Μελοποιημένος Σεφέρης

Διαβάζουμε Σεφέρη...με τη φωνή του

"Επί ασπαλάθων" μια κατατοπιστική παρουσίαση για την κατανόηση του ποιήματος και μια σύντομη βιογραφία του Σεφέρη για να μας μείνουν τα βασικά





Δε θυμάμαι ποια εφημερίδα διένειμε τα σχετικά cd. Εξαιρετική δουλειά, γιατί οι ποιητές διαβάζουν οι ίδιοι τα έργα τους. Αυτό  από μόνο του είναι μια ερμηνευτική προσέγγιση για τους μαθητές.

Η "ΕΛΕΝΗ" στη νεότερη ελληνική ποίηση (παράλληλη ανάγνωση με την "Ελένη" του Σεφέρη)

Να μελετήσετε τα παρακάτω ποιήµατα που αφορούν την Ελένη και να παρουσιάσετε ποια εκδοχή του μύθου ακολουθεί κάθε ποιητής (όπου υπάρχει) και τα χαρακτηριστικά της Ελένης σε κάθε ποίηµα.

---

«Κι αν ήταν άδειος ίσκιος πλανερός, ας είναι βλογημένος·
γι’ αυτόν τον ίσκιο εμείς παλέψαμε και πλάτυνεν ο νους μας,
γερέψαν τα κορμιά, γυρίσαμε στην ποθητή πατρίδα
κι ήταν γιομάτα περιπλάνησες τα φρένα μας κι αντρεία
και τα καράβια μας ξεχείλιζαν ασήκωτα λεβέτια,
χρουσά σκουτιά κι ανατολίτισσες πολύ γλυκές γυναίκες.
Η γης όλη μου φαίνεται, ασκητή, σα νιολουσμένη Ελένη,
πέπλα φοράει με ξόμπλια θάλασσες και ξενιτιές και κάστρα ...»


Νίκου Καζαντζάκη, Οδύσσεια, γ΄έκδοση, εκδ. Δωρικός, ραψωδία Ω, στίχοι 966-973.

---

 Είμ’ η Ελένη· από του Ήλιου                                   
την πηγή χυμένη εγώ,
το χρυσόνειρο είμαι του Ήλιου
και στον Ήλιο, εκεί γυρνώ·
γύρω μου, όχι· σε είδωλό μου
θεόπλαστο ολοζωντανό
θεοί και ήρωες γύρω αψήφησαν
πόλεμο και χαλασμό.
Όχι εμένα! Τον υπέρκαλο
νυχτανεβασμένο ίσκιο μου
σε γη και ώρα στοιχειωμένη
πήρε ταίρι ο γόης Κιμμέριος·*

είμ’ η ανέγγιχτη κ’ η αχάλαστη,
κ’ η άφταστη. Και είμ’ η Ελένη.

Κωστή Παλαμά Άπαντα

---

Τώρα ξεχνώ τα πιο γνωστά μου ονόματα ή τα συγχέω μεταξύ τους -
Πάρις, Μενέλαος, Αχιλλέας, Πρωτέας, Θεοκλύμενος, Τεύκρος,
Κάστωρ και Πολυδεύκης - οι αδελφοί μου, ηθικολόγοι· αυτοί, νομίζω,
έγιναν άστρα - έτσι λένε, - οδηγοί καραβιών· - Θησέας, Πειρίθους,
Ανδρομάχη, Κασσάνδρα, Αγαμέμνων, - ήχοι, μόνον ήχοι
χωρίς παράσταση, χωρίς το είδωλό τους γραμμένο σ’ ένα τζάμι,
σ’ έναν μετάλλινο καθρέπτη ή στα ρηχά, στ’ ακρογιάλι, όπως τότε
μιαν ήσυχη μέρα με λιακάδα, με πολλά κατάρτια, όταν η μάχη
είχε κοπάσει, και το τρίξιμο των βρεγμένων σκοινιών στις τροχαλίες
κρατούσε τον κόσμο ψηλά, σαν τον κόμπο ενός λυγμού σταματημένον
μέσα σ’ ένα κρυστάλλινο λαρύγγι – κ’ έβλεπες τον κόμπο να σπιθίζει,
να τρέμει
χωρίς να γίνεται κραυγή, και ξαφνικά όλο το τοπίο με τα καράβια,
τους ναύτες και τ’ αμάξια, βούλιαζε μέσα στο φως και στην ανωνυμία.

Γιάννη Ρίτσου "Ελένη"

---

Περπάτησα έξι μέρες ώσπου να ’ρθω
στην πύλη αυτού του παλατιού.
Ήθελα ν’ αντικρίσω μια φοράν εκείνη
που η ομορφιά της θόλωσε τα φρένα
τόσων παλικαριών και γέμισε με θρήνους
τις χώρες της Ελλάδας και την Τροία.
Βαρέθηκα πια να μετρώ τις μέρες
που σέρνομαι εδώ γύρω. Δούλες πονόψυχες
μου δίνουν πότε – πότε λίγο φαΐ
και δούλοι βλοσυροί με διώχνουν,
με χτυπούν με τα ραβδιά τους.
Μα εγώ όλο και ξαναγυρίζω προσδοκώντας
να ιδώ τον ήλιο που θα μου θαμπώσει τα μάτια.
Σήμερα το πρωί δε βάσταξα
και ρώτησα την πιο γριά υπηρέτρα
γιατί δε βγαίνει η Ελένη απ’ το παλάτι
να λάμψει η πόλη, να χαρούν οι ανθρώποι
το θείο δώρο της μορφής της. Γέλασε
εκείνη ένα στριγγό κακόηχο γέλιο
και μου ’πε: «Ποιαν Ελένη θέλεις
να δεις; Σ’ ένα δωμάτιο με κλειστά
τα παραθύρια, δίχως τους καθρέφτες της,
μακριά απ’ τον κόσμο, ζει μια γυναίκα
όμοια μ’ εμένα. Άσπρα μαλλιά, στόμα
ξεδοντιασμένο, σακκουλιασμένα μάτια
δίχως λάμψη, κι η σάρκα πλαδαρή, νερου-
λιασμένη. Έξω δε βγαίνει
και κανένα πια δε θέλει να δεί. Εγώ μόνο
μπαίνω στο μισοσκότεινο δωμάτιο
και τη φροντίζω.
Ξένε, δε συλλογίστηκες
σαν πόσα χρόνια να ’χουν περάσει
απ’ όταν άρχισε ο πόλεμος της Τροίας.»

