Τα είδη των μετοχών (επιρρηματική-κατηγορηματική- επιθετική)

 Η επιρρηματική μετοχή

Η επιρρηματική μετοχή είναι άναρθρη, λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός και εκφράζει τις επιρρηματικές σχέσεις του χρόνου, της αιτίας, του σκοπού, της υπόθεσης, της εναντίωσης, της παραχώρησης ή του τρόπου. Έτσι, μια επιρρηματική μετοχή μπορεί να είναι, αντίστοιχα, χρονική, αιτιολογική, τελική, υποθετική, εναντιωματική, παραχωρητική, τροπική.

1. Η χρονική μετοχή

Η χρονική μετοχή απαντά σε όλους τους χρόνους που έχουν μετοχή (εκτός του μέλλοντα), κατά κανόνα μάλιστα σε χρόνο αόριστο· δέχεται άρνηση οὐ ή μή. Δηλώνει πράξη σύγχρονη ή προτερόχρονη (σπανίως υστερόχρονη) αυτής που σημαίνει το ρήμα της πρότασης και μεταφράζεται με έναν από τους χρονικούς συνδέσμους + οριστική ή υποτακτική⁵. Συνοδεύεται συχνά από χρονικά επιρρήματα, όπως ἅμα (συγχρόνως, αμέσως), ἐνταῦθα (τότε), ἔπειτα, εὐθύς, ἤδη, μεταξὺκ.τ.ό. και ισοδυναμεί με δευτερεύουσα χρονική πρόταση⁶:

Ἀναχωρησάντων δ' αὐτῶν οἱ Ἀθηναῖοι φυλακὰς κατεστήσαντο. [Ἐπεὶ δ' αὐτοὶ ἀνεχώρησαν, οἱ Ἀθηναῖοι φυλακὰς κατεστήσαντο.] (Αφού αυτοί αναχώρησαν, οι Aθηναίοι εγκατέστησαν φρουρές.) [προτερόχρονο]

Ἐπαιάνιζον ἅμα πλέοντες. (Τραγουδούσαν τον παιάνα, ενώ έπλεαν.) [σύγχρονο]

N.E.: Μη μιλάς τρώγοντας. [Μη μιλάς, ενώ τρως.]

2. Η αιτιολογική μετοχή

Η αιτιολογική μετοχή απαντά σε όλους τους χρόνους που έχουν μετοχή (σπανιότερα σε μέλλοντα)· δέχεται άρνησηοὐ, μεταφράζεται με τους αιτιολογικούς συνδέσμους «γιατί», «διότι», «επειδή» + οριστική και είναι δυνατόν να συνοδεύεται για έμφαση από τους προσδιορισμούς διὰ τοῦτο, διὰ ταῦτα, ἐκ τούτου, οὕτως. Ισοδυναμεί με δευτερεύουσα αιτιολογική πρόταση και δηλώνει:

1. α) Αντικειμενική-πραγματική αιτία· ενδέχεται να συνοδεύεται από τα μόρια ἅτε (δή), οἷον (δή), οἷα (δὴ) και αποδίδεται στη μετάφραση με το «επειδή (πράγματι)»:
   Καὶ διὰ τοῦτο ὀργισθεὶς Ἀπόλλων κτείνει Κύκλωπας. [Καὶ ἐπεὶ διὰ τοῦτο ὠργίσθη Ἀπόλλων, κτείνει Κύκλωπας.]
   (Eπειδή γι' αυτό πράγματι οργίστηκε ο Απόλλων,...)
   Ὁρῶν αὐτοὺς λυπουμένους ὑπεσχόμην γράψειν τὴν ἐπιστολήν.
   Ἅτε οὖν νίκης ἐρῶντες μένοντες μάχεσθε. (Eπειδή λοιπόν επιθυμείτε πραγματικά τη νίκη, μείνετε και πολεμήστε.)
   N.E.: Μην υποφέροντας τη ζέστη, βούτηξε στο νερό.
2. β) Υποκειμενική αιτία· η μετοχή αυτή συνοδεύεται από το ὡς και μεταφράζεται με μία από τις εκφράσεις «επειδή κατά τη γνώμη μου», «με την ιδέα ότι», «με την εντύπωση ότι», «επειδή έχω τη γνώμη ότι»:
   Καὶ ὡς προθυμοτάτοις οὖσιν ὑμῖν χάριν εἴσεται Κῦρος. (Ο Κύρος θα σας χρωστά ευγνωμοσύνη, επειδή έχει τη
   γνώμη ότι είστε προθυμότατοι.)

