ΒULLYING

Η βία στα σχολεία και η σιωπή που τη θρέφει

Της Μαρίας Kατσουνάκη (από την εφημερίδα «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ»)

27/1/13

Γιατί ένας μαθητής να θέλει να προκαλέσει σε κάποιον άλλον πόνο ή αναστάτωση; «Οποιος δεν έχει λέξεις είναι ευάλωτος» θα απαντούσε η Νατάσα Πολονύ, Γαλλίδα δημοσιογράφος και εκπαιδευτικός, συγγραφέας του σημαντικού δοκιμίου «Τα χαμένα παιδιά μας», που αν και έχει κυκλοφορήσει πριν από έξι χρόνια, παραμένει υποδειγματικό για τον θεσμό της εκπαίδευσης και τη δυσλειτουργία των σύγχρονων σχολείων. Οσο η γλώσσα βάλλεται, είμαστε σχεδόν καταδικασμένοι να καταφεύγουμε στον θυμό και στη βίαιη έκφρασή του.

Θα πείτε ότι σε αυτή την περίοδο της ανεξέλεγκτης κρίσης, όπου οι οικογένειες διαλύονται από την ανεργία και την ανέχεια, τα παιδιά μεταφέρουν στο σχολείο ό,τι βιώνουν και συσσωρεύουν ως ατμόσφαιρα στο σπίτι. Η γλώσσα παύει να είναι, από μόνη της, επαρκής ερμηνεία.

Η Ελλάδα καταλαμβάνει την 4η θέση ανάμεσα σε 41 χώρες σε περιστατικά ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού ή bullying όπως ονομάζεται διεθνώς. Βία λεκτική, ψυχολογική, σωματική, ακόμη και διαδικτυακή ή ηλεκτρονική. Οπως επισημαίνει ο ευρωβουλευτής Γιώργος Κουμουτσάκος (ο οποίος προώθησε στην Ευρωπαϊκή Ενωση την καθιέρωση Ευρωπαϊκής Ημέρας κατά του εκφοβισμού και της βίας στα σχολεία) ο διαχωρισμός «θύματος - θύτη είναι λανθασμένος, αφού και στις δύο περιπτώσεις πρόκειται για παιδιά, μπλεγμένα στα δίχτυα αυτού του νοσηρού φαινομένου».

Η σιωπή που καλύπτει παρόμοιες πράξεις είναι το αυγό του φιδιού: ο θύτης γνωρίζει ότι η συμπεριφορά του είναι τιμωρητέα, το θύμα ντρέπεται, ο δάσκαλος φοβάται να αναλάβει την ευθύνη, η οικογένεια τις περισσότερες φορές αγνοεί. «Δημιουργείται ο κύκλος μιας ιδιότυπης ομερτά μεταξύ των εμπλεκομένων, που το μόνο που κάνει είναι να δηλητηριάζει τις ψυχές των μαθητών, στοιχειώνοντας τα όνειρα και τις ελπίδες τους», επισημαίνει ο ευρωβουλευτής.

 

 

Μπορεί αυτό που συνέβη πριν από τέσσερις μέρες στη Λάρισα -11 νεαροί κρατώντας ξύλινα ρόπαλα και φωνάζοντας ρατσιστικά συνθήματα επιτέθηκαν σε στέκι μεταναστών- να μην εντάσσεται στο φαινόμενο bullying. Τι συμβαίνει όμως όταν αποκαλύπτεται ότι τα περισσότερα παιδιά από την ομάδα είναι ανήλικοι μαθητές; Πώς αντιμετωπίζεται η τροφοδότηση μίσους; Πώς εξουδετερώνεται η κοινωνική αδικία, η ανισότητα, η αναπαραγωγή των παθογενειών που διογκώνονται και πολλαπλασιάζονται μέσα από το Διαδίκτυο;

Τα περιστατικά πληθαίνουν και βαθαίνουν σε σύγχυση και διαστροφή. Η πρώτη μαθήτρια ενός σχολείου έλαβε μέιλ όπου εμφανιζόταν σε γυμνές φωτογραφίες. Στο κεφάλι της είχε προσαρμοστεί το σώμα μιας άλλης. Το κορίτσι άρχισε να υποφέρει, να χάνει την όρεξή της, να υστερεί στα μαθήματα. Οι γονείς της απευθύνθηκαν στην υπηρεσία Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος. Αποκαλύφθηκε ότι ο εκβιάζων ήταν ο δεύτερος τη τάξει μαθητής, ο οποίος συνέλαβε αυτό τον τρόπο για να εξουδετερώσει τον «αντίπαλο». Οι δυο γιοι του κ. Κουμουτσάκου πηγαίνουν σε δημόσιο σχολείο και ο ίδιος αποφάσισε να δραστηριοποιηθεί όταν του μετέφεραν περιστατικά που υπέπιπταν στην αντίληψή τους, τα οποία μπορεί να μη χαρακτηρίζονταν από σφοδρότητα ή μεγάλη σκληρότητα, προεικόνιζαν όμως ένα δυσοίωνο μέλλον. Η ενδοσχολική βία είναι δύσκολο πολλές φορές να ανιχνευτεί και όταν εντοπιστεί μπορεί να είναι ήδη αργά. Μπορεί, δηλαδή, η ζημιά να έχει προκληθεί. Υπάρχουν πολλές μαρτυρίες καθηγητών που βρίσκονται απέναντι σε έξαλλα και απελπισμένα παιδιά, επειδή βλέπουν μπροστά τους έναν τοίχο. Η άμυνα μετασχηματίζεται σε επιθετικότητα. Για να ελέγξει το συναίσθημά του και να διατυπώσει τον συλλογισμό του χρειάζεται λέξεις. Αν αποκοπεί από την επικοινωνία αυτής της μορφής και απορροφηθεί από το Διαδίκτυο ο κίνδυνος μεγαλώνει.