Γ. Mανουσάκης "Σπασμένα αγάλματα και πικροβότανα"

 

Ωραία εσύ η ανίδωτη
μέσα στον ουρανό του ποιήματος
καυτερή θρησκεία γυναίκα αγέρινη
ντυμένη χαραυγές ένα άστρο σύμβολο
με τ΄ όνομά σου δένοντας των εποχών τις γέφυρες.
Ωραία εσύ
νυχτερινή του απείρου εξαίσιο του θανάτου λάφυρο
από τη σκόνη του θανάτου αναγεννώμενη.
Σ΄ αναγνωρίζω Ελένη μου μέσα στους μαύρους έρωτες
που κάψανε μ΄ οράματα τα χρόνια μου. Ω, ποτέ
ποτέ μη φύγεις για τους τόπους του χαμού
στις χώρες τις απάνθρωπες μη σπαταλήσεις
τούτη τη σάρκα σου από σμάλτο κι από κρύσταλλο.
Σε περιμένω.
Κοίταξε σούφερα καπνούς κι αρώματα από τα βουνά
πετράδια από τη θάλασσα
ήλιους και φύλλα σούφερα κατηφοριές κι ανέμους
καλάμια από τις ποταμιές βράχια και πέτρες κι όνειρα
και καταχνιές κι αφρούς για σένα προσφορά.
Με χέρια και με γόνατα σπασμένα παραμόνεψα
γυμνός πλανήθηκα πάνω στη γη σε κάθε στρίψιμο
του κόσμου παραμόνεψα. Σε περιμένω.
Είμαι νεκρός τα βράδια κάτω απ΄ το λυχνάρι μου
κι όμως ακόμα ζωντανός αστράφτοντας απ΄ τη δική σου δύναμη.
Κοιμάμαι σε κρεβάτι φορτωμένο με γεννήτορες
που μου γυρεύουν να μιλήσω. Κι ανυμνώ τη χώρα μου
κι εσένα και τη βλάστηση
γίνομαι μνήμες όνειρα και βλάστηση
και χώμα αιώνιο απ΄ τη δική μας γη
προπάντων χώμα χώμα Ελένη.

Και τούτο τ΄ ονομάζω προσμονή. Η γέννηση του ποιήματος…

Τάχα θα' ρθείς;
Μια νύχτα Ελένη τάχα θα σε συναντήσω,
όταν ο χρόνος θα 'ναι ακίνητος από τα θαύματα,
στεφανωμένη υποταγή κι ανάσταση τρεμάμενη;
Μες στην πελώρια πόλη του ύπνου θα συναντηθούμε
σάμπως σε μια αυτοκρατορία νεκρών ποιητών
κατάμεστη από σταλαχτίτες - ποιήματα
και τάχα θα μιλήσουμε θα κοιταχτούμε
λουλουδισμένοι κι άφωνοι με τη χωμάτινη καρδιά
να ζωντανεύει και να γίνεται
ξανά ένα ρόδο πορφυρό ξανά μια πυρκαγιά απαράμιλλη
τάχα θα σμίξουμε άλλη μια φορά
μια νύχτα που η σιωπή θα 'ναι μια απέραντη σιωπή
εγώ γεμάτος διάστημα
εσύ γεμάτη μ' άστρα
πάντα άφθαρτη παρθένα ανέγγιχτη
μεταρσιωμένη;

Τάκη Σινόπουλου "Ποίημα για την Ελένη"

---

ΕΛΕΝΗΣ...ΜΟΥΣΙΚΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ

Η Ελένη δεν ενέπνευσε μόνο τους λογοτέχνες αλλά και τους μουσικούς μας. Πάρτε μια γεύση...

Γ. ΣΕΦΕΡΗΣ, ΕΛΕΝΗ Μια πολύ ενδιαφέρουσα συγκριτική θεώρηση των λογοτεχνών Σεφέρη, Ρίτσου και Καζαντζάκη, που ασχολήθηκαν με το θέμα της "Ελένης", της συναδέλφου Βάλιας Μπουγάδη από το Λύκειο Καισαριανής

Γ.ΣΕΦΕΡΗ "Ελένη"

Μια αξιόλογη απόπειρα ερμηνευτικής προσέγγισης της ΕΛΕΝΗΣ του Σεφέρη από το Δημήτρη Χριστόπουλο ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΕΦΕΡΗΣ, Ελένη

Ἡ δήλωση τοῦ Σεφέρη κατὰ τῆς δικτατορίας

Ὁ Γιῶργος Σεφέρης στὰ πρῶτα χρόνια τῆς δικτατορίας εἶχε ἐπιλέξει τὴ σιωπὴ καὶ τὴν ἄρνηση νὰ δημοσιεύσει δουλειά του στὴν Ἑλλάδα. Στὶς 28 Μαρτίου τοῦ 1969, δυὸ χρόνια πρὶν τὸ θάνατό του, ἀποφασίζει νὰ μιλήσει γιὰ πρώτη φορὰ δημόσια καὶ νὰ καταγγείλει τὴ Δικτατορία. Ἡ δήλωσή του στὸ BBC ἔκανε τεράστια αἴσθηση στὴν Ἑλλάδα καὶ τὸ ἐξωτερικὸ καὶ ἔδωσε δύναμη καὶ ἐλπίδα στὸ ἀντιδικτατορικὸ κίνημα.


