Θεωρία λογοτεχνίας - Αφηγηματολογία

Αναλυτικές και χρήσιμες για μαθητές και εκπαιδευτικούς οι σημειώσεις της κυρίας Μαρίας Παπαλεοντίου από το παιδαγωγικό ινστιτούτο της Κύπρου, που αφορούν τη θεωρία της λογοτεχνίας και συγκεκριμένα την αφηγηματολογία (χρόνος, αφηγητής, εστίαση κ.λ.π)

Logotexnia afigimatologia from angitan

Επιρρηματικό και προληπτικό κατηγορούμενο - Γενική κατηγορηματική

Επιρρηματικό κατηγορούμενο λέγεται το κατηγορούμενο που συντάσσεται συνήθως με ρήματα κίνησης. Είναι επίθετο το οποίο όμως έχει επιρρηματική σχέση με το ρήμα και γι' αυτό μεταφράζεται με επίρρημα ή με εμπρόθετο προσδιορισμό.

π.χ. Πάρειμι δ’ἄκων.
(= Παραβρίσκομαι χωρίς τη θέλησή μου.)

Το επιρρηματικό κατηγορούμενο δηλώνει:

Σειρά / τάξη: συνήθως τα επίθετα:
ἐσχατος (= τελευταίος)
πρότερος
πρῶτος
τελευταῖος
ὕστατος (= τελευταίος)
ὕστερος

Σκοπό: συνήθως τα επίθετα:
βοηθὸς (= για βοήθεια)
σύμμαχος

Τρόπο: συνήθως τα επίθετα:
ἄκων (= χωρίς τη θελησή του)
ἑκὼν (= με τη θελησή του)
ἁθρόος (= σύσσωμος)
ἄσμενος (= με ευχαρίστηση)
ἄκριτος (= αδίκαστος)
ἀντίος, ἐναντίος (= αντιμέτωπος)
ἄπρακτος (= χωρίς αποτέλεσμα)
αὐτοκράτωρ (= με πλήρη εξουσία)
ὑπόσπονδος (= με ένορκη συμφωνία)

Τόπο: συνήθως τα επίθετα:
μέσος (= στο κέντρο)
μετέωρος (= στον αέρα)
πελάγιος (= στο ανοιχτό πέλαγος)
ὑπαίθριος (= στο ύπαιθρο)

Χρόνο: συνήθως τα επίθετα:
Τριταῖος (= για τρεις μέρες)
ἑβδομαῖος (= την έβδομη μέρα)
ἑσπέριος (= το βράδυ)
σκοταῖος (= όταν έπεσε το σκοτάδι)
ὄρθριος (= τα ξημερώματα)

Προληπτικό κατηγορούμενο λέγεται το κατηγορούμενο το οποίο συντάσσεται με ρήματα αύξησης ή εξέλιξης, όπως τα ρήματα αὔξομαι, αὐξάνομαι, αἴρομαι (= υψώνομαι), τρέφομαι, πνέω, ῥέω κ.ά. και δηλώνει εκ των προτέρων την ιδιότητα του υποκειμένου ή του αντικειμένου (πριν ολοκληρωθεί δηλαδή η ενέργεια που δηλώνει το ρήμα). Λέγεται λοιπόν προληπτικό κατηγορούμενο του αποτελέσματος διότι το υποκείμενο προσλαμβάνει ένα γνώρισμα το οποίο θα είναι το τελικό αποτέλεσμα του ρήματος. Μεταφράζεται: με αποτέλεσμα να..., ώστε να..., με την προϋπόθεση να...

π.χ. Ηὔξητο τὸ ὄνομα αὐτοῦ μέγα.
(= Αναπτυσσόταν η φήμη του ώστε να γίνει μεγάλη.)

Γενική κατηγορηματική λέγεται η γενική ενός ουσιαστικού που συντάσσεται με ρήματα συνδετικά, η οποία τίθεται στη θέση κατηγορουμένου και έχει κατηγορηματική σημασία. Η γενική κατηγορηματική διακρίνεται σε:

Διαιρετική, η οποία δηλώνει το σύνολο, μέρος του οποίου είναι το υποκείμενο.

π.χ. Ἦν δὲ καὶ οὗτος τῶν στρατηγῶν.
(= Ήταν και αυτός από τους στρατηγούς.)

Κτητική, η οποία δηλώνει τον κάτοχο του υποκειμένου.

π.χ. Ὁ ναός ἦν τῆς θεάς.
(= Ο ναός ήταν της θεάς.)

Ιδιότητας, η οποία δηλώνει μια ιδιότητα του υποκειμένου.

π.χ. Τούτου τοῦ τρόπου εἰμί
(= Είμαι αυτού του χαρακτήρα.)

Ύλης, η οποία δηλώνει την ύλη από την οποία έχει κατασκευαστεί το υποκείμενο.

π.χ. Αἱ ἀσπίδες ἦσαν χαλκοῦ
(= Οι ασπίδες ήταν από χαλκό)

Αξίας, η οποία δηλώνει την αξία του υποκειμένου.

π.χ. Ἡ οἰκία ἦν χιλίων ταλάντων.
(= Το σπίτι ήταν αξίας χιλίων ταλάντων.)

Καταγωγής, η οποία δηλώνει την καταγωγή του υποκειμένου.

π.χ. Δαρείου καὶ Παρυσάτιδος γίγνονται παῖδες δύο.
(= Από τον Δαρείο και την Παρυσάτιδα γεννιούνται δύο παιδιά)

επιλογή υλικού από τη greek-language

Πρόταση διδασκαλίας για λογοτεχνία Β' Λυκείου

Μια ολοκληρωμένη πρόταση για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας της Β΄Λυκείου από την Αγάθη Γεωργιάδου σύμφωνα με το νέο πρόγραμμα σπουδών. Αναμένουμε με αγωνία τα νέα από το υπουργείο παιδείας!!!

H δουλεία στην αρχαία Αίγυπτο

Για τους μαθητές μου που με ρώτησαν για τη δουλεία στην αρχαία Αίγυπτο και τη δυνατότητα ενός δούλου να μεταπηδήσει σε άλλη κοινωνική τάξη. Ευκαιρία να εξασκήσετε και λιγάκι τα αγγλικά σας!

 Slavery had its roots in ancient civilisations including the Egyptian. Slaves constituted the lowest layer of the social pyramid. Wars were common in the ancient world and prisoners of war were gradually turned into slaves. But one could also become a slave on account of his inability to pay his debts. Slavery was the direct result of poverty. Voluntary servitude also existed where women offered herself to the temple. Slaves were also acquired through inheritance. Treating a slave well was a moral duty. Though slaves were not happy like the other social classes, they were not persecuted as we may presume. Slave children were brought up well by the owner of the slave according to accounts of 18th century. Some slaves could achieve higher positions in the society if they had the skills and abilities. Slaves were often tattooed to mark their status.

http://www.egyking.info/2012/09/ancient-egyptian-slaves.html

Το κωμικογράφημα από την εισαγωγή των ρητορικών κειμένων της β΄κατεύθυνσης

Ο Τεισίας ήταν μαθητής του φημισμένου εξίσου ρητοροδιδάσκαλου και πολιτικού Κόρακα, που είχε διακριθεί τον πέμπτο αιώνα στις Συρακούσες, ως έξοχος δικανικός ρήτορας. Χαρακτηριστική της ρητορικής δεινότητας των δύο ρητόρων, μαθητού και δάσκαλου ήταν η εξής ιστορία, που διηγούνταν στις Συρακούσες:

Όταν ο Τεισίας ήταν νεαρός ακόμη, επισκέφθηκε τον Κόρακα και του ζήτησε να του μάθει την τέχνη της ρητορικής. Όμως επειδή, ακόμη κι αν πουλούσε όλη του την περιουσία, δεν θα έφτανε να πληρώσει ούτε τα μισά δίδακτρα, συμφώνησαν ότι θα τον πλήρωνε, όμως, μόνο αν τον έκανε καλό ρήτορα και κέρδιζε την πρώτη του δίκη στο δικαστήριο.