Σημειώνει η Ν. Πολονύ: «Οταν ένας νέος λέει ότι κάτι είναι “κουλό” μπορεί να θέλει να πει “είναι εκπληκτικό”, “είναι τρομερά βαρετό”, “είναι συναρπαστικό” και πολλές ακόμα έννοιες της αντίληψης και του συναισθήματος, από το αρνητικό ώς το θετικό. Αλλά ο συνομιλητής γενικά μαντεύει τι θέλει να του μεταδώσει αυτή η φράση χωρίς να χρειαστεί να επιστρατεύσει συλλογισμούς. Μαντεύει γιατί και το δικό του αισθητήριο είναι παρόμοιο, γιατί οι παραστάσεις του είναι ίδιες. Αντίθετα με όποιον δεν ανήκει στην ίδια πολιτισμική σφαίρα».

Μπορεί η άποψη αυτή να φαντάζει ήδη μακρινό παρελθόν σε μια κοινωνία και ένα σχολικό περιβάλλον κατ’ επέκταση, όπου η βία αποτελεί ρυθμιστικό παράγονται σχέσεων και συμπεριφορών. Μαθητές ταπεινώνονται, στοχοποιούνται, ξυλοκοπούνται λόγω χρώματος, καταγωγής, επειδή τραυλίζουν, είναι παχύσαρκοι, φοράνε γυαλιά, αριστεύουν ή μένουν στην ίδια τάξη, είναι πολύ ντροπαλοί και συνεσταλμένοι, διαφοροποιούνται από το περιβάλλον τους (ένας ανήμπορος γονιός ή μια άρρωστη αδελφή). Η επιθετικότητα δεν έχει μία μόνο γενεσιουργό αιτία, εκδηλώνεται με πολλούς τρόπους, τραυματίζει για να «επιστρέψει» το τραύμα που την έχει θρέψει.

Τι δουλειά έχει η γλώσσα μέσα σε αυτό τον ορυμαγδό του bullying ή του cyber bullying. Μα η γλώσσα είναι η αρχιτεκτονική με την οποία χτίζουμε το εγώ και τον τρόπο που μας περιβάλλει· δίνει νόημα στον κόσμο που αντιλαμβανόμαστε, τον διευθετεί. Εμπλουτίζει την πραγματικότητα. Της δίνει σχήμα και περιεχόμενο. Αντιστρατεύεται τη σιωπή και ό,τι εκείνη συγκαλύπτει.

ΜΙΑ ΠΡΩΤΗ ΜΑΤΙΑ ΣΤΟΝ ΕΛΥΤΗ

Nα ένας όμορφος τρόπος για να ξεκινήσουμε τον Ελύτη. Μια γεύση από την πραγματικά εξαίσια ποιητική του παραγωγή!!! Πηγή:youtube

ΗΘΙΚΑ - ενότητα 9η

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ «ΗΘΙΚΑ-ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ»  ΕΝΟΤΗΤΑ 9^η

«Σημαντικές διευκρινίσεις για το περιεχόμενο της μεσότητας»

 

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΠΑΘΗ

Στην ενότητα αυτή ο φιλόσοφος ακολουθώντας πάντα επαγωγική πορεία, παρουσιάζει  παραδείγματα συναισθημάτων από την καθημερινότητα και παρατηρεί ότι:

1. υπάρχει σ’ αυτά υπερβολή, έλλειψη, καθώς μπορούμε να τα βιώσουμε είτε σε μεγαλύτερο είτε σε μικρότερο βαθμό

2. κανένα από τα δυο άκρα δεν είναι το ορθό, γιατί έτσι απομακρυνόμαστε από τη μεσότητα

 

σύνοψη των ενοτήτων 6,7,8

Ως τώρα ο Αριστοτέλης είχε μιλήσει για την έννοια της μεσότητας, γενικά. Είχε διακρίνει τα δύο είδη της μεσότητας, τη μεσότητα σε σχέση με τα πράγ­ματα και τη μεσότητα σε σχέση με εμάς. Είχε τονίσει ότι η μεσότητα σε σχέ­ση με εμάς είναι ταυτόχρονα ποιοτική τελειότητα. Είχε επιμείνει ότι η σύν­θεση και το ξεπέρασμα της υπερβολής και της έλλειψης, καθώς και η επί­τευξη της μεσότητας είναι επιδίωξη της αρετής περισσότερο από ό,τι της τέ­χνης. Και είχε υπογραμμίσει ότι η αρετή αναφέρεται στις ενέργειες και στα πάθη του ανθρώπου, επειδή, ακριβώς, επιδέχονται υπερβολή, έλλειψη και μεσότητα. Ωστόσο, ο φιλόσοφος δεν είχε δώσει επί του προκειμένου κάποια περισσότερο συγκεκριμένη διευκρίνιση. Στο σημείο, λοιπόν, αυτό ο Αριστο­τέλης φτάνει κυριολεκτικά στον πυρήνα των αναζητήσεων του, στο κρίσιμο εκείνο σημείο, όπου απερίφραστα πλέον αποκαλύπτει τι ακριβώς είναι, σε τελευταία ανάλυση, και πώς μπορεί να επιτευχθεί η αρετή-μεσότητα. ΚΑΤΣΙΜΑΝΗΣ

 

Προϋποθέσεις για την επίτευξη της μεσότητας.

