ΗΘΙΚΑ - ενότητα 3η

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ «ΗΘΙΚΑ-ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ»  ΕΝΟΤΗΤΑ 3^η

«Άλλα επιχειρήματα για τη σχέση ηθικής αρετής και ηθικής πράξης»

 ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΩΝ ΝΟΜΟΘΕΤΩΝ

«Μαρτυρεῖ δὲ … ἀγαθὴ φαύλης.»

Ο Αριστοτέλης παραθέτει ένα επιπλέον επιχείρημα, που το αντλεί από τον χώρο της πολιτικής καθώς για τον φιλόσοφο υπάρχει στενή σχέση μεταξύ ηθικής και πολιτικής. Άλλωστε, σκοπός ης πολιτικής -με την ευρύτερη έννοια του όρου- είναι να διαπλάσει πολίτες με ηθική ποιότητα. Το επιχείρημα αυτό αφορά στους νομοθέτες, οι οποίοι επιδίδονται στην ηθική διαπαιδαγώγηση των πολιτών με τη διαδικασία του εθισμού, που δημιουργεί η τήρηση ή όχι των νόμων.

Σε σχέση με τα όσα ανέφερε ο Αριστοτέλης στην προηγούμενη ενότητα η ουσία του επιχειρήματος αυτού έχει ως εξής: αν οι ηθικές αρετές ήταν έμφυτες, όλες οι ενέργειες των νομοθετών να κάνουν τους πολίτες καλούς θα ήταν μάταιες, αφού όλοι θα γεννιόντουσαν με ή χωρίς αυτές και οποιαδήποτε προσπάθεια δεν θα μπορούσε να μεταβάλει αυτά τα χαρακτηριστικά. Έτσι αποδεικνύεται αφενός ότι οι ηθικές αρετές δεν υπάρχουν μέσα μας εκ φύσεως και αφετέρου ότι αυτές δεν αποκτώνται αλλιώς παρά μόνο με τη διαρκή άσκηση και την επανάληψη ηθικών πράξεων.

ΟΙ ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ ΣΤΟΝ «ΠΡΩΤΑΓΟΡΑ»

-η κοινωνία έχει αξιολογική προτεραιότητα σε σχέση με το άτομο

-η οργανωμένη πολιτεία αποτελεί ένα παιδευτικό θεσμό που διαπαιδαγωγεί το άτομο καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του

-παιδαγωγός της κοινωνίας είναι ο νομοθέτης που θεσπίζοντας νόμους διαγράφει τα όρια της κοινωνικά αποδεκτής συμπεριφοράς

«καὶ διαφέρει τούτῳ πολιτεία πολιτείας ἀγαθὴ φαύλης»

Ωστόσο, ο Αριστοτέλης επισημαίνει ότι κάποιοι νομοθέτες πετυχαίνουν τον στόχο τους και κατορθώνουν να βοηθήσουν τους πολίτες στην άσκηση της αρετής με τον τρόπο που πρέπει, ενώ κάποιοι άλλοι αποτυγχάνουν να ασκήσουν σωστά τους πολίτες στην αρετή. Γι’ αυτό, άλλωστε, και τα πολιτεύματα διακρίνονται σε «αγαθά» και «φαύλα».

Ειδοποιός διαφορά ενός αγαθού από ένα φαύλο πολίτευμα είναι το ενδιαφέρον που επιδεικνύει ο νομοθέτης για την ηθική διάπλαση των πολιτών, καθώς και η επιτυχία που σημειώνει σ΄αυτό το έργο. Συγκεκριμένα, ο Αριστοτέλης δεν πιστεύει ότι υπάρχουν κακά πολιτεύματα, αφού πρωταρχικός στόχος όλων των νομοθετών, και άρα και των πολιτευμάτων μέσα στα οποία δρουν, είναι να κάνουν τους πολίτες ενάρετους ασκώντας τους στην ηθική αρετή, προκειμένου να φτάσουν στον ύψιστο στόχο, την ευδαιμονία. Το κριτήριο διάκρισης των πολιτευμάτων σε καλά και λιγότερο καλά αφορά τον βαθμό επιτυχίας του έργου των νομοθετών: όσο δηλαδή πιο κοντά στον στόχο τους φτάνουν, να οδηγήσουν τους πολίτες στην ηθική αρετή, και άρα στην ευδαιμονία, τόσο πιο καλό θεωρείται και το πολίτευμα.

 ΟΙ ΛΟΓΟΙ ΚΑΙ Η ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΕΘΙΣΜΟΥ ΚΑΘΟΡΙΖΟΥΝ ΤΗΝ ΕΠΙΚΤΗΤΗ ΙΔΙΟΤΗΤΑ

«Ἔτι ἐκ τῶν αὐτῶν καὶ διὰ τῶν αὐτῶν καὶ γίνεται πᾶσα ἀρετὴ καὶ φθείρεται»
Ο Αριστοτέλης προσθέτει νέο επιχείρημα, με το οποίο δείχνει ότι η αρετή είναι προϊόν εθισμού και η ποιότητά της εξαρτάται από την ποιότητα του εθισμού που την προκαλεί. Η άσκηση και ο εθισμός δεν οδηγούν πάντοτε σε σωστά αποτελέσματα. Έτσι για συγκεκριμένους λόγους και με την κατάλληλη άσκηση οι άνθρωποι κατακτούν την αρετή και ακριβώς για τους αντίθετους λόγους και με την ακατάλληλη άσκηση η αρετή εκφυλίζεται. Ο Αριστοτέλης εννοεί μάλλον μια διαδικασία «δόμησης» και «αποδόμησης» της αρετής ενισχύοντας τη θέση του για τον επίκτητο χαρακτήρα της.