3. Η τελική μετοχή

Η τελική μετοχή απαντά σε χρόνο μέλλοντα και δηλώνει σκοπό· δέχεται άρνηση μή, τίθεται συνήθως με ρήματα κίνησης και μεταφράζεται με το «για να» + υποτακτική. Ισοδυναμεί με δευτερεύουσα τελική πρόταση και, όταν συνοδεύεται από το ὡς, δηλώνει σκοπό υποκειμενικό:

Kλέαρχος διέβη παρὰ τὸν Φαρνάβαζον μισθὸν ληψόμενος. [Kλέαρχος διέβη παρὰ τὸν Φαρνάβαζον, ἵνα μισθὸν
λάβῃ.]
Πέμπουσιν Ἱερώνυμον τὸν Ἠλεῖον ἐροῦντα ταῦτα. (για να πει αυτά)
Ὁ δὲ συλλαμβάνει Κῦρον ὡς ἀποκτενῶν.

4. Η υποθετική μετοχή

Η υποθετική μετοχή απαντά σε όλους τους χρόνους που έχουν μετοχή (εκτός του μέλλοντα) και δηλώνει την προϋπόθεση κάτω από την οποία μπορεί ή θα μπορούσε να συμβεί αυτό που σημαίνει το ρήμα της πρότασης. Η υποθετική μετοχή δέχεται άρνηση μὴ και μεταφράζεται με τα «αν», «εάν», «σε περίπτωση που» + υποτακτική. Ισοδυναμεί με δευτερεύουσα υποθετική πρόταση:

Νικήσαντες ἁπάντων τούτων ὑμεῖς κύριοι ἔσεσθε. [Ἐὰν νικήσητε, ἁπάντων τούτων ὑμεῖς κύριοι ἔσεσθε.] (Αν νικήσετε, θα είστε κύριοι όλων αυτών.)
N.E.: Φεύγοντας θα χάσετε. [Αν φύγετε, θα χάσετε.]

➤ Η υποθετική μετοχή βρίσκεται συχνά σε πρόταση που περιέχει δυνητική έγκλιση ή δυνητικό απαρέμφατο, οριστική μέλλοντα ή ρήμα που σημαίνει δυνατότητα, όπως (οὐκ) ἔστιν, ἔξεστι, ἔνεστι κ.τ.ό.:
Τούτους ἂν ἡμεῖς παραλαβόντες ἐφυλάττομεν ἐν ἀκροπόλει.
Τοὺς φίλους εὐεργετοῦντες καὶ τοὺς ἐχθροὺς δυνήσεσθε κολάζειν.
Οὐκ ἔστιν ἀδικοῦντα καὶ ψευδόμενον δύναμιν βεβαίαν κτήσασθαι.

5. Η εναντιωματική μετοχή

Η εναντιωματική μετοχή απαντά σε όλους τους χρόνους που έχουν μετοχή (εκτός του μέλλοντα) και δηλώνει εναντίωση προς αυτό που σημαίνει το ρήμα της πρότασης· δέχεται άρνηση οὐ και μεταφράζεται με τις εκφράσεις «αν και», «μολονότι», «ενώ», «παρόλο που» + οριστική· συχνά συνοδεύεται για έμφαση από λέξεις όπως καί, καίπερ, καίτοι, πάνυ, καὶ ταῦτα, ενώ στην πρόταση μπορεί να υπάρχουν ο αντιθετικός σύνδεσμος ὅμως ή τα επιρρήματα εἶτα, ἔπειτα, κᾆτα. Η εναντιωματική μετοχή ισοδυναμεί με δευτερεύουσα εναντιωματική πρόταση:

Κυρία γενομένη τοσούτων ἀγαθῶν οὐκ ἐφθόνησεν τοῖς ἄλλοις. [Εἰ καὶ ἐγένετο κυρία τοσούτων ἀγαθῶν, οὐκἐφθόνησεν τοῖς ἄλλοις.] (Αν και έγινε κάτοχος...)
Ἱκανά μοι νομίζω εἰρῆσθαι, καίτοι πολλά γε παραλιπών.
Ἀγησίλαος δέ, καίπερ αἰσθανόμενος ταῦτα, ὅμως ἐπέμενε ταῖς σπονδαῖς.
Τοῖς δὲ μένουσι καὶ δύο ἤδη μηνῶν ὤφειλε τὸν μισθόν, οὐκ ἀπορῶν χρημάτων.
N.E.: Περπατώντας η χελώνα αργά νίκησε τον λαγό. [Αν και περπατούσε...]

