Τρίτη 27 Νοεμβρίου 2012

Πλάτωνος "Πολιτεία"-σχόλια στη 12η ενότητα


ΠΛΑΤΩΝΟΣ «ΠΟΛΙΤΕΙΑ» ΕΝΟΤΗΤΑ 12η
«η αλληγορία του σπηλαίου- η απροθυμία των φιλοσόφων»

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ
Το θέμα της ενότητας αναφέρεται στην κοινωνική ευθύνη και την ηθική υποχρέωση  των απελευθερωμένων ανθρώπων, δηλαδή των φιλοσόφων. Αυτοί οι άνθρωποι είναι κατάλληλοι για τη διακυβέρνηση της πολιτείας. Πρέπει λοιπόν αναλαμβάνοντας τη διοίκηση της πολιτείας να καθοδηγήσουν τους απλούς ανθρώπους, να τους βγάλουν από την άγνοια και να τους ελευθερώσουν από τα πάθη και τις αδυναμίες που τους κρατούν μακριά από το αγαθό.

ΟΙ ΑΚΑΤΑΛΛΗΛΟΙ  ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ
α. Οι απαίδευτοι («παιδεύτους και αληθείας απείρους»), οι στερημένοι παιδείας
-δεν έχουν γνώσεις ούτε έχουν κατακτήσει την αρετή, μέσα απαραίτητα για να φτάσουν στη θέαση του αγαθού.
-δε γνωρίζουν την αλήθεια γιατί η εμπειρία τους περιορίζεται στον ορατό κόσμο
- δεν έχουν ένα συγκεκριμένο στόχο στη ζωή τους, έναν υψηλό στόχο, που να ρυθμίζει την ιδιωτική και δημόσια ζωή τους. Οι στόχοι και τα κίνητρα των απαίδευτων είναι ταπεινά.
Σκοπός τους η εξυπηρέτηση του ατομικού συμφέροντος και ο προσωπικός ευδαιμονισμός. Είναι ιδιοτελείς, αλαζόνες και ασυνεπείς απέναντι στις ευθύνες άσκησης της εξουσίας, ανάξιοι και ανίκανοι να διαχειριστούν τις υποθέσεις της πόλης έτσι ώστε να διασφαλίσουν
την ευημερία όλων.

β. Οι πεπαιδευμένοι («το
ς ν παιδεί ωμένους διατρίβειν δι τέλους»).
-διαθέτουν τα τυπικά προσόντα (γνώση, αλήθεια, θέαση του αγαθού) αλλά:   
-προτιμούν να ζουν αφοσιωμένοι στις πνευματικές τους ενασχολήσεις και να
-απέχουν από τα προβλήματα της καθημερινής ζωής και την ενεργό πολιτική.
-δείχνουν αδιαφορία για την εξουσία, τις τιμές.
 Οι πεπαιδευμένοι δεν είναι άνθρωποι της δράσης. Πρόκειται για μοναχικούς στοχαστές που, ευτυχείς από την ενόραση του αγαθού, αδιαφορούν για τους άλλους. Αρκούνται στη μακαριότητά τους και δεν διαθέτουν την πολιτική βούληση να συνδέσουν τη θεωρία περί πολιτικής δικαιοσύνης με την πολιτική πράξη.

Ο  ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ
Χάρη στην παιδεία οι άνθρωποι αποκτούν τη γνώση που θα τους βοηθήσει να βγουν από το σκοτεινό σπήλαιο της αμάθειας και των ψευδαισθήσεων. Επομένως, η παιδεία δίνει τα ερεθίσματα στα προικισμένα πλάσματα να αναζητήσουν έναν άλλο κόσμο πέρα από την πραγματικότητα που βιώνουν οι πολλοί. Χάρη στην παιδεία θα βρουν το κουράγιο να σπάσουν τις αλυσίδες και να υπερβούν εαυτούς, ώστε να περάσουν από τον κόσμο των αισθήσεων στον κόσμο των Ιδεών, όπου θα ατενίσουν το Αγαθό και την πραγματική αλήθεια. Στη συνέχεια, η παιδεία,  θα τους βοηθήσει να αναλάβουν το φωτισμό των Άλλων ως άρχοντες της πολιτείας. Ο φωτισμένος άνθρωπος θα γίνει συμπαραστάτης του Άλλου στον αγώνα της απελευθέρωσής του. Η παιδεία λοιπόν κατά τον Πλάτωνα συνιστά το θεμελιώδη θεσμό πάνω στον οποίο οικοδομείται η ιδεώδης πολιτεία. Ένας πεπαιδευμένος πολιτικός ηγέτης μπορεί να καθοδηγήσει σωστά τους πολίτες και να συμβάλει στην απονομή της δικαιοσύνης και την κατάκτηση της ευτυχίας. Ένας πεπαιδευμένος πολίτης, από την άλλη, μπορεί με τη σωστή καθοδήγηση να μάθει να τηρεί τους νόμους, να συμβιώνει αρμονικά με τους συμπολίτες του, να δείχνει σεβασμό στο πρόσωπό τους και να συνεργάζεται εποικοδομητικά.


ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΩΝ ΙΔΡΥΤΩΝ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ
Έργο των ιδρυτών της πολιτείας («τν οκιστν») είναι να ενδιαφερθούν για την εδραίωση της ιδανικής πολιτείας, δηλαδή να οδηγήσουν τα ξεχωριστά πνεύματα («τς βελτίστας φύσεις»), τους φιλοσόφους, στην αρετή και στη θέαση του αγαθού («μέγιστον μάθημα») και να μην τους αφήνουν να αδρανούν μένοντας μακριά από την πολιτική ζωή («μ πιτρέπειν ατος νν πιτρέπεται») .

«τν οκιστν»: Με τη λέξη αυτή ο Σωκράτης εννοεί τον εαυτό του και τους συνομιλητές του, μαζί με τους οποίους οραματίζεται την ιδανική πολιτεία
«τς βελτίστας φύσεις»: Με τον όρο «φύσις» ο Πλάτων εννοεί τα ελαττώματα και τα προτερήματα που προϋπάρχουν μέσα στον άνθρωπο από τη φύση του. Αυτά μπορεί να τα καλλιεργήσει και να τα βελτιώσει αλλά όχι να τα αλλάξει ουσιωδώς. Αυτή η «φύσις» παίζει καθοριστικό ρόλο στην εκλογή του άριστου βίου.
Συγκεκριμένα, με τον όρο «βελτίστας φύσεις» ο Πλάτων εννοεί τις εξαιρετικές προσωπικότητες, τους χαρισματικούς ανθρώπους δηλαδή τους φιλοσόφους, και που μπορούν με την κατάλληλη παιδεία να φτάσουν στη θέαση του αγαθού. Αυτοί ανήκουν στην τάξη των φυλάκων. Ο Πλάτων πιστεύει ότι δε διαθέτουν όλοι οι άνθρωποι αυτές τις πνευματικές ικανότητες (όπως για παράδειγμα αυτοί που ανήκουν στην τάξη των δημιουργών) και συνεπώς, δεν μπορούν να δουν το αγαθό.
«μέγιστον μάθημα» : ο ορισμός του αγαθού
Με τον όρο «μέγιστον μάθημα» ο Πλάτων εννοεί την ύψιστη γνώση, το αγαθό. Σύμφωνα με το σχόλιο του σχολικού εγχειριδίου ο Πλάτωνας δε δίνει μια σαφή ερμηνεία γι’ αυτόν τον όρο, που είναι από τους βασικότερους στο φιλοσοφικό του σύστημα, παρά αρκείται σε ορισμένους υπαινιγμούς.

 Υπενθυμίζουμε ότι για τον Πλάτωνα το αγαθό είναι:
1) Ο γενεσιουργός παράγοντας όλων των όντων, αισθητών αλλά και νοητών.
 2) Η τελική αρχή - ο σκοπός των πάντων -, αφού τα πάντα κατατείνουν σε αυτό και οφείλουν να προσαρμόζονται σε αυτό.
3) Η πηγή εκπόρευσης και το αυθεντικό κριτήριο της δικαιοσύνης και, γενικότερα, της ηθικότητας.
4) Η έσχατη προϋπόθεση και ο χορηγός του νου και της αλήθειας.
 5) 0 δυναμικός παράγοντας συνοχής, ευρυθμίας και ευαρμοστίας του σύμπαντος, που το διατρέχει ως Πέρας, Μέτρο και Αρμονία, παραμένοντας ταυτόχρονα υπερβατική αρχή, πέρα και πάνω από το σύμπαν αλλά και από την ίδια την ουσία, της οποίας ωστόσο αποτελεί το οντολογικό υπόβαθρο.
6) Ο ένας, τέλος, και μοναδικός Θεός, που όμως παραμένει ταυτόχρονα μεταφυσική αρχή, απαλλαγμένη από κάθε προσωπικό χαρακτήρα και από κάθε στοιχείο ανθρωπομορφισμού.
(Κατσιμάνης)