Ο Κόρακας δέχτηκε. Ο Τεισίας έγινε, μετά τετραετή διδασκαλία, εξαίρετος πράγματι ρήτορας, αλλά δεν ανελάμβανε να συνηγορήσει σε δικαστήριο, για να αποφύγει την πληρωμή. Ο Κόρακας αναγκάστηκε να καταγγείλει το μαθητή του στα δικαστήρια. Πολύς κόσμος συγκεντρώθηκε τότε σ’ αυτή τη δίκη, για να παρακολουθήσει τη μονομαχία ανάμεσα σε δάσκαλο και σε μαθητή. 

Ας διαβάσουμε την επιχειρηματολογία και των δύο:

Ο Κόρακας εξήγησε στους δικαστές τη συμφωνία, που είχε κάνει με τον Τεισία και τέλειωσε με αυτά τα λόγια:

«Και τώρα, ω δικαστές, αποφασίστε. Σας ειδοποιώ όμως, πως μου είναι αδιάφορο τι απόφαση θα βγάλετε. Γιατί είτε τον καταδικάσετε τον Τεισία είτε τον αθωώσετε, εγώ τα λεφτά μου θα τα πάρω»! Οι δικαστές του ζήτησαν να εξηγήσει. Ο Κόρακας συνέχισε: «Αν το δικαστήριο αποφανθεί, πως οφείλει να με πληρώσει ο μαθητής, σύμφωνα με την απόφασή του, θα με πληρώσει φυσικά. Αν όμως αποφασίσετε, πως δεν υποχρεούται να με πληρώσει, τότε ο μαθητής μου θα έχει κερδίσει την πρώτη του δίκη, οπότε, με βάση τη συμφωνία μας, οφείλει να με πληρώσει».

Οι δικαστές έμειναν έκπληκτοι. Αλλά ανέβηκε τότε στο βήμα ο νεαρός Τεισίας και είπε:

«Και εγώ αδιαφορώ για την απόφαση του δικαστηρίου. Γιατί ότι και αν αποφασίσετε, δεν οφείλω καμιά πληρωμή». 

Στην νέα έκπληξη των δικαστών ο Τεισίας συνέχισε: 

«Αν το δικαστήριο, δηλαδή, αποφασίσει να μην πληρώσω το δάσκαλο, τότε δεν θα τον πληρώσω φυσικά. Αν όμως αποφασίσετε πως πρέπει να τον πληρώσω, τότε θα έχω χάσει την πρώτη μου δίκη, οπότε, κατά τη συμφωνία μας δεν του οφείλω χρήματα.

Και οι δικαστές αναφώνησαν: «Εκ κακού κόρακος κακόν ωόν».

http://lithosfotos.blogspot.gr/

Mια σύντομη αναφορά στην ιστορία της ρητορικής τέχνης

Γράφει ο Γιώργος Τσερεβελάκης 

Η ρητορική ως έλλογη πρακτική αναπτύχθηκε εκεί που υπήρχε συγκέντρωση λαϊκών μαζών ή στρατιωτών και έπρεπε να αποσπασθεί η εύνοιά της με τον λόγο. Κατά τη διαδικασία αυτή , εμφιλοχωρούσε η προσπάθεια του ομιλούντος να πείσει το ακροατήριό του, όταν εκείνο διέθετε κάποιο αισθητήριο, προσέχοντας τη μορφή και τη δομή των λεγομένων του. Η συγκεκριμένη ευαισθησία ήταν, όπως φαίνεται, προνόμιο ιδιαίτερο των αρχαίων Αθηναίων. 

Σε κανένα άλλο λαό δεν άνθησε σε τόσο μεγάλο βαθμό η ρητορική όσον στην αρχαία Αθήνα. Βέβαια , δεν μπορεί να παραβλεφθεί η επίδραση που μετέπειτα άσκησε ο ελληνορωμαϊκός πολιτισμός σε κάποια έθνη, στα οποία αναπτύχθηκε ο έντεχνος λόγος αλλά μόνο σε ορισμένη περίοδο της ιστορίας τους. Ο ελληνικός πολιτισμός της κλασικής εποχής είναι μια ιστορία της ρητορικής-γιατί δεν νοούνται πολιτιστικά επιτεύγματα χωρίς και την ύπαρξη της εντέχνου ρητορείας. Σημειωτέον ότι η ρητορική συνδέεται κατά άμεσο τρόπο με το πολίτευμα της άμεσης δημοκρατίας της αρχαίας Αθήνας. 