6. Η παραχωρητική μετοχή

Η παραχωρητική μετοχή απαντά σε όλους τους χρόνους που έχουν μετοχή (εκτός του μέλλοντα) και δηλώνει παραχώρηση προς αυτό που σημαίνει το ρήμα της πρότασης· δέχεται άρνηση οὐ και μεταφράζεται με τις εκφράσεις «κι αν ακόμη», «ακόμη κι αν» + οριστική ή με το «και να» + υποτακτική. Eίναι δυνατόν να συνοδεύεται από μόρια, συνηθέστερα τα καί, μηδέ, οὐδέ, και ισοδυναμεί με δευτερεύουσα παραχωρητική πρόταση:

Οὐδὲ δὶς ἀποθανόντες δίκην δοῦναι δύναιντ' ἂν ἀξίαν. [Καὶ εἰ δὶς ἀποθάνοιεν, οὐ δίκην δοῦναι δύναιντ' ἂν ἀξίαν.] (Κι αν ακόμη καταδικάζονταν δύο φορές σε θάνατο, δε θα τιμωρούνταν επάξια.)

7. Η τροπική μετοχή

Η τροπική μετοχή απαντά συνήθως σε χρόνο ενεστώτα και δέχεται άρνηση οὐ· μεταφράζεται με νεοελληνική τροπική μετοχή, με τροπικό επίρρημα ή εμπρόθετο προσδιορισμό, με ρήμα + «και» ή με τα «ενώ», «καθώς» + οριστική και «με το να» + υποτακτική· όταν έχει άρνηση, μεταφράζεται με το «χωρίς να» + υποτακτική⁷:

Ἀφίκοντο πρὸς ἡμᾶς τὴν ἐπιστολὴν φέροντες. (φέρνοντας)
Οἱ σφῆκες ζῶσι φωλοῦντες τὸν χειμῶνα. (σε φωλιές)
Εἰσὶ δέ τινες τῶν Χαλδαίων οἳ λῃζόμενοι ζῶσι. (ζουν ληστεύοντας/με ληστείες/ληστρικά/ληστεύουν και ζουν)
Οἱ βάρβαροι ἀπῆλθον οὐδὲν ἀποκρινάμενοι. (χωρίς να δώσουν καμία απάντηση)
N.E.: Ήρθε τρέχοντας.

5. Μερικές χρονικές μετοχές έχουν ιδιαίτερη σημασία, όπως ἀρχόμενος (στην αρχή), διαλιπὼν (ύστερα από), τελευτῶν (στο τέλος) κ.ά.:
   Μικρὸν διαλιπὼν χρόνον πάλιν ἧκε. (Ύστερα από λίγο ήρθε πάλι.)
   Τελευτῶν δ' οὖν ἐπείσθην. (Στο τέλος λοιπόν πείστηκα.)
6. Eνίοτε η μετοχή δηλώνει χρόνο και αιτία (χρονική αιτιολογική) ή χρόνο και υπόθεση (χρονική υποθετική):
   Ταῦτα ἀκούσας ὁ Ἡρακλείδης μάλα ἐξεπλάγη. [χρονική αιτιολογική]
   Bουλευόμενος παραδείγματα ποιοῦ τὰ παρεληλυθότα τῶν μελλόντων. [χρονική υποθετική]
7. 
   
8. Ορισμένες τροπικές μετοχές έχουν ιδιαίτερη σημασία, όπως (δια)λαθὼν (κρυφά), προλαβὼν (προληπτικά), προσκείμενος(πιεστικά), φθάσας (έγκαιρα, γρήγορα), χαίρων (με χαρά, [αλλά και:] χωρίς τιμωρία) κ.ά.:
   Καὶ τῶν ἐπικούρων οἱ πολλοὶ ἐς τὴν ἤπειρον λαθόντες διεκομίσθησαν.
   Ἀλέξανδρος πρῶτος αὐτὸς φθάσας διαβαίνει τὸν ποταμόν.
   Τοῦτον οὐδεὶς χαίρων ἀδικήσει.

 Για την κατηγορηματική μετοχή η θεωρία είναι εδώ

 Για την επιθετική μετοχή μπορείτε να δείτε υλικό εδώ

Το υλικό προέρχεται από το ψηφιακό σχολείο και συγκεκριμένα από τα διαδραστικά σχολικά βιβλία