Η καταγραφή των προϋποθέσεων για την επίτευξη της μεσότητας σχετικά με τα πάθη και τις πράξεις έχει προφανώς εμπειρικό χαρακτήρα και δε φιλοδοξεί να είναι εξαντλητική. Περιλαμβάνει όμως τον προσδιορισμό του χρόνου, του τρόπου και της αιτίας, καθώς και την αναφορά στους ανθρώπους και στα πράγματα και βασίζεται στην επισταμένη στάθμιση των εκάστοτε δεδομένων που σχετίζονται με αυτήν. Επομένως, αν η επίτευξη της αρετής-μεσότητας είναι κάτι το εξαιρετικά δύσκολο, ο άνθρωπος έχει τουλάχιστον επίγνωση του τι πρέπει να προσέξει και προς ποια κατεύθυνση οφείλει να στρέψει τις προσπάθειες του, ώστε να φτάσει τελικά σε αυτήν.

α. «ὅτε δεῖ»: η χρονική στιγμή κατά την οποία πρέπει να νιώθουμε ένα συναίσθημα,
β. «ἐφ’ οἷς (δεῖ)»: τα πράγματα, οι συνθήκες σε σχέση με τις οποίες πρέπει να νιώθουμε ένα συναίσθημα,
γ. «πρὸς οὓς (δεῖ)»: οι άνθρωποι σε σχέση με τους οποίους πρέπει να νιώθουμε ένα συναίσθημα,
δ. «οὗ ἕνεκα (δεῖ)»: ο λόγος για τον οποίο πρέπει να νιώθουμε ένα συναίσθημα,
ε. «ὡς δεῖ»: ο τρόπος με τον οποίο πρέπει να εκδηλώνουμε ένα συναίσθημα.

«μέσον τε καὶ ἄριστον»

Μεσότητα - δηλαδή ποιοτική τελειότητα - χαρακτηρίζει τις πράξεις μας, όταν είναι προσεκτικά υπολογισμένες, ώστε, ανάλογα με τις περι­στάσεις, να μας εξασφαλίζουν το καλύτερο δυνατόν αποτέλεσμα. Και ενάρετος μπορεί, ακριβώς, να θεωρηθεί όποιος στις πράξεις και στα "παθήματα" του σταθ­μίζει ορθολογικά τα υπάρχοντα δεδομένα. Ο ωφελιμιστικός - με την ευρύτερη σημασία του όρου - χαρακτήρας της ελληνικής και ιδιαίτερα της αριστοτελικής ηθικής βλέπει την αρετή ως προϋπόθεση της ευδαιμονίας. Αν όμως, για να είναι κανείς ευτυχής, πρέπει να γίνει ενάρετος, η αρετή-μεσότητα εκδηλώνεται ως η ηθικά εύστοχη εκείνη συμπεριφορά που θεμελιώνεται στην επιτυχημένη εκτί­μηση, κάθε φορά, των αντικειμενικών συνθηκών κατά την ώρα της πράξης. ΚΑΤΣΙΜΑΝΗΣ

Η αρετή προκύπτει από τη μεσότητα των παθών και των πράξεων. Η μεσότητα αυτή είναι υποκειμενική και δεν είναι μία. Η αρετή όμως  είναι ενιαία ηθική τελειότητα, μεσότητα  ως προς την ουσία της, αλλά ταυτόχρονα και ακρότητα ως προς την έκφρασή της, εφόσον αποτελεί κατάκτηση του άριστου. Αυτό φαίνεται και από το γλωσσικό σημείο: αρετή – άριστος.

 

 Η ΑΡΕΤΗ ΣΥΝΔΕΕΤΑΙ ΞΑΝΑ ΜΕ ΤΑ ΠΑΘΗ ΚΑΙ ΤΙΣ ΠΡΑΞΕΙΣ

Είναι φανερό λοιπόν ότι η αρετή αναφέρεται στα πάθη και στις πράξεις, γιατί:

1. εκεί το άτομο αναπτύσσει και ασκεί την ηθική αρετή.

2. η μεσότητα που μας αφορά είναι σε σχέση μ’ εμάς

 Όταν στα πάθη και στις πράξεις έχουμε υπερβολή και έλλειψη, τότε δεν πετυχαίνουμε το ορθό και αυτό κατακρίνεται.