Από τα ομηρικά έπη κιόλας διακρίνουμε τις απαρχές του ρητορικού λόγου που αποστολή έχει να πείσει και να ωθήσει προς μια απόφαση. Από την εποχή της σύνθεσης των ομηρικών επών (8ος αιώνας π.Χ.), ο έντεχνος λόγος κυριαρχούσε στις συγκεντρώσεις πολιτών και στρατιωτών μέσα στις ελληνικές πόλεις-κράτη. Ο ιδανικός ηγεμόνας ήταν εκείνος ο οποίος έπραττε αλλά και μιλούσε με τέχνη. Ήταν γενναίος πολεμιστής αλλά και ο ικανώτατος ρήτορας. Ο λόγος προσλαμβάνει μεγάλη σημασία διότι κατά την άσκηση της εξουσίας ήταν το κύριο όργανο. Έτσι, όταν οι ελληνικές πόλεις-κράτη εισήλθαν στην ιστορική τους περίοδο, η ρητορική είχε ήδη κυριαρχήσει στον δημόσιο βίο τους. 

Οι έντεχνοι λόγοι εμφανίζονται στα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ. ,όταν το αγορεύειν έγινε αντικείμενο συστηματικής καλλιέργειας και ειδικής διδασκαλίας από ανθρώπους ειδικούς στο είδος. Την περίοδο όπου οι Έλληνες της κεντρικής Ελλάδας διεξήγαγαν τους πολέμους κατά των Περσών, στην Μεγάλη Ελλάδα (νότια Ιταλία) εμφανίζεται η πρώτη ανάπτυξη του ρητορικού λόγου. Αυτή η συνειδητή προσπάθεια προόδου στην ρητορική επιτεύχθηκε μέσα στα πλαίσια ερίδων μεταξύ αντιμαχομένων πολιτικών μερίδων στις πόλεις-κράτη της περιοχής. Μάλιστα, πρώτο δάσκαλο της ρητορικής κατέδειξε ο Αριστοτέλης τον Εμπεδοκλή.

Ο Εμπεδοκλής όμως δεν άφησε κανένα ρητορικό σύγγραμμα ούτε υπάρχουν πληροφορίες για τους λόγους που εξεφώνησε στην πόλη του, τον Ακράγαντα. Αντιθέτως, είναι γνωστό ότι καλλιέργησαν τον έντεχνο λόγο και τον δίδαξαν δύο σικελιώτες από τις Συρακούσες, ο Κόραξ και ο μαθητής του ο Τεισίας. Πιθανόν στον δεύτερο αποδίδεται και το πρώτο εγχειρίδιο ρητορικής, η «Τέχνη», το οποίο το διάβασαν ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης. 

Η τέχνη του λόγου δεν σταμάτησε να καλλιεργείται στην Σικελία. Από κει κατάγεται και ο σημαντικώτατος από τους ρήτορες της εποχής, ο Γοργίας. Από τα μέσα όμως του 5ου αιώνα π.Χ. το επίκεντρο της ρητορικής εντοπίζεται στην Αθήνα. Εκεί ευνοείται από την εδραίωση της δημοκρατίας και συνδυάζεται με το πολυσυζητημένο κίνημα των σοφιστών (δάσκαλοι ανωτάτης παιδείας με αντάλλαγμα μεγάλες αμοιβές).

Στον κύκλο των σοφιστών ο έντεχνος λόγος δεν είναι μέσο μόνο αλλά και αντικείμενο διδασκαλίας. Οι δάσκαλοι της ρητορικής διδάσκουν εκφωνώντας έντεχνους λόγους μπρος στους μαθητές τους. Διδάσκουν ρητορεύοντας. Ο τρόπος αυτός διδασκαλίας είναι γνωστός από τα σπαράγματα των λόγων τους και κυρίως από τους πλατωνικούς διαλόγους. 

Η ρητορική , για πολλούς σοφιστές, αποτελούσε το κύριο μέρος της διδασκαλίας τους. Οι μαθητές που προσέρχονταν σ’ αυτούς αποσκοπούσαν στο να αποκτήσουν τα κατάλληλα προσόντα για να γίνουν ηγέτες του λαού. Το κύριο μέσο ήταν βέβαια ο έντεχνος λόγος που έπειθε και συνάρπαζε.

Οι σοφιστές, αδιαφορώντας για το ηθικά ορθό, και αποβλέποντας στο εικός , στην επίφαση του λογικού, δεν έκαναν χρήση της αλήθειας και της λογικής αλλά εκμεταλλεύονταν τις ποικίλες σκοπιμότητες της στιγμής. Δίδασκαν πως μπορεί κάποιος να παρασύρει το πλήθος, να το κολακεύσει, να υποθάλψει τα πάθη του και να ικανοποιήσει τις επιθυμίες του. 

Το αντίπαλο δέος των σοφιστών, ο Πλάτων στηλίτευσε τις μεθόδους αυτές των σοφιστών καθώς και τη ρητορική τέχνη. Όμως αναγνώριζε και μερικά σημαντικά θετικά στοιχεία στους σοφιστές. Με το πέρασμα των αιώνων και την εκ νέου αξιολόγηση , αποκαταστάθηκαν οι μεγάλοι σοφιστές και αναγνωρίσθηκε η προσφορά τους στα γράμματα. 

Η ρητορική αναπτύχθηκε σε δύο διαφορετικούς χώρους: στους κύκλους των σοφιστών ως θεωρητική γνώση από τη μια και από την άλλη στα δικαστήρια και στην Εκκλησία του δήμου ,ως πολιτική και δικαστηριακή πρακτική. 

Στα δικαστήρια και στην Εκκλησία του δήμου πολλοί άνθρωποι αναγκάστηκαν να καλλιεργήσουν τις ικανότητές τους στην ρητορεία ως πολιτικοί ή ως λογογράφοι. Χωρίς να είναι αρχικά ειδήμονες της ρητορικής τέχνης, αναγκάστηκαν να τη μάθουν και να την εφαρμόσουν. Αν δεν το έκαναν αυτό δεν θα μπορούσαν να πείσουν τους συμπολίτες τους στην Ηλιαία ή στην Εκκλησία. 

Οι πολιτικοί άνδρες προτού εκφωνήσουν λόγους , τους προετοίμαζαν αλλά δεν τους έγραφαν. Οι λόγοι αυτοί απέβλεπαν κάθε φορά σε έναν στόχο και γι’ αυτό μετά την εκφώνησή τους δεν είχαν κανένα ενδιαφέρον για τον πολιτικό. Δεν τους κατέγραφαν, γιατί δεν είχαν καμμία πρόθεση να διδάξουν τη ρητορική τέχνη και να τους κατατάξουν στους σοφιστές. Περίφημοι ρήτορες υπήρξαν ο Θεμιστοκλής και σίγουρα ο Περικλής τον οποίο ο Θουκυδίδης και ο Αριστοφάνης παρουσιάζουν στα έργα τους ως δεινότατο ρήτορα που παρέσερνε τα πλήθη. 

Το κύκνειο άσμα της ρητορικής είναι ο Δημήτριος ο Φαληρεύς, μαθητής του Λυκείου, ο τελευταίος ρήτορας του 4ου αιώνα με κάποια αξία. Με την κατάλυση σταδιακά της δημοκρατίας, η ρητορική ως πολιτική και δικανική πράξη εξέλιπε, ενώ η θεωρητική της σπουδή συνεχίσθηκε αδιάκοπα μέσα στους αιώνες. 

 www.patris.gr

Χρήσιμοι διαδικτυακοί τόποι για τα φιλολογικά μαθήματα

Στην ηλεκτρονική διεύθυνση του Πανεπιστημίου της Κύπρου ανακάλυψα συγκεντρωμένες ηλεκτρονικές διευθύνσεις για τα φιλολογικά μαθήματα, στις  περισσότερες από τις οποίες υπάρχει μια μικρή περίληψη για το υλικό που περιλαμβάνουν. Το αρχείο μπορείτε να δείτε εδώ.

ΚΑΛΗ ΔΥΝΑΜΗ ΚΑΙ ΚΑΛΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΣΕ ΟΛΟΥΣ ΜΑΣ!!!