Οι χαρακτηρισμοί του αγαθού
ΑΝΩΤΑΤΗ ΓΝΩΣΗ α) το αγαθό είναι η μεγαλύτερη αξία («μέγιστον μάθημα»), αφού αυτό πρέπει να κατακτήσουν όλοι οι άνθρωποι και κυρίως όσοι πρόκειται να αναλάβουν τη διοίκηση της πολιτείας
ΕΦΙΚΤΗ β) το αγαθό μπορεί να το προσεγγίσει και να το δει κάποιος («φικέσθαι», «δεν», «δωσι»)
ΕΠΙΠΟΝΗ γ) η κατάκτησή του είναι δύσκολη και απαιτεί κόπο, επίπονη προσπάθεια και αγώνα («
ναβναι», «νάβασιν», «ναβάντες»). Πρόκειται για μια ανοδική πορεία, που οδηγεί στην ολοένα υψηλότερη γνώση και διάπλαση ήθους


ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΩΝ ΦΙΛΟΣΟΦΩΝ
Αυτοί, αφού θα έχουν περάσει από τα στάδια εκπαίδευσης, τα οποία παρακολουθήσαμε στην εισαγωγή του σχολικού εγχειριδίου (δηλαδή: μουσική και γυμναστική παιδεία – μαθηματικές επιστήμες – σπουδή της διαλεκτικής), οφείλουν (μετά τα 50 τους χρόνια) να κατέβουν στο σπήλαιο, δηλαδή στην πρακτική πολιτική, και να μεταδώσουν τις γνώσεις τους και την αρετή τους σε ολόκληρη την πόλη. Αφού, λοιπόν, θα έχουν μοιράσει τη ζωή τους μεταξύ της φιλοσοφίας και της άσκησης της εξουσίας και αφού θα έχουν εκπαιδεύσει τους διαδόχους τους, θα είναι πια έτοιμοι να φύγουν από τη ζωή και να κατοικήσουν στα νησιά των μακαρίων.
Σημείωση: Αυτό το χωρίο θα μπορούσε να θεωρηθεί υπαινιγμός για τον Πλάτωνα, ο οποίος, ενώ μιλούσε για το χρέος  των φιλοσόφων, δεν ασχολήθηκε με την ενεργό πολιτική. Η αλήθεια, βέβαια, είναι ότι θέλησε και προσπάθησε να ασχοληθεί με αυτή, αλλά δεν το κατάφερε.
Ειδικότερα, τις πρώτες προσπάθειές του βλέπουμε όταν ήταν ακόμα νέος. Τότε, όμως, ήταν που βίωσε τις πρώτες απογοητεύσεις: είδε με τα μάτια του τη δημαγωγική συμπεριφορά κάποιων πολιτικών ανδρών και δύο από τους συγγενείς του (τον Κριτία και τον Χαρμίδη) να συμμετέχουν στο τόσο οδυνηρό για την Αθήνα καθεστώς των Τριάντα τυράννων, το οποίο μάλιστα οδήγησε και το δάσκαλό του, το Σωκράτη, στο θάνατο. Όμως, δεν κατέθεσε τα όπλα˙ προσπάθησε να εφαρμόσει τις θεωρίες του στον τύραννο των Συρακουσών, το Διονύσιο τον Α’ και Β’, αλλά χωρίς επιτυχία. Έτσι, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι όλα τα πολιτεύματα της εποχής του ήταν διεφθαρμένα.
«…πόνων τε καί τιμν, ετε φαυλότεραι ετε σπουδαιότεραι»: Η λέξη «πόνων» αναφέρεται στα πρακτικά προβλήματα της ζωής και το μόχθο, τα βάσανα, τις συγκρούσεις , τους κινδύνους που συνοδεύουν αυτά τα προβλήματα. Με τη λέξη «τιμν»  εννοείται την κοινωνική προβολή, την ηθική ικανοποίηση, τις επευφημίες και τις τιμητικές διακρίσεις που έρχονται ως αποτέλεσμα της συμμετοχής σε δημόσια αξιώματα.
ΓΙΑ ΠΟΙΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΟΙ  ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟΙ ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΙ ΚΑΘΕ ΕΠΟΧΗΣ ΑΠΕΧΟΥΝ ΣΥΝΕΙΔΗΤΑ ΑΠΟ ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΔΡΩΜΕΝΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ;
1.προτιμούν την αθόρυβη και διακριτική ζωή από τη δράση που περικλείει δυσαρέσκειες και συγκρούσεις
2.φοβούνται ότι δε θα μπορέσουν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις μιας υπεύθυνης πολιτικής δράσης, γιατί έχουν έντονα αναπτυγμένο το αίσθημα ευθύνης
3. η πολιτική συνδέεται με τη διαφθορά και τη διαπλοκή και δε θέλουν να εμπλακούν σε διαδικασίες προσωπικής φθοράς
4. διακατέχονται από τάσεις πνευματικού ελιτισμού, καθώς περιφρονούν τις «μάζες»

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου