Ποιος φταίει για την ελληνική σχολική πραγματικότητα;

Ένα άρθρο από το αρχείο πολιτισμού της ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ. Μπορεί να μετράει  10ετία και βάλε (2005) αλλά απηχεί ακόμα τη σημερινή πραγματικότητα. Δυστυχώς!

Ένα Βλέμμα

Του Νίκου Γ. Ξυδάκη

Όσοι μαθητές ξέμειναν ιδρωκοπάνε στις μπασκέτες και στο ποδόσφαιρο. Το ανοιξιάτικο απομεσήμερο θερμαίνει τον Υμηττό, χρωματίζει στα θερμά την γκρίζα μητρόπολη. Το πλήθος πήζει στην άσφαλτο, μερικά τετράγωνα παρακάτω - αλλά είναι «παρακάτω», παρέκει, αλλού. Εδώ, βασιλεύει το φως, το φευγαλέο κελάηδημα στα πεύκα, η άνοιξη, η ώχρα που ακτινοβολεί. Είναι το σχολείο, ελεγχόμενη ζώνη, προσομοίωση όασης. Οι γονείς μπαινοβγαίνουν, άλλοι βιαστικοί, άλλοι σκεφτικοί, όλοι με μια αίσθηση επείγοντος, επίσημου, σοβαρού. Προσέρχονται στην ανά τρίμηνο τελετουργία, στον έλεγχο προόδου του μαθητή. Είναι οι μικροαστοί, η μεσαία τάξη, η ραχοκοκκαλιά: παλαιοί νοικοκυραίοι με νεωτερίζοντα ενδύματα, που πιστεύουν στην αξία των γραμμάτων, στην προκοπή διά των γραμμάτων, όπως πίστευαν πριν απ' αυτούς οι πατεράδες και οι παππούδες τους, αγροτοποιμένες, έμποροι, βιοτέχνες, εργατικοί.

Μα δεν πιστεύουν με τον ίδιο τρόπο... Γιατί είναι άλλοι, γιατί ο κόσμος είναι άλλος, τα γράμματα σημαίνουν άλλο πράγμα σήμερα, γιατί το σχολείο είναι άλλο. Δεν έχουν αλλάξει όλα, πάντως τα «άλλα» είναι πολλά. Τόσο πολλά, που στην υπογεννητική Ελλάδα με τα ολίγα παραχαϊδεμένα παιδιά, οι γονείς λαχανιάζουν περισσότερο κι απ' τους μαθητές, κυνηγώντας δασκάλους, φροντιστήρια, βαθμούς, τεστ, πανελλαδικές, μηχανογραφικά, πιέζοντας τους μαθητές για εορταστικά τριήμερα με αποστήθιση για το διαγώνισμα.

Η σχολική Ελλάδα τρέχει αλαφιασμένη προς κάθε κατεύθυνση, αλλά χωρίς προορισμό. Οι σημερινοί νοικοκυραίοι, που στραγγίζουν μισθούς και οικονομίες για δίδακτρα και φροντιστήρια, για Nike, καρτοκινητά και Βίλατζ, δεν ξέρουν πού θα καταλήξουν οι κόποι, οι θυσίες, τα ξενύχτια. Δεν τολμούν να σκεφτούν πού θα βγάλουν η ζουληγμένη εφηβεία, η αποστήθιση, η κατάληξη στη χοάνη των «ΑΕΙ-ΤΕΙ-όλοι-μπαίνουν-κάπου».

