Σημείο Αναγνωρίσεως»

 1.Πώς δομείται το περιεχόμενο του ποιήματος;

2.Ποιος είναι ο ρόλος της επανάληψης του επιρρήματος κατευθείαν στους δύο πρώτους στίχους και γιατί τονίζεται το εγώ;

3.Ποιο κλίμα δημιουργεί η προσφώνηση του αγάλματος σε β΄ ενικό πρόσωπο και ποια αισθήματα της ποιήτριας εκφράζονται με αυτήν;

4.Το ποιητικό υποκείμενο φαίνεται να ταυτίζεται με το άγαλμα - γυναίκα. Ποια κοινά χαρακτηριστικά θα συνηγορούσαν σ’ αυτή την ταύτιση;

5.Με ποια εκφραστικά μέσα αποδίδεται η «αιχμαλωσία» της γυναίκας;

6.Η ποιήτρια χαρακτηρίζει τη γυναίκα αιχμάλωτη. Ποιο είναι, κατά τη γνώμη σας, το περιεχόμενο της «αιχμαλωσίας» της;

7.Να σχολιάσετε τους στίχους 16-19, στους οποίους διακρίνεται το παράπονο του ποιητικού υποκειμένου για τη γυναίκα - άγαλμα.

8.Ποια εντύπωση δημιουργεί στο ποιητικό υποκείμενο η στάση του αγάλματος και ποιες σκέψεις του υποβάλλει;

9.Πώς συνδέεται ο Άργος με τη γυναίκα - άγαλμα;

10.Πώς αντιλαμβάνεσθε την «ελευθερία» και την «ισότητα» για την οποία αγωνίζονται οι «δούλοι», οι «νεκροί» και το «αίσθημά μας»;

11.«Σε λέω γυναίκα γιατ’ είσ’ αιχμάλωτη»: Ποια πεποίθηση για τη θέση της γυναίκας δηλώνεται σ’ αυτούς τους στίχους;

12.Με ποιο τρόπο σχολιάζει το ποιητικό υποκείμενο την προσφορά της γυναίκας στη δημιουργία (στ. 35-37);