Επομένως, κριτήρια προσδιορισμού της μεσότητας σε σχέση με τα πάθη και τις πράξεις, είναι:

1. η επιτυχημένη έκβασή τους και ο βαθμός εκπλήρωσης του στόχου τους

2. ο κοινωνικός έπαινος ή ψόγος

 

δεῖ, ψέγεται, ἐπαινεῖται: η κοινωνική διάσταση της αρετής. Και τα τρία ρήματα προϋποθέτουν την ύπαρξη του άλλου, του συμπολίτη, της κοινής γνώμης άρα και της κοινωνικής συμβίωσης, όπου οι άνθρωποι έχουν διαμορφώσει τα κριτήρια με τα οποία καθορίζεται τι είναι αυτό που πρέπει (δεῖ). Επομένως η αρετή του αρχαίου Έλληνα είναι πολιτική αρετή και προσδιορίζεται από το πνεύμα της κοινότητας και τους κανόνες της πολιτικής συμβίωσης.

 

η διαφορά του Αριστοτέλη από τον Πλάτωνα

Η αρετή, για τον Αριστοτέλη, είναι μια ανθρώπινη ιδιότητα, η οποία μπορεί να προσεγγιστεί και να κατακτηθεί από τον καθένα που λειτουργεί με βάση τη λογική, τον ορθό λόγο, και καταβάλλει επίπονη προσπάθεια. Αντίθετα, η πλατωνική αρετή τοποθετείται σ’ έναν κόσμο νοητό και μεταφυσικό, έξω από τον χώρο της πρακτικής ζωής του ανθρώπου.


Η ΑΡΕΤΗ ΕΙΝΑΙ ΜΕΣΟΤΗΤΑ ΑΛΛΑ ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΑ ΕΠΙΔΙΩΚΕΙ ΤΗ ΜΕΣΟΤΗΤΑ
Συμπερασματικά, ο Αριστοτέλης συσχετίζει την αρετή με τη μεσότητα σύμφωνα με δύο κριτήρια:

α) Με το τι είναι η αρετή  (ένα είδος μεσότητας, σε σχέση με εμάς, «περί πάθη και πράξεις»)

β) Με το τι αυτή επιδιώκει  (τη μεσότητα μεταξύ της υπερβολής και της έλλειψης)

 

Με τη φράση «στοχαστική γε ούσα τον μέσον» ο φιλόσοφος υποδηλώνει τη διπλή ιδιότητα της αρετής ως έξης και ως ενέργειας. Η αρετή είναι έξη -μόνιμη ποιότητα που πραγματώνει το ηθικά αγαθό και ταυτόχρονα ως πράξη η υπέρβαση των ακροτητών και η επίτευξη της μεσότητας. Προβάλλεται λοιπόν ο δυναμικός χαρακτήρας της αρετής που αφού αποκτηθεί, ενεργοποιείται και έκτοτε παράγει τις ίδιες ενάρετες πράξεις που είχαν προκαλέσει τη γέννησή της.

 

ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ  (ΨΕΒ)

Σχήμα λιτότητας
«οὐκ εὖ»: εκφράζει με ήπιο τρόπο την αποδοκιμασία της υπερβολής και της έλλειψης από τον Αριστοτέλη.

Πολυσύνδετα σχήματα

• «οἷον καὶ φοβηθῆναι καὶ θαρρῆσαι καὶ ἐπιθυμῆσαι καὶ ὀργισθῆναι καὶ ἐλεῆσαι καὶ ὅλως ἡσθῆναι καὶ λυπηθῆναι ἔστι καὶ μᾶλλον καὶ ἧττον»: τονίζει τη διάκριση των συναισθημάτων σε ευχάριστα και δυσάρεστα, καθώς και τις έννοιες της υπερβολής και της έλλειψης.
•  «τὸ δ’ ὅτε δεῖ καὶ ἐφ’ οἷς καὶ πρὸς οὓς καὶ οὗ ἕνεκα καὶ ὡς δεῖ»: δίνει έμφαση στις προϋποθέσεις που πρέπει να ισχύουν, για να τηρηθεί το μέσον στα συναισθήματα.
• «ὑπερβολὴ καὶ ἔλλειψις καὶ τὸ μέσον»: τονίζει τα στοιχεία που συσχετίζουν την αρετή με τα συναισθήματα και τις πράξεις.

Αντιθέσεις
«ἡ μὲν ὑπερβολὴ … ἡ δ’ ἔλλειψις».
Μέσα στην ίδια περίοδο αντιτίθενται επίσης οι ρηματικοί τύποι: «ἁμαρτάνεται ≠ κατορθοῦται», «ψέγεται ≠ ἐπαινεῖται»: τονίζεται η αποδοκιμασία της υπερβολής και της έλλειψης και η αποδοχή της μεσότητας.

Πρωθύστερο σχήμα
«ἐπαινεῖται καὶ κατορθοῦται»: δίνει έμφαση στον έπαινο και την αποδοχή της μεσότητας.

 

ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ- Γ. ΡΙΤΣΟΣ (ανάλυση)

Μια πολύ χρήσιμη ανάλυση για εκπαιδευτική χρήση από τη συνάδελφο Βάλια Μπουγάδη
 

Ritsos+Romiosyni by elanidou

ΗΘΙΚΑ - ενότητα 8η

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ «ΗΘΙΚΑ-ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ»  ΕΝΟΤΗΤΑ 8^η

«Όπως η τέχνη, έτσι και η ηθική αρετή στοχεύει στο μέσον»

 

ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΗ  ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ

 ΕΙΝΑΙ Η ΤΗΡΗΣΗ ΤΗΣ ΜΕΣΟΤΗΤΑΣ

Ο όρος επιστήμη στον Αριστοτέλη άλλοτε ισοδυναμεί με τον όρο τέχνη, ενώ άλλοτε χρησιμοποιείται με τη συνηθισμένη και σήμερα σημασία του, αυτή της συστηματοποιημένης γνώσης και σ’ αυτή την περίπτωση:

1) εντάσσεται  από το φιλόσοφο στις διανοητικές αρετές,

2) αντιστοιχεί στο είδος μεσότητας "προς τό πράγμα", δηλαδή την αριθμητική μεσότητα,

3) επιδιώκει να καταγράψει μια γνώση με αντικειμενικό τρόπο.

Σ’ αυτήν  την ενότητα ο όρος επιστήμη ισοδυναμεί με τον όρο τέχνη. Οι επιστήμονες (εν.7) έχουν την ίδια σημασία με του τεχνίτες (εν.8). Ένα έργο τέχνης όταν διακρίνεται από υπερβολή ή έλλειψη δεν αποτελεί τέχνη. Το είδος της μεσότητας που αντιστοιχεί εδώ είναι η μεσότητα "προς ημάς". Η ίδια δηλ. μεσότητα με αυτήν της ηθικής αρετής.

 

1η υποθετική προκείμενη: Αν η τέχνη στοχεύει στο μέσον, το οποίο διαφυλάσσει την τελειότητα των έργων.

 Ένα έργο τέχνης είναι επιτυχημένο, όταν έχουν σε αυτό εναρμονιστεί και εξισορροπηθεί οι αντιθέσεις ανάμεσα στην υπερβολή και στην έλλειψη, στο πάρα πολύ και στο ελάχιστο, με αποτέλεσμα τη μεσότητα, που είναι ταυτόχρονα ποιοτική τελειότητα («τό έργον εύ επιτελεί»). Αν όμως η ιδανική μεσότητα ισοδυναμεί με ποιοτική τελειότητα και αν η καταστροφή της μεσότητας επέρχεται και με τη μερική, έστω, επικράτηση ενός από τα δύο άκρα, είναι προφανές ότι αρκεί και η παραμικρή προσθήκη ενός στοιχείου στο ποιοτικά τέλειο έργο ή η αφαίρεση του από αυτό για να εξαφανιστεί η τελειότητα ολόκληρου του δημιουργήματος. ΚΑΤΣΙΜΑΝΗΣ

Ενισχύει πρόσθετα τα λεγόμενά του ο Αριστοτέλης με δεδομένα από τον χώρο της εμπειρίας. Στην καθημερινή πράξη η μεσότητα είναι κύριο μέλημα του αγαθού τεχνίτη, δηλαδή εκείνου που έχει συλλάβει και επιδιώκει το τέλειο έργο. Αξίζει να σχολιασθούν τα ρήματα «εἰώθασιν» και «λέγομεν» όχι μόνο γιατί αποδίδουν την κοινή γνώμη και καθημερινή πρακτική, αλλά και γιατί παραπέμπουν σε μια μακρά

φιλοσοφική παράδοση:
α) στην καθημερινή ζωή τους  «μηδὲν ἄγαν» και «μέτρον ἄριστον»

β) στην τέχνη

γ) στη φιλοσοφία

Η ΑΡΕΤΗ , ΟΠΩΣ ΚΑΙ Η ΦΥΣΗ, ΕΙΝΑΙ ΑΝΩΤΕΡΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ

2η υποθετική προκείμενη: αν η αρετή υπερέχει από κάθε τέχνη, όπως και η φύση.
Στο χωρίο αυτό ο Αριστοτέλης συσχετίζει τις έννοιες τέχνη (η οποία εδώ ταυτίζεται με τον όρο «ἐπιστήμη»), φύση και αρετή και διαπιστώνει ότι έχουν ένα κοινό γνώρισμα, αλλά και διαφορές. Το κοινό τους γνώρισμα είναι ότι και οι τρεις έχουν τη δυνατότητα να δημιουργούν μορφές. Η διαφορά τους έγκειται σε τι δίνει μορφή

η καθεμιά. Έτσι, λοιπόν:
  α) η τέχνη μορφοποιεί το υλικό της,
  β) η αρετή δίνει μορφή στην προσωπικότητα του ανθρώπου και
  γ) η φύση δημιουργεί κι αυτή τις δικές της μορφές.

  Αξιολογική σειρά: αρετή, φύση, τέχνη.