--------------------------------------------------------------------------------

«Πάει καιρὸς ποὺ πῆρα τὴν ἀπόφαση νὰ κρατηθῶ ἔξω ἀπὸ τὰ πολιτικὰ τοῦ τόπου. Προσπάθησα ἄλλοτε νὰ τὸ ἐξηγήσω. Αὐτὸ δὲ σημαίνει διόλου πὼς μοῦ εἶναι ἀδιάφορη ἡ πολιτικὴ ζωή μας. Ἔτσι, ἀπὸ τὰ χρόνια ἐκεῖνα, ὡς τώρα τελευταῖα, ἔπαψα κατὰ κανόνα νὰ ἀγγίζω τέτοια θέματα· ἐξάλλου τὰ ὅσα δημοσίεψα ὡς τὶς ἀρχὲς τοῦ 1967 καὶ ἡ κατοπινὴ στάση μου - δὲν ἔχω δημοσιέψει τίποτα στὴν Ἑλλάδα ἀπὸ τότε ποὺ φιμώθηκε ἡ ἐλευθερία - ἔδειχναν, μοῦ φαίνεται, ἀρκετὰ καθαρὰ τὴ σκέψη μου.

Μολαταῦτα, μῆνες τώρα, αἰσθάνομαι μέσα μου καὶ γύρω μου, ὁλοένα πιὸ ἐπιτακτικά, τὸ χρέος νὰ πῶ ἕνα λόγο γιὰ τὴ σημερινὴ κατάστασή μας. Μὲ ὅλη τὴ δυνατὴ συντομία, νὰ τί θὰ ἔλεγα:

Κλείνουν δυὸ χρόνια ποὺ μᾶς ἔχει ἐπιβληθεῖ ἕνα καθεστὼς ὁλωσδιόλου ἀντίθετο μὲ τὰ ἰδεώδη γιὰ τὰ ὁποῖα πολέμησε ὁ κόσμος μας καὶ τόσο περίλαμπρα ὁ λαός μας στὸν τελευταῖο παγκόσμιο πόλεμο. Εἶναι μία κατάσταση ὑποχρεωτικῆς νάρκης, ὅπου ὅσες πνευματικὲς ἀξίες κατορθώσαμε νὰ κρατήσουμε ζωντανές, μὲ πόνους καὶ μὲ κόπους, πᾶνε κι αὐτὲς νὰ καταποντιστοῦν μέσα στὰ ἑλώδη στεκούμενα νερά. Δὲ θὰ μοῦ ἦταν δύσκολο νὰ καταλάβω πῶς τέτοιες ζημιὲς δὲ λογαριάζουν πάρα πολὺ γιὰ ὁρισμένους ἀνθρώπους.

Δυστυχῶς δὲν πρόκειται μόνον γι᾿ αὐτὸ τὸν κίνδυνο. Ὅλοι πιὰ τὸ διδάχτηκαν καὶ τὸ ξέρουν πὼς στὶς δικτατορικὲς καταστάσεις ἡ ἀρχὴ μπορεῖ νὰ μοιάζει εὔκολη, ὅμως ἡ τραγωδία περιμένει ἀναπότρεπτη στὸ τέλος. Τὸ δράμα αὐτοῦ τοῦ τέλους μᾶς βασανίζει, συνειδητὰ ἢ ἀσυνείδητα, ὅπως στοὺς παμπάλαιους χοροὺς τοῦ Αἰσχύλου. Ὅσο μένει ἡ ἀνωμαλία, τόσο προχωρεῖ τὸ κακό.

Εἶμαι ἕνας ἄνθρωπος χωρὶς κανένα ἀπολύτως πολιτικὸ δεσμὸ καί, μπορῶ νὰ τὸ πῶ, μιλῶ χωρὶς φόβο καὶ χωρὶς πάθος. Βλέπω μπροστά μου τὸν γκρεμὸ ὅπου μᾶς ὁδηγεῖ ἡ καταπίεση ποὺ κάλυψε τὸν τόπο. Αὐτὴ ἡ ἀνωμαλία πρέπει νὰ σταματήσει. Εἶναι ἐθνικὴ ἐπιταγή.

Τώρα ξαναγυρίζω στὴ σιωπή μου. Παρακαλῶ τὸ Θεὸ νὰ μὴ μὲ φέρει ἄλλη φορὰ σὲ παρόμοια ἀνάγκη νὰ ξαναμιλήσω».

ΕΠΙ ΑΣΠΑΛΑΘΩΝ

ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΟΥ 3ου ΛΥΚΕΙΟΥ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΒΑΣΙΣΜΕΝΗ ΣΕ ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΦΙΛΟΛΟΓΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ ΚΑΡΡΑ

επι ασπαλαθων εργασια μαθητων

View more presentations from karrasxr.

Eπι ασπαλαθων

View more presentations from angitan.

Γ. ΣΕΦΕΡΗ "Επί ασπαλάθων"

ΓΙΩΡΓΟΥ ΣΕΦΕΡΗ

«ΕΠΙ ΑΣΠΑΛΑΘΩΝ»

Στόχοι:

α) να βιώσουν οι μαθητές την ποιητική του Σεφέρη μέσα από ένα  προσιτό ποιητικό κείμενο, αλλά και τη γενικότερη πολιτική θέση του ποιητή την περίοδο της δικτατορίας

β) να αντιληφθούν οι μαθητές πως «στις δικτατορικές καταστάσεις η αρχή μπορεί να μοιάζει εύκολη, όμως η τραγωδία παραμένει, αναπότρεπτη στο τέλος».

Αφόρμηση:

· Η ερμηνευτική προσέγγιση μπορεί να συνδυαστεί με την πολιτική στάση του ποιητή τον καιρό της απριλιανής δικτατορίας. [Ανάγνωση ενός τουλάχιστον κειμένου του Σεφέρη: δημοσίευση Γενάρη ’67 στη μνήμη του Γ. Θεοτοκά. «Η συνομιλία με τον Φαβρίκιο».

· Χρειάζεται να δοθούν εξηγήσεις για τη στάση του στα πολιτικά πράγματα του τόπου, που καλύπτουν το προηγούμενο χρονικό διάστημα αλλά και την περίοδο λίγο πριν τη δικτατορία του ’67.

· Ο Γ. Σεφέρης κρατάει αποστάσεις από τα πολιτικά πράγματα, όντας κουρασμένος και αηδιασμένος από τους πολιτικούς χειρισμούς. Πιστεύει πως «τις δικτατορίες δεν τις σταματούν τα μανιφέστα των διανοουμένων». Εντούτοις η εύγλωττη σιωπή του μέχρι το 1970 δείχνει το δημοκρατικό του ήθος σε σχέση με άλλους διανοούμενους.     

Χρόνος γραφής του ποιήματος

Ο ποιητής αναφέρει ως χρόνο γραφής την 31 Μαρτίου του 1971, ημέρα ανάβασής του στην περιοχή με τη δημοσιογράφο Αν Φιλίπ, χήρα του Ζεράρ Φιλίπ. Από το 1968-71 ο Σεφέρης έγραψε 5 ποιήματα, τα δύο εξαιτίας/ και για τη δικτατορία: α) «Οι γάτες του Άϊ Νικόλα», πριν από τη δημόσια δήλωσή του 27/03/1969 (καταγγελία της δικτατορίας), β) «Επί ασπαλάθων» και άλλο ένα ποίημα με δύο γραφές:

ΑΠΟ ΒΛΑΚΕΙΑ

Ελλάς ^. πυρ! Ελλήνων ^. πυρ! Χριστιανών ^. πυρ!

Τρεις λέξεις νεκρές. Γιατί τις σκοτώσατε.

Αθήνα Καλοκαίρι- Princeton N. J.

Χριστούγεννα 1968

Είναι, μάλλον, το τελευταίο ποίημα του Σεφέρη πριν από το θάνατό του. Το πρώτο χειρόγραφο είχε το τίτλο «Παμφύλιος». Δημοσιεύθηκε αρχικά σε γαλλική μετάφραση του ίδιου του ποιητή στην παρισινή εφημερίδα Le Monde, στις 27 Αυγούστου 1971. Η πρώτη δημοσίευση στα ελληνικά έγινε στις εφημερίδες «Το Βήμα» και «Τα Νέα» στις 23 Σεπτεμβρίου 1971, 23 ημέρες μετά το θάνατό του. Το 1976 συμπεριλαμβάνεται στο «Τετράδιο Γυμνασμάτων Β΄».

Καθορισμός θέματος:

Πρόκειται για μια πυκνή απόδοση του μυθικού επεισοδίου της τιμωρίας του τυράννου Παμφύλιου Αρδιαίου, που περιγράφει ο Πλάτωνας στην «Πολιτεία» του, εδάφιο 616 α. Με τον Αρδιαίο ο ποιητής κάνει αναφορά στους δικτάτορες της 21^ης Απριλίου 1967. Ο τίτλος, βαλμένος σε εισαγωγικά και με αποσιωπητικά δηλώνει ότι είναι μέρος από χωρίο, που το συναντάμε μέσα στο ποίημα. Η χρήση χωρίων από τα αρχαία ελληνικά είναι προσφιλής συνήθεια και του Κ. Καβάφη. Το δέσιμο του χωρίου με το ποίημα έρχεται έτσι φυσιολογικά, ανακαλώντας ένα στοιχείο εγκεφαλικό.

Το «ασπαλάθων» (ασπάλαθος) είναι το όνομα του θάμνου. Το «επί», επίρρημα, έχει κάποια φόρτιση. Σημαίνει μάλλον «πάνω στους ασπάλαθους». Πάνω, όμως, στους αγκαθωτούς αυτούς θάμνους, ότι μπει πληγώνεται ή τραυματίζεται. Από την αρχή, επομένως, έχουμε κάποια νύξη που επισημαίνει στους μαθητές, για να εξηγηθεί πιο κάτω.

Σχολιασμός

Το ποίημα αποτελείται από δυο ενότητες- επίπεδα. Ο ίδιος ο Σεφέρης το χωρίζει σε τρεις: α) 1-7 στ., β) 8-18 στ. και γ) 19-20 στ.

Α΄ ενότητα

Ήταν ωραίο το Σούνιο τη μέρα εκείνη του Ευαγγελισμού

πάλι με την άνοιξη.

Λιγοστά πράσινα φύλλα γύρω στις σκουριασμένες πέτρες

το κόκκινο χώμα κι  ασπάλαθοι

δείχνοντας έτοιμα τα μεγάλα τους βελόνια

και τους κίτρινους ανθούς.

Απόμακρα οι αρχαίες κολόνες, χορδές μιας άρπας αντηχούν ακόμη…

Ο παρελθοντικός χρόνος στην αρχή του ποιήματος δημιουργεί χρονική απόσταση από το γεγονός, έτσι το ποίημα λειτουργεί μέσω της μνήμης. Ο ποιητής στήνει το σκηνικό του: το ωραίο Σούνιο (τοπίο), η μέρα του Ευαγγελισμού (χρόνος), η άνοιξη, τα λιγοστά πράσινα φύλλα, οι σκουριασμένες πέτρες, το κόκκινο χώμα, οι ασπάλαθοι, στο βάθος οι κολόνες του αρχαιοελληνικού ναού του Ποσειδώνα. Τοπίο λιτό, καθαρά ελληνικό.

Τρεις βράχοι, λίγα καμένα πεύκα κι ένα ρημοκλήσι

και παραπάνω

το ίδιο τοπίο αντιγραμμένο ξαναρχίζει^.

τρεις βράχοι σε σχήμα πύλης, σκουριασμένοι

λίγα καμένα πεύκα, μαύρα και κίτρινα…

Παρόμοια στοιχεία έχει χρησιμοποιήσει και ο Λόρδος Βύρων στο «Δον Ζουάν» («Τα νησιά της Ελλάδας»):

Στου Σουνίου θα καθίσω το μαρμάρινο βράχο,

συντροφιά μου το κύμα του Αιγαίου θα κάνω…

 Το λιτό τοπίο, σύμβολο συνήθως της ελληνικής στέρησης, δίνει φόρτιση στο συναίσθημα του ποιητή και ο χώρος του Σουνίου προσφέρει ιδιαίτερη συγκίνηση. Ο ποιητής έχει δυο ερεθίσματα:

α) ένα εξωτερικό που σχετίζεται με την αιτία του περιπάτου του στο Σούνιο- το κλίμα της εποχής (εμβατήρια, παρελάσεις, πανηγυρικοί) που δημιουργούσε η δικτατορία στις εθνικές γιορτές- δε θέλει να φαρμακωθεί βλέποντας τον εξευτελισμό της εθνικής επετείου. Γι’ αυτόν η μέρα σημαίνει «όχι πανηγυρισμούς, αλλά μεταμέλεια για όσα αστόχαστα κάναμε στα χρόνια της λευτεριάς μας»και

β) ένα εσωτερικό: ασπάλαθοι/ δείχνοντας έτοιμα τα μεγάλα τους βελόνια/ και τους κίτρινους ανθούς = ο γνωστός θάμνος, με την επικίνδυνη όψη, η λέξη με τις πλατωνικές διασυνδέσεις = αφορμή για τη γραφή του ποιήματος.

Αυτό δείχνει ότι ο Σεφέρης γράφει ξεκινώντας από συγκεκριμένα γεγονότα. Γι’ αυτόν «αποτελούν ημερολογιακές σελίδες, που απηχούν τα ιστορικά γεγονότα της εποχής του, ενός καταπληκτικά ευαίσθητου δέκτη της».

Λέξεις κλειδιά

α) τοπίο-Σούνιο: ωραίος παραδοσιακός τόπος της Αττικής με τα ερείπια του ναού του Ποσειδώνος,

β) Ευαγγελισμός-άνοιξη: λειτουργούν με το γνωστό εθνικό συμβολισμό της λευτεριάς, πάλι με την άνοιξη: φέρνει μνήμες από το το δημοτικό τραγούδι «Ακόμα τούτ’ την άνοιξη/ ραγιάδες…»,

γ) λιγοστά πράσινα… ασπάλαθοι: στίχοι με ένα μέτριο λυρισμό, δημιουργούν απαράμιλλη λεκτική αρμονία- τοπίο πολύ λιτό, αλλά με μεγάλη εκφραστική δύναμη, που απηχεί την πραγματική δυναμικότητα αυτού του χώρου και φυσικά του ελληνισμού, με όλες τις λανθάνουσες ιστορικές δυνάμεις της επιβίωσής του. Τη λιτότητα αυξάνει η ύπαρξη του σεφερικού συμβόλου της πέτρας σύμβολο σκληρότητας και αντοχής, επομένως υπομονής και εγκαρτέρησης,                  

σκουριασμένες: επιθετικός προσδιορισμός που υπογραμμίζει τα προηγούμενα νοήματα των συμβολισμών. Το «κόκκινο χρώμα», συνδυασμένο με την περιορισμένη βλάστηση, εκφράζει τη στέρηση και τη μοναξιά. Δυο παλιότερες αναφορές:

                                α) … Τώρα βυθίζομαι στην πέτρα.

Ένα μικρό πεύκο στο κόκκινο χώμα,

δεν έχω άλλη συντροφιά…

                                                                           «Μυθιστόρημα ΙΗ»                        

                                 β) … Πόδια γυμνά στο κόκκινο χώμα…  

                                     «Ένας λόφος για το καλοκαίρι»



«ασπάλαθοι...... ανθούς»: κατέχουν το κέντρο της ποιητικής εικόνας και νοηματικά και αισθητικά. Ένταση με πολύ επικίνδυνη όψη, όπως την παρουσιάζει το επίθετα «έτοιμα». Τα βελόνια είναι έτοιμα και προειδοποιούν τους δικτάτορες για τον εκδικητικό ρόλο που θα διαδραματίσουν στο άμεσο μέλλον (ασπάλαθοι = λαϊκά όργανα τιμωρίας, κίτρινοι = χρώμα μίσους κατά το λαό).

δ) το σκηνικό έμπνευσης επενδύει μουσικά ο 7^ος  στίχος: «απόμακρα» = μακρινή ηχώ του αρχαίου κάλλους, «ακόμη» = παρουσία ζωής, ζώσα επιβίωση. Κλασικός ελληνικός στίχος. Η ποιητική παρομοίωση υποβάλλει μυστικά την παρουσία του Απόλλωνα: αρχαίες κολόνες-χορδές άρπας. Η μουσική αυτή σχετίζεται με τ’ ανθρωπιστικά και δημοκρατικά μηνύματα της αρχαιοελληνικής ζωής. Πολιτισμική διαφορά ανάμεσα στο παρόν και στο παρελθόν δηλώνουν οι αρχαίες κολόνες. Αποτελούν βαριά πολιτιστική κληρονομιά, συμβολίζουν το ισχνό και το τραγικό παρόν. Ο στίχος δεν κλείνει. Τα αποσιωπητικά τον κρατούν ανοιχτό δίνοντας διάρκεια στη μουσική και χρονική άνεση, ενώ βοηθάνε τον αναγνώστη να στοχαστεί τα παραπάνω μηνύματα του ανθρωπισμού που περιφρονεί η δικτατορία. Ανάμεσα στον ποιητή και το τοπίο δημιουργείται μια διαλεκτική σχέση- καταφεύγει σ’ αυτό για να βρει κάποια ψυχική υποστήριξη κι αυτό ανταποκρίνεται με όλα τα επικαιρικά του στοιχεία (άνοιξη-ασπάλαθοι) και τα διαχρονικά (αρχαίες κολόνες, σκουριασμένες πέτρες).

Αμοιβαίες ανταποκρίσεις-αντίστοιχοι συμβολισμοί

Ελπίδες ελευθερίας = Ευαγγελισμός-άνοιξη

Ισχνό παρόν, επιβίωση = λιγοστά πράσινα φύλλα, σκουριασμένες πέτρες

Οργή, προειδοποιητική απειλή = ασπάλαθοι δείχνοντας τα μεγάλα τους βελόνια…

Πολιτιστική κληρονομιά = αρχαίες κολόνες

Περιεχόμενο πολιτιστικής κληρονομιάς = χορδές μιας άρπας αντηχούν ακόμη...

Οι αντιστοιχίες δίνουν βίαιη κινητικότητα καθώς θα εμφανιστούν σύμφωνα με τη «μυθολογική μέθοδο» του Σεφέρη και τα πρόσωπα του μύθου. Το πρώτο μέρος είναι το σκηνικό του. Το περιεχόμενο και η μορφή βρίσκονται σε πλήρη υπαινικτική ταύτιση. Στον 7^ο στίχο γίνεται περισσότερο εμφανής η ωραιότητα του Σουνίου. Το κατηγορούμενο «ωραίο» σχετίζεται όχι τόσο με τη φυσική ομορφιά του τοπίου, όσο με την ιδεολογική φόρτιση που δημιούργησε στη συνείδηση του ποιητή.

Β΄ ενότητα

Γαλήνη.

-        Τι μπορεί να μου θύμισε τον Αρδιαίο εκείνον;

Μια λέξη στον Πλάτωνα θαρρώ, χαμένη στου μυαλού

τ’ αυλάκια ^.

τ’ όνομα του κίτρινου θάμνου

δεν άλλαξε από εκείνους τους καιρούς.

Το βράδυ βρήκα την περικοπή:

«τον έδεσαν χειροπόδαρα» μας λέει

«τον έριξαν χάμω και τον έγδαραν

τον έσυραν παράμερα τον καταξέσκισαν

απάνω στους αγκαθερούς ασπάλαθους

και πήγαν και τον πέταξαν στον Τάρταρο, κουρέλι».

Στην ενότητα αυτή η μυθολογική αναφορά γίνεται συγχρόνως και μετουσίωση του πλατωνικού μύθου.

Η πρώτη λέξη «γαλήνη» -συνδετικός κρίκος των δύο επιπέδων που τα διαρθρώνει σπονδυλωτά- σηκώνει όλο το βάρος του σεφερικού στίχου, γιατί τα εσωτερικά στοιχεία του ποιήματος δεν επιτρέπουν ούτε για τον αναγνώστη ούτε για τον ποιητή γαλήνη αλλά ταραχή και αγανάκτηση. Γιατί σ’ αυτή τη θέση η γαλήνη; Επειδή:

α) είναι τόση (και τέτοια) που συνοδεύει τον ποιητή πέρα από το συγκεκριμένο τοπίο της πρώτης παραγράφου,

β) τα αποσιωπητικά του 7^ου στίχου συνεχίζονται με τυπογραφικό κενό, ώστε οι συναισθηματικές απηχήσεις που προκάλεσε το τοπίο να βαθύνουν μ’ αυτή τη σιωπή κι έτσι να γίνει υπαρκτή η γαλήνη,

γ) η δεύτερη παράγραφος, έτσι όπως είναι, μεταδίδει την έντασή της πιο αποτελεσματικά: αρχίζει με τη λέξη «Γαλήνη» και τελειώνει με τη λέξη «κουρέλι».

Η μουσική της άρπας, «άλλου είδους μουσική για τη γιορτή της 25^ης Μαρτίου», από αυτή που συνήθιζαν στα χρόνια της δικτατορίας, αντηχεί και γαληνεύει. Ίσως η γαλήνη έρχεται από τον 18^ο στίχο («τον πέταξαν στον Τάρταρο, κουρέλι»). Πάντως η γαλήνη δεν έρχεται από μόνον από τη φυσική εξωτερική όψη του τοπίου. Τίποτα στο ποίημα δε λειτουργεί εξωτερικά, όλα συμβολίζουν νοήματα και καταστάσεις και βρίσκονται σε ποιητική διέγερση που δε δικαιολογεί τη γαλήνη.

Κατά τον Χρ. Αντωνίου η λέξη «γαλήνη» υποδηλώνει μια κατάσταση πολύ κοντά στο θάνατο, τη γνωστή μέχρι θανάτου πνευματική ένδεια της Ελλάδας του ’67 (στάση σιωπής του ποιητή και άλλων λογοτεχνών, ξεπεσμός της παιδείας, καταστροφή της γλώσσας, ρητορεία χωρίς νόημα, χαφιεδισμός). Όλα, επομένως, δημιουργούν στον ποιητή αηδία, ανυπόφορη ασφυξία –ένας ακόμη λόγος που τον εξαναγκάζει να λύσει τη σιωπή του-, τα επισημαίνει με πολλή θλίψη και τα καταγγέλλει πολλές φορές στο Χειρόγραφο Οκτώβριος ’68.

 «Λίγες μέρες αργότερα τα τάνκς και τα κανόνια της στρατοκρατίας μαράνανε τα πάντα, εκτός από το χαφιεδισμό^. Αυτός φούντωνε σε βαθμό ολωσδιόλου ανυποψίαστο…

- Απόμακρη που είναι η Ελλάδα

στον Τόπο των Ελλήνων Χριστιανών».

-  Έχω μια πατρίδα που για να «σωθεί», όπως λένε (αλλά από τι;) έχει βαλθεί να γεννά χαφιέδες, καταδότες…».