 
«ὁμοίως δὲ καὶ τέχνη· ἐκ γὰρ τοῦ κιθαρίζειν καὶ οἱ ἀγαθοὶ καὶ κακοὶ γίνονται κιθαρισταί. Ἀνάλογον δὲ καὶ οἰκοδόμοι καὶ οἱ λοιποὶ πάντες·» Το ίδιο συμβαίνει στην τέχνη

Με τη χρήση αναλογικής απόδειξης συνεχίζει ο Αριστοτέλης, για να δείξει ότι το ίδιο συμβαίνει και στις τεχνικές εργασίες. Χρησιμοποιεί τα παραδείγματα του οικοδόμου και του κιθαριστή γενικεύοντας (οἱ λοιποὶ πάντες), για λόγους μάλλον συντομίας.

Διευκρινίζει με αυτά ότι η απόκτηση μιας δεξιότητας προϋποθέτει την εξάσκηση του ανθρώπου στο περιεχόμενο της δεξιότητας που επιθυμεί να αποκτήσει αλλά όμως  η ποιότητα της εξασκήσεως, που προηγείται, καθορίζει την ποιότητα της αποκτημένης δεξιότητας. Επισημαίνει λοιπόν τη σημασία της καλής («εὖ») και της κακής («κακῶς») άσκησης στην ποιότητα της αποκτημένης επίκτητης ιδιότητας. Δεν αρκεί, λοιπόν, απλώς να εξασκούμαστε σε μια οποιαδήποτε πράξη, αλλά να εξασκούμαστε σε καλές και σωστές πράξεις. Αυτό το βλέπουμε και στις τέχνες, αλλά και στις ηθικές αρετές. Θα γίνουμε καλοί οικοδόμοι, όχι αν απλώς οικοδομούμε συνεχώς, αλλά μόνο αν εξασκηθούμε στο σωστό χτίσιμο, και καλοί κιθαριστές, όχι αν απλώς παίζουμε συνεχώς κιθάρα, αλλά μόνο αν εξασκηθούμε στο σωστό παίξιμο της κιθάρας. Με τη σκέψη αυτή ο Αριστοτέλης επιχειρεί να αποδείξει ότι η ηθική αρετή προϋποθέτει τον εθισμό και η ποιότητα της ηθικής αρετής είναι ανάλογη της ποιότητας του εθισμού.  Θα γίνουμε λοιπόν ηθικά ενάρετοι, μόνο αν εξασκηθούμε σε ηθικά ενάρετες πράξεις σύμφωνα με τους κανόνες της τέλειας αρετής.

ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΟΣ Ο ΔΑΣΚΑΛΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΔΕΙΞΗ ΤΟΥ ΟΡΘΟΥ ΕΘΙΣΜΟΥ

      Η τελευταία φράση της ενότητας, «αν δεν ήταν έτσι, δε θα υπήρχε ανάγκη δασκάλου και όλοι θα ήταν καλοί ή κακοί εκ γενετής», αναδεικνύει τον καθοριστικό ρόλο της παιδείας και του δασκάλου από τη νεανική ηλικία. Εφόσον καμιά αρετή δεν υπάρχει εκ φύσεως, έγκειται στο δάσκαλο να οδηγήσει  στην αρετή τους νέους μέσω της σωστής άσκησης και του εθισμού. Ο δάσκαλος με τον προσδίδει την ποιοτική διαφοροποίηση στην άσκηση της αρετής με τον τρόπο διδασκαλίας του

ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ (ΨΕΒ)

Πολυσύνδετα σχήματα:
«καὶ γίνεται πᾶσα ἀρετὴ καὶ φθείρεται»
«καὶ οἱ ἀγαθοὶ καὶ οἱ κακοὶ γίνονται κιθαρισταί.»
«Ἀνάλογον δὲ καὶ οἰκοδόμοι καὶ οἱ λοιποὶ πάντες.»

Αντιθέσεις:
«πολιτεία ἀγαθὴ ≠ πολιτείας φαύλης»
«γίνεται ≠ φθείρεται»
«ἀγαθοὶ ≠ κακοὶ»
«ἐκ μὲν γὰρ τοῦ εὖ οἰκοδομεῖν ἀγαθοὶ οἰκοδόμοι ἔσονται ≠ ἐκ δὲ τοῦ κακῶς κακοί»
«εὖ ≠ κακῶς»

Σχήμα από κοινού:
«ἐκ μὲν γὰρ τοῦ εὖ οἰκοδομεῖν ἀγαθοὶ οἰκοδόμοι ἔσονται, ἐκ δὲ τοῦ κακῶς (οἰκοδομεῖν) κακοί (οἰκοδόμοι ἔσονται)»