Όλο και περισσότεροι υποψιάζονται ότι το σχολείο είναι γυμνό, ότι η κούρσα της παπαγαλίας και της εξεταστικοποίησης είναι νοσηρή και αδιέξοδη, ότι τα μονάκριβα ξεσκολίζουν ημιανάπηροι θηρευτές βαθμών και πτυχίων. Όλοι βλέπουν τα πληθωρισμένα πτυχία, τους «προσοντούχους αγράμματους», τη δομική νεανική ανεργία, την ακεφιά και την ατονία. Αλλά κανείς δεν διανοείται να εγκαταλείψει την κούρσα - πώς να βγει μόνος από ολόκληρη κοινωνία, ακόμη κι αν αυτή η κοινωνία νοσεί;

Δεν χρειάζεται ίσως να καταφύγω στους αμείλικτους αριθμούς - μισό εκατομμύριο παρκαρισμένοι στα ΑΕΙ-ΤΕΙ, 1,3 εκατομμύρια πτυχιούχοι... Δεν χρειάζεται να συγκρίνουμε αυτούς τους αριθμούς με τους αριθμούς αναγνωστών εφημερίδων ή βιβλίων, με τους επισκέπτες θεάτρων, μουσείων και βιβλιοθηκών. Οι συγκρίσεις μπορεί να προκαλέσουν κατάθλιψη. Η σχολική εκπαίδευση έχει προ πολλού πάρει διαζύγιο από την παιδεία. Τα γράμματα, όπως τα εννοούσαν παλαιοί και νέοι νοικοκυραίοι, δεν οδηγούν κατευθείαν ούτε στη φώτιση ούτε στη μόρφωση ούτε στην κοινωνική άνοδο, ούτε καν στην επαγγελματική αποκατάσταση.

Το σχολείο βρίσκεται σε κρίση και γι' αυτήν την κρίση δεν φταίνε μόνο οι δάσκαλοι - που συχνά παλεύουν μόνοι, ενάντιοι σε ένα παράλογο στεγνωμένο σύστημα και σε μια κοινωνία που απαιτεί χωρίς να προσφέρει. Για το αποπροσανατολισμένο, μαζικό και στείρο σχολείο φταίνε ασφαλώς οι πολιτικές ηγεσίες των πολλών τελευταίων ετών, που μεταθέτουν προβλήματα χωρίς να τολμούν αλλαγές, που συντηρούν νοσογόνες εστίες υπό το δέος του πολιτικού κόστους, που υποκινούν κάθε τόσο εθνικούς διαλόγους χωρίς τις στοιχειώδεις προϋποθέσεις, χωρίς στρατηγική και όραμα, χωρίς αίσθηση του πραγματικού.

Φταίνε και οι γονείς, δηλαδή η κοινωνία, εμείς. Φταίμε που ανεχόμαστε τα τόσο κακά «δωρεάν» βιβλία, που αποδεχόμαστε την ισοπέδωση ψυχών και πνευμάτων από τις άθλιες πανελλαδικές, που ανεχόμαστε το μαζικό και υποβαθμισμένο ΑΕΙ-ΤΕΙ με το «δωρεάν σύγγραμμα» και τη συνέχιση της παπαγαλίας. Φταίμε επειδή βολευόμαστε βραχυπροθέσμως υπό καθεστώς εξισωτισμού, χάνοντας την ουσιαστική δημοκρατία που είναι η ποιοτική εκπαίδευση, με κριτήρια και επιλογές.

Φταίμε κυρίως επειδή εμείς αλλάξαμε, ρυθμό ζωής, εργασιακή συνθήκη, δομή της οικογένειας, αλλά δεν λέμε να αλλάξουμε αντίληψη για το σχολείο. Αδυνατούμε να δώσουμε γράμματα στο σπίτι· τα ζητάμε όλα απ' το σχολείο, το μοναχικό και μετέωρο.

Φταίμε ακόμη γιατί ενώ ο κόσμος γύρω μας αλλάζει ραγδαία, εμείς εξακολουθούμε να ωθούμε βιαίως τα παιδιά μας σε σχολεία και επαγγέλματα προμοντέρνα: «διορισμό ζητάμε, κύριε βουλευτά, όχι δουλειά...».

Φταίμε. Μόνο που η διαπίστωση δεν αρκεί. Οφείλουμε απαντήσεις, στα παιδιά μας προ πάντων.