ΗΘΙΚΑ - ενότητα 5η

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ «ΗΘΙΚΑ-ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ»  ΕΝΟΤΗΤΑ 5^η

«Η πραγμάτωση της  ηθικής αρετής συνεπάγεται ευχαρίστηση για τον άνθρωπο»

 

Η ΗΔΟΝΗ Ή Η ΛΥΠΗ ΑΠΟΔΕΙΞΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΩΝ ΕΞΕΩΝ

σημεῖον: το αποδεικτικό στοιχείο που συνάγεται από το υλικό των αισθήσεων άρα είναι βιωματικού χαρακτήρα και όχι «τεκμήριο» που έχει διανοητικό χαρακτήρα και συνδέεται με τη διαδικασία της πειθούς.

 

Η ΑΡΕΤΗ-ΕΞΗ ΕΙΝΑΙ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΨΥΧΗΣ

Η «ἕξις» είναι το τέλος μιας πορείας εθισμού και σημαίνει ότι ο άνθρωπος έχει αποκτήσει με τον εθισμό μόνιμα γνωρίσματα. Κριτήριο ότι συντελέστηκε η πορεία εθισμού και κρυσταλλώθηκε σε έξη είναι τα ευχάριστα ή δυσάρεστα συναισθήματα που προκαλεί η επιτέλεση των πράξεων στον άνθρωπο. Η ηδονή και η λύπη δεν είναι ποιότητες ενυπάρχουσες στην ενέργεια αλλά γνωρίσματα που αποτελούν επακόλουθό της

Όταν, λοιπόν, κάνουμε ενάρετες πράξεις και χάρη σε αυτές αισθανόμαστε ευχαρίστηση, αυτό σημαίνει ότι η αρετή αποτελεί μόνιμο χαρακτηριστικό μας. Από την άλλη, η λύπη που αισθανόμαστε, όταν πράττουμε ενάρετα, αποδεικνύει ότι δεν έχουμε κάνει κτήμα μας την αρετή, δεν είμαστε ακόμη ενάρετοι, αλλά ακόλαστοι.

 

Τα παραδείγματα που στηρίζουν την παραπάνω θέση

1^ο παράδειγμα («ὁ μὲν γὰρ ἀπεχόμενος … ἀκόλαστος»): αν κανείς κρατιέται μακριά από τις σωματικές ηδονές και αυτό του προκαλεί ευχάριστα συναισθήματα, τότε η αποχή του αυτή συνιστά μόνιμο στοιχείο του χαρακτήρα του και είναι σώφρων, ενώ αν η αποχή αυτή του προκαλεί δυσάρεστα συναισθήματα, τότε δεν του έχει γίνει μόνιμο στοιχείο του χαρακτήρα του και είναι ακόλαστος. Επομένως, δεν αρκεί να απέχει κανείς από τις σωματικές ηδονές για να χαρακτηρίζεται σώφρων. Τον χαρακτηρισμό αυτό τον δικαιούται, μόνο εάν η αποχή αυτή του προκαλεί ευχάριστα συναισθήματα.
«σώφρων»: είναι αυτός που χρησιμοποιεί τη λογική του ώστε να ενεργεί σωστά, ο εγκρατής, αυτός που τηρεί το μέτρο. Η αποχή από τις σωματικές ηδονές τού προκαλεί ευχάριστα συναισθήματα, γιατί μπορεί και επιβάλλεται σ’ αυτές και αποδεