Κατηγορούμενο (στο υποκείμενο και στο αντικείμενο) - θεωρία

Κατηγορούμενο του υποκειμένου

Κατηγορούμενο λέγεται το ουσιαστικό ή το επίθετο που προσδίδει μια ιδιότητα στο υποκείμενο ή το αντικείμενο δια μέσου του ρήματος. Ως κατηγορούμενο μπορεί να τεθεί επίσης οποιοσδήποτε ονοματικός τύπος, δηλαδή αντωνυμίες, αριθμητικά, μετοχές, απαρέμφατο, καθώς και δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις.

 π.χ. Ἡ πόλις φρούριον κατέστη. (ουσιαστικό)

 Τὸ λέγειν πράττειν ἐστίν. (απαρέμφατο)

 Το επίθετο-κατηγορούμενο συμφωνεί πάντα σε γένος, αριθμό και πτώση με τον όρο στον οποίο αναφέρεται, δηλαδή με το υποκείμενο ή το αντικείμενο. 

Σε αρκετές περιπτώσεις όμως, όταν το υποκείμενο είναι μια αφηρημένη ή γενική έννοια, το κατηγορούμενο βρίσκεται σε ουδέτερο γένος ενικού αριθμού, ανεξάρτητα από το γένος του υποκειμένου. Το ίδιο ισχύει και για το ουσιαστικο κατηγορούμενο.

π.χ. Ἡ μὲν φύσις ἐστὶν ἄτακτον.(= Η φύση είναι κάτι το απείθαρχο.)

Ἡ πόλις φρούριον κατέστη. (ουσιαστικό)

Τα ρήματα τα οποία συντάσσονται με κατηγορούμενο στο υποκείμενό τους λέγονται συνδετικά και είναι τα εξής:

--γίγνομαι, καθίσταμαι (= γίνομαι),  ὑπάρχω, ἔφυν (=γεννήθηκα), πέφυκα (= είμαι από τη φύση μου),

--ἀποβαίνω (= φαίνομαι), ἐκβαίνω (= γίνομαι)

--αἱροῦμαι (= εκλέγω, εκλέγομαι),  χειροτονῶ (= εκλέγω με ανάταση του χεριού),  χειροτονοῦμαι, λαγχάνω (= τυχαίνω),  ἀποδείκνυμι (= διορίζω, καθιστώ), ἀποδείκνυμαι

--καλοῦμαι, λέγομαι, ὀνομάζομαι, προσαγορεύομαι

Κατηγορούμενο του αντικειμένου

Ορισμένα ρήματα συντάσσονται με δύο αιτιατικές από τις οποίες η μια λειτουργεί ως αντικείμενο του ρήματος και η δεύτερη αιτιατική ως κατηγορούμενο της πρώτης. 

π.χ. Ἡ πόλις Ἀγησίλαον εἵλοντο βασιλέα.
(= Η πόλη τον Αγησίλαο εξέλεξε βασιλιά.)

Τέτοια ρήματα είναι: 

α) τα δοξαστικά ρήματα: νομίζω, ἡγοῦμαι (= νομίζω), κρίνω, ὑπολαμβάνω, φαίνομαι, δοκῶ.

β) τα κλητικά ρήματα: καλῶ, λέγω, ὀνομάζω, προσαγορεύω (= ονομάζω).

πηγή: study4exams