Γι’ αυτό η λέξη «γαλήνη» αποτελεί σύμβολο πνευματικού ξεπεσμού σε διαμετρική αντίθεση με τη γεμάτη ανθρωπισμό και πνευματικό σφρίγος μουσική της «άρπας».

Ακολουθεί ένα «άστοχο» ερώτημα: «Τι μπορεί…» και η απάντηση από τον ποιητή. Η μετάβαση στον αρχαίο μύθο γίνεται συνειρμικά. Βλέπει τους θάμνους με τα κίτρινα λουλούδια, ξέρει το όνομα: «ασπάλαθοι^. Η λέξη από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα ίδια»- ο Σεφέρης υπογραμμίζει αυτό για να συνδηλώσει την πίστη του για τη γλωσσικά και πνευματική συνέχεια της ελληνικής παράδοσης και την αμετακίνητη ηθική τάξη του κόσμου-, θυμίζει την περίπτωση του τύραννου Αρδιαίου που περιγράφει ο Πλάτωνας στην «Πολιτεία». Το βράδυ βρίσκει την περικοπή. Ο συνειρμός ολοκληρώνεται, το ποιητικό υλικό έχει συγκεντρωθεί. Σε έξι ημέρες έχει καταλήξει στην τελική γραφή του.

Υπάρχει αντιστοιχία μεταξύ περικοπής και ποιήματος. Ο 10^ος στίχος, με τις πολλές συλλαβές μοιάζει να κουβαλάει τη μνήμη και τελειώνει με άνω τελεία. Αυτό έχει μεγάλη σημασία για το Σεφέρη, γιατί έτσι η εικόνα παρατείνεται και συμπληρώνεται με τους 11^ο και 12^ο στίχο. Ο 12^ος στίχος περιλαμβάνει δύο «συναντήσεις φωνηέντων» που συνεκφωνούνται:

ε- α και ο – ε/ «άλλαξε από εκείνους».

Είναι σα να ενώνονται όλα το πρωί της ιστορίας που ακούμε και το βράδυ, οι ασπάλαθοι, ξαναγυρίζουν στο κείμενο (στιχ. 13-18). Η κατακλείδα ή συμπέρασμα εκφέρεται από κάποιον αφηγητή, του οποίου την ύπαρξη δηλώνουν δύο φράσεις από πολύ νωρίτερα: «Τι μπορεί να μου θύμισε» και «το βράδυ βρήκα την περικοπή». Παράλληλα μεταβαίνει γρήγορα στον πληθυντικό «μας λέει», κάνοντας υπόδειξη ότι αυτό αναφέρεται σε όλους και στους Τυράννους, για να ξέρουν τι τους περιμένει. Επειδή το ποίημα αναφέρεται στη μέρα του Ευαγγελισμού, πιθανόν ευαγγελίζεται την ελπίδα της τιμωρίας.

Στο στίχο 17 προσθέτει το επίθετο «αγκαθερούς» σαν αντιστάθμισμα της φρίκης της εικόνας του πρωτότυπου, τη λέξη «κουρέλι» που φανερώνει όλη την οργή του για τους δικτάτορες και την ευχαρίστηση για το παρελθοντικό πάθημα του Αρδιαίου.

Κατακλείδα – συμπέρασμα

 Έτσι στον κάτω κόσμο πλέρωνε τα κρίματά του

Ο Παμφύλιος Αρδιαίος ο πανάθλιος Τύραννος.

Ο τόνος είναι αυτός της προειδοποιητικής απειλής, που είναι και το βασικό θέμα του ποιήματος. Οι δύο τελευταίοι στίχοι φανερώνουν και την αιτία του παθήματος, με σημαντικότερη τη λέξη «κρίματα», ποιητική αλληγορία – ομοιότητα στην τιμωρία. Αν και η κάθαρση αρχίζει από τον 5^ο στίχο, ολοκληρώνεται σαν κατακλείδα αυστηρά ιερατική και εξιλεωτική με τους δύο τελευταίους. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στη λέξη «πλέρωνε» (και όχι πλήρωνε) που είναι λέξη λαϊκή σε χρόνο εξακολουθητικό, παρατατικό. Πλήρωνε δηλαδή συνέχεια, στους αιώνες τα κρίματά του. Το επίθετο «πανάθλιος» -δείχνει μια ιδιαίτερα σκληρή γλώσσα- συναντάται στους τρεις τραγικούς και σημαίνει «ο όλος άθλιος, ο λίαν δυστυχής, ο ελεεινός», στα νέα ελληνικά «ο κάκιστος, ο πανάθλιος κακούργος». Οι δύο τελευταίοι στίχοι παίζουν το ρόλο ενός επιλογικού σχολίου για την τύχη του Αρδιαίου.  

Καταλήγοντας, το ποίημα βγαλμένο από την ποιητική ευαισθησία ενός μεγάλου ποιητή, δίκαιου αστού και πατριώτη, θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι ένα αξιόλογο αντιστασιακό ποίημα, με βαθιές αντιδικτατορικές απηχήσεις, παραλληλίζοντάς το δε με το άλλο ποίημα της ίδιας περιόδου «Οι Γάτες του Άϊ Νικόλα» θα μπορούσαμε να το χαρακτηρίσουμε το απόσταγμα της δημοκρατικής συνείδησης του Σεφέρη. Ο Σεφέρης χρησιμοποίησε με επιτυχία την ελλειπτική και κρυπτική- ερμηνευτική μορφή της νέας ποίησης για να περάσει πολλά μηνύματα πολιτικής αντίθεσης για ένα καθεστώς που κατέπνιγε κάθε κριτική αντίθετη με την ιδεολογία του.

Βιβλιογραφία

Χρ.  Δ. Αντωνίου, «Επί ασπαλάθων…» του Γ. Σεφέρη, Τα Εκπαιδευτικά.