• η φύση είναι ανώτερη από την τέχνη, γιατί κάθε φυσικό ον από τη στιγμή της γέννησής του οδεύει προς την τελείωσή του, ενώ κάθε έργο τέχνης είναι αμετάβλητο και δεν τείνει πουθενά. Εξάλλου η τέχνη μιμείται τη φύση.
• η αρετή είναι ανώτερη και από τη φύση και από την τέχνη, γιατί μορφοποιεί στην ουσία του τον άνθρωπο και γιατί μέσω της αρετής ο άνθρωπος  τελειοποιεί με επίμονη και επίπονη προσπάθεια τη δυνατότητα που του δόθηκε από τη φύση

 

Συμπέρασμα και ολοκλήρωση του συλλογισμού (τοῦ μέσου ἂν εἴη στοχαστική)

Η αρετή είναι μεσότητα δηλαδή καρπός επιμελούς αποφυγής των ακροτητών και στοχαστικής εναρμόνισης των αντιθέσεων, είναι  μια φύση που έχει φτάσει το σκοπό της. Έτσι και η ανθρώπινη ψυχή φτάνει στη τελειότερη μορφή της με την αρετή.

Καλό είναι να επισημανθεί εδώ ότι η χρήση υποθετικού συλλογισμού  που υποδηλώνει μετριοπάθεια, διαλλακτικότητα και έλλειψη δογματισμού. Τη μετριοπάθεια και τη διαλλακτικότητα δείχνει και η χρήση της δυνητικής ευκτικής στο χωρίο «τοῦ μέσου ἂν εἴη στοχαστική», η οποία δηλώνει αυτό που είναι δυνατό να γίνει στο παρόν και το μέλλον, δηλαδή το πιθανό και ενδεχόμενο.

 

ΜΟΝΟ Η ΗΘΙΚΗ ΑΡΕΤΗ ΕΠΙΔΙΩΚΕΙ ΤΗ ΜΕΣΟΤΗΤΑ

Ο Αριστοτέλης, αφού διατύπωσε το συμπέρασμά του ότι «η αρετή έχει ως στόχο της το μέσον», ξεκαθαρίζει ότι δεν αναφέρεται στις διανοητικές αρετές, που είναι προϊόν κυρίως διδασκαλίας, αλλά στην ηθική αρετή (λέγω δέ τήν ἠθικήν)

Η ηθική αρετή έχει σχέση με τα πάθη  και με τις πράξεις. Προφανώς τα πάθη  είναι συναισθήματα και συγκινησιακές καταστάσεις όπως φόβος, χαρά, λύπη κ.λ.π

Στα πάθη και στις πράξεις υπάρχει υπερβολή, έλλειψη και μεσότητα. Η ηθική αρετή προκύπτει από τη μεσότητα στα πάθη και στις πράξεις. Η μεσότητα αυτή είναι υποκειμενική και δεν είναι μία. Η αρετή όμως είναι ενιαία ηθική τελειότητα.

Οι  διανοητικές αρετές δεν είναι μεσότητα, γιατί είναι ασυμβίβαστες με τις έννοιες «υπερβολή» και «έλλειψη», όπως λ.χ. η σοφία. Δεν είναι δυνατόν δηλαδή να αποκομίζει κάποιος γνώσεις με μεσότητα, αλλά θα ήταν άριστο να έχει όσο γίνεται περισσότερες γνώσεις. Αυτές ο άνθρωπος ή τις κατέχει ή όχι, π.χ. κάποιος ή είναι σοφός ή δεν είναι. Δεν τίθεται θέμα μεσότητας.

Οι  διανοητικές αρετές αποκτιούνται κυρίως με τη διδασκαλία και γι’ αυτό απαιτούν εμπειρία και χρόνο, ενώ οι ηθικές αποκτιούνται με τον εθισμό και προϋποθέτουν διάθεση και απόφαση του ανθρώπου να ασκηθεί σ’ αυτές.

 

ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ  (ΨΕΒ)

Αντιθέσεις
«ἀφελεῖν ≠ προσθεῖναι»
«φθειρούσης ≠ σῳζούσης»
«ἐλλείψεως, ὑπερβολῆς ≠ μεσότητος»
Επανάληψη
«οὔτε – οὔτε»

• μία σημαντική διαφορά στην συντακτική δομή του κειμένου αυτού σε σχέση με τα προηγούμενα είναι, ότι ενώ στις προηγούμενες ενότητες κυριαρχούσε η σύνδεση κατά παράταξη, εδώ έχουμε υποταγμένο λόγο, περισσότερο συνειρμικό και επιστημονικό.

ΗΘΙΚΑ - ενότητα 7η

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ «ΗΘΙΚΑ-ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ»  ΕΝΟΤΗΤΑ 7^η

«Η αρετή βρίσκεται στη μεσότητα.

 Προσδιορισμός της έννοιας μεσότητα»

 

 ΤΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΔΙΑΙΡΕΣΗΣ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ

Στόχος σ’ αυτή την ενότητα  είναι να αποδειχθεί ότι η αρετή είναι ένα είδος μεσότητας. Γι’ αυτό, λοιπόν, πρέπει πρώτα να προσδιορίσουμε την έννοια της μεσότητας, για να καταλήξουμε έπειτα στον συσχετισμό της με την ηθική αρετή.

Μέσον, λοιπόν, δεν είναι ούτε το μεγαλύτερο ούτε το μικρότερο κομμάτι, αλλά το σημείο που χωρίζει δύο ίσα μέρη το σύνολο. Το μέσο τοποθετείται ανάμεσα  στα δυο άκρα, την υπερβολή και την έλλειψη (αρνητικά φορτισμένα και τα δυο βλ. σχόλιο βιβλίου). 