Χρ. Αντωνίου, «Μποτίλια στο πέλαγος» του Γ. Σεφέρη, περ. Νέα Παιδεία, τ. 34 (άνοιξη 1985).

Αλεξ. Αργυρίου, 17 Κείμενα για το Γ. Σεφέρη,

Μ. Βίττι, «Φθορά και λόγος». Εισαγωγή στην ποίηση του Σεφέρη, Αθήνα 1978.

Δ. Δασκαλόπουλος, Εργογραφία Σεφέρη (1931-1979), Ε.Λ.Ι.Α., Αθήνα 1979, σ. 166.

Α. Καραντώνης, Ο Ποιητής Γ. Σεφέρης, Αθήνα 1971.

Ερ. Καψωμένος, «Η συντακτική δομή της ποιητικής γλώσσας του Σεφέρη», Θεσσαλονίκη 1975.

Ξ. Α. Κοκόλης, «Επί ασπαλάθων… 1971-1981», εφημ. Η Αυγή, 20.09.1981.

Κ. Μπαλάσκας, «Νεοελληνική Ποίηση», Επικαιρότητα, Αθήνα 1980.

Α. Στέφος, Σεφέρη, «Επί ασπαλάθων…», περ. Φιλόλογος, τ. 18, Θεσσαλονίκη 1979. 

---

[1] Δήλωση Γ. Σεφέρη, 28-03-1969.

[2] Γ. Σεφέρη «Δοκιμές ²», Ίκαρος, Αθήνα 1974, σσ. 293-305, Φαβρίκιο αποκαλούσε ο Σ. τον Θεοτοκά.

[3] Χειρόγραφο Οκτωβρίου ’68, περ. «Διαβάζω» Αφιέρωμα στο Γ. Σεφέρη, τ. 142/23.04.1986, σσ. 55-60.

[4] Παρόμοια ελληνικά τοπία σε προγενέστερα σεφερικά ποιήματα: «Μυθιστόρημα ΙΒ΄»-«Μποτίλια στο πέλαγος».

[5] Χειρόγραφο Οκτώβριος ’68, περ. «Διαβάζω»- Αφιέρωμα στο Γ. Σεφέρη, τ. 142/23.04.1986, σσ. 55-60.

[6] Χρ. Αντωνίου, «Μποτίλια στο πέλαγος» του Γ. Σεφέρη, περ. Νέα Παιδεία, τ. 34 (άνοιξη 1985) 134. Πρβλ. «η ποίησή μου όμως δεν αναφέρεται στο παρελθόν, παρά μιλάει για πράγματα τωρινά^. Οι αναφορές στο παρελθόν είναι και αναφορές στην παρούσα πραγματικότητα», «Ο Σεφέρης συνομιλεί». Μια συνέντευξή του στην Ανν Φιλίπ, εφ. «Το Βήμα», 29.08.1971.

[7] «η πέτρα, αυθεντικό στοιχείο λιτού κάλλους της ελληνικής φύσης, είναι ταυτόχρονα ο βασικός παράγοντας της φυσικής ένδειας», Ερ. Καψωμένος, «Η συντακτική δομή της ποιητικής γλώσσας του Σεφέρη», Θεσσαλονίκη 1975, σ. 450.

[8] Ξ. Α. Κοκόλης, «Επί ασπαλάθων… 1971-1981», εφημ. Η Αυγή, 20.09.1981.

[9] Ό. π.

[10] Χρ. Αντωνίου, «Επί Ασπαλάθων…» Γ. Σεφέρη, περ. Τα Εκπαιδευτικά.

[11] Γ. Σεφέρης, Χειρόγραφο, Οκτώβριος ’68.

[12] Λεξικό Δημητράκου, τ. 6, σ. 5372 β.

ανάλυση από ΣΟΦΙΑ Π. ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΥ, σύμβουλο φιλολόγων

ΕΠΙ ΑΣΠΑΛΑΘΩΝ - μια σύντομη προσέγγιση

Σχολιασμός και ερμηνευτική προσέγγιση ποιήματος:

Πρόκειται για το κύκνειο άσμα του ποιητή, το οποίο πέρασε μια εκδοτικήπεριπέτεια, στοιχείο που δηλώνει ότι η ποίηση είναι μια δημόσια πράξη.

Τίτλος πρωτότυπου χειρογράφου: Παμφύλιος, γραμμένο στις 31 του Μάρτη 1971. Πρωτοδημοσιεύτηκε, σε γαλλική μετάφραση του ποιητή (με τον τίτλο Sur les aspalathes…), στις 27 Αυγούστου 1971 στην εφημερίδα Le Monde. Στα ελληνικά, δημοσιεύτηκε στις εφημερίδες το Βήμα και τα Νέα, στις 23 Σεπτεμβρίου1971, τρεις μέρες μετά το θάνατο του ποιητή. Στη συνέχεια, δημοσιεύτηκε στα Νέα Κείμενα (τόμος Β΄, 1972) μαζί με τη γνωστή δήλωση του ποιητή (28 Μαρτίου 1969).



Τίτλος: νοηματικά άφωνος, ανενεργός, προβληματικός. Ένα αρχαιότροπο παράθεμα,
που ηχεί ως αιώνιο ανάθεμα για τους τυράννους.

Δομή ποιήματος: το ποίημα διακρίνεται σε τρία άνισα στροφικά σχήματα που λειτουργούν ως τρία ποιητικά επίπεδα:
α) Πρώτη στροφή: μια λυρική τοπιογραφία, προβολή ενός κλασικού ελληνικού τοπίου. Τόνος λιτός, συγκρατημένος, απαλός.
β) Δεύτερη στροφή: η ανάμνηση της πλατωνικής περικοπής και η περικοπή. Τόνος οργίλος, συναισθηματική έξαρση (αντισεφερικό στοιχείο).
γ) Τρίτη στροφή: εξόδειοι στίχοι – παραβολικό σχήμα της ποιητικής αλληγορίας. Τόνος ήρεμος.