Υπάρχουν δυο είδη μεσότητας:

1) «τό κατά τό πρᾶγμα», το αριθμητικό μέσον, που απέχει εξίσου από τα δυο άκρα και είναι το ίδιο για όλους (αντικειμενικά κριτήρια)

2) «τό πρός ἡμᾶς», το υποκειμενικό μέσον, που δεν είναι ούτε πάρα πολύ ούτε πολύ λίγο και δεν είναι το ίδιο για όλους. στην υπερβολή και την έλλειψη.

 

ΤΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΗΣ ΜΕΣΟΤΗΤΑΣ

 Μέσον με βάση τα αντικειμενικά κριτήρια («κατ’ αὐτὸ τὸ πρᾶγμα»)
Πρόκειται για ένα αριθμητικό μέσο με  βασικά γνωρίσματα:

·       το μέσο αυτό είναι ένα και, αφού καθοριστεί, είναι αμετάβλητο

·       το μέσον αφού οριστεί, ισχύει για όλα τα πράγματα το ίδιο

·       ορίζεται αντικειμενικά με βάση αριθμητικά δεδομένα                                                           

 Μέσον με βάση τα υποκειμενικά κριτήρια («πρὸς ἡμᾶς»).

Η έννοια του μέσου στον άνθρωπο δεν ορίζεται με αντικειμενικά αριθμητικά δεδομένα. Η υποκειμενικότητα των κριτηρίων παραπέμπει στις ανθρώπινες ανάγκες και στον διαφορετικό τρόπο που ικανοποιούνται από κάθε άνθρωπο.

Έτσι το μέσο σε σχέση μ΄εμάς:

• δεν είναι υποχρεωτικό ν’ απέχει εξίσου από τα δυο άκρα
• δε θα είναι μοναδικό, ούτε θα έχει κοινή αποδοχή
• θα παραγάγει αποτελέσματα σύμμετρα προς τις ανάγκες μας και ωφέλιμα για μας

 

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΑ ΔΥΟ ΕΙΔΗ ΜΕΣΟΤΗΤΑΣ

 Ο Αριστοτέλης, προκειμένου να στηρίξει τις παραπάνω θέσεις του, θα δώσει δύο παραδείγματα ακολουθώντας επαγωγικό συλλογισμό.

α) Το παράδειγμα που αναφέρεται στο αντικειμενικό μέσο είναι αριθμητικό. Αν πάρουμε μια σειρά αριθμών από το 2 έως το 10, το δύο είναι το λίγο, το 10 είναι το πολύ, ενώ μέσο είναι το 6, γιατί, σύμφωνα με τις διδασκαλίες της αριθμητικής, απέχει ίση απόσταση, 4 δηλαδή μονάδες, τόσο από το 2 όσο και από το 10, από τα δύο δηλαδή άκρα. Σ’ αυτή δηλαδή την περίπτωση το κριτήριο προσδιορισμού του μέσου είναι ποσοτικό.

 β) Το παράδειγμα που αναφέρεται στο υποκειμενικό μέσο αντλείται από τον χώρο του αθλητισμού. Αν για κάποιον αθλητή το φαγητό των δύο μνων είναι λίγο και το φαγητό των δέκα μνων είναι πολύ, τότε ο προπονητής δεν θα επιλέξει αναγκαστικά το φαγητό των έξι μνων, που αντικειμενικά είναι η μεσότητα, γιατί γι’ αυτόν τον αθλητή μπορεί να θεωρηθεί μεγάλη μερίδα ή μικρή. Για το Μίλωνα, που ήταν μεγαλόσωμος και έτρωγε μεγάλες ποσότητες φαγητού, είναι λίγο, ενώ για κάποιον που τώρα αρχίζει να γυμνάζεται, είναι πολύ. Το ίδιο ισχύει και για τους αθλητές του δρόμου ή της πάλης. Παρατηρούμε δηλαδή ότι ο προσδιορισμός του μέσου σχετίζεται με ποιοτικά κριτήρια και μεταβλητούς παράγοντες, όπως η σωματική διάπλαση του αθλητή, ο χρόνος εκγύμνασης και το είδος του αθλήματος.  

 

Η ΕΠΙΛΟΓΗ ΚΑΙ Η ΕΠΙΔΙΩΞΗ ΚΑΘΕ ΕΙΔΙΚΟΥ ΕΙΝΑΙ Η «ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΗ» ΜΕΣΟΤΗΤΑ

Άμεση σχέση με την ηθική αρετή έχει η μεσότητα σε σχέση με εμάς, όπου το μέσον δεν είναι ποσοτικό, αλλά ποιοτικό.  Η υποκειμενική μεσότητα. Αυτή είναι ξεχωριστή για κάθε άτομο και επομένως  η ηθική αρετή είναι προσωπική υπόθεση του καθενός. Το ίδιο το άτομο αναζητά  το μέσο για τον εαυτό του και επιλέγει τον τρόπο με τον οποίο θα το ορίσει. Επομένως η ειδοποιός διαφορά για την αρετή είναι: 1) η μεσότητα, 2) η προαίρεσις (αἱρεῖται), δηλ. η προσωπική επιλογή. Το γεγονός ότι η επιλογή του μέσου ( που είναι η αρετή) καθώς και  του τρόπου με τον οποίο ο άνθρωπος θα το κατακτήσει είναι προϊόντα ελεύθερης επιλογής (με τη συνδρομή του ορθού λόγου βέβαια) αποδεικνύει ότι η αρετή δεν είναι εκ φύσεως.

 

Ανασύνθεση των στοιχείων ορισμού της αρετής στις ενότητες 1-7

• οι ηθικές αρετές δεν υπάρχουν μέσα μας εκ φύσεως, αφού συνδέονται με τον εθισμό σε ηθικές πράξεις.
• η αρετή είναι «ἕξις» που αποκτιέται με μακροχρόνια άσκηση σε ηθικές πράξεις και καθοριστικό ρόλο σ’ αυτό παίζει η διδασκαλία.
• Δεν είναι, όμως, μια οποιαδήποτε «ἕξις», αφού μεγάλη σημασία έχει η ποιότητα των έξεών μας.
• η αρετή συνδέεται με τα ευχάριστα συναισθήματα που νιώθουμε, όταν τηρούμε το μέτρο κατά την εκτέλεση μιας ηθικής πράξης.

 Σ’ αυτή την ενότητα προστίθενται τα εξής νέα γνωρίσματα της αρετής:
α) Η αρετή βρίσκεται στο μέσον, ανάμεσα δηλαδή στα δύο άκρα, την υπερβολή και την έλλειψη.
β) Η αρετή βρίσκεται στο μέσον που προσδιορίζεται με κριτήρια υποκειμενικά («πρὸς ἡμᾶς»).

 Εδώ, παρατηρούμε ότι ο Αριστοτέλης πλησιάζει τη σχετικοκρατική στάση των σοφιστών απέναντι στα πράγματα, η οποία εκφράζεται με τη φράση του Πρωταγόρα: «Πάντων χρημάτων μέτρον ἐστὶν ἄνθρωπος, τῶν μὲν ὄντων ὡς ἔστιν, τῶν δὲ οὐκ ὄντων ὡς οὐκ ἔστιν» (= Μέτρο όλων των πραγμάτων είναι ο άνθρωπος, αυτών που υπάρχουν πως υπάρχουν και αυτών που δεν υπάρχουν πως δεν υπάρχουν). Υπάρχει, δηλαδή, ο κίνδυνος να θεωρηθεί ότι το κάθε άτομο προσδιορίζει όπως θέλει, αυθαίρετα την αρετή. Κάτι τέτοιο, όμως, δεν ισχύει, όπως θα δούμε παρακάτω, γιατί υπεισέρχεται το κριτήριο του «ὀρθοῦ λόγου», της λογικής, και μάλιστα της λογικής του φρόνιμου ανθρώπου, η οποία διασφαλίζει τη σχετική αντικειμενικότητα στον προσδιορισμό του μέσου.
γ) Η αρετή είναι προϊόν ελεύθερης βούλησης του ανθρώπου («τοῦθ’ αἱρεῖται»).
δ) Η αρετή προσδιορίζεται με βάση τη λογική, τον «ὀρθὸν λόγον» (η άποψη αυτή θα αναλυθεί περαιτέρω στις επόμενες ενότητες). Το στοιχείο αυτό προκύπτει από την αναφορά της λέξης «ἐπιστήμων», ο οποίος επιζητά («ζητεῖ») και επιλέγει («αἱρεῖται») τη μεσότητα ακολουθώντας μια λογική διεργασία.

ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ  (ΨΕΒ)

Πολυσύνδετα σχήματα:

«τὸ μὲν πλεῖον τὸ δ’ ἔλαττον τὸ δ’ ἴσον, καὶ ταῦτα ἢ κατ’ αὐτὸ τὸ πρᾶγμα ἢ πρὸς ἡμᾶς»:
χρησιμοποιούνται στην προσπάθεια του Αριστοτέλη να προσδιορίσει την έννοια της μεσότητας και να διακρίνει τα δύο διαφορετικά κριτήρια προσδιορισμού της.

«μήτε πλεονάζει μήτε ἐλλείπει»: τονίζονται τα χαρακτηριστικά του υποκειμενικού μέσου.

Αντιθέσεις:

«Λέγω δὲ τοῦ μὲν πράγματος μέσον …, πρὸς ἡμᾶς δὲ …»:
τονίζονται τα αντίθετα χαρακτηριστικά του αντικειμενικού και υποκειμενικού μέσου.

«πλεονάζει ≠ ἐλλείπει», «πολλὰ ≠ ὀλίγα», «πολύ ≠ ὀλίγον»:
τονίζονται οι αντιθετικές έννοιες της υπερβολής και της έλλειψης, των δύο άκρων ανάμεσα στα οποία βρίσκεται η μεσότητα.

«ὑπερβολὴν - ἔλλειψιν ≠ μέσον», «φεύγει ≠ ζητεῖ, αἱρεῖται»:
αντιπαρατίθεται η μεσότητα με την υπερβολή και την έλλειψη, οι οποίες αποτελούν τα δύο άκρα της και πρέπει να αποφεύγονται, γιατί μας απομακρύνουν από την ηθική αρετή. Αντίθετα, μόνο αν επιδιώκουμε τη μεσότητα μπορούμε να κατακτήσουμε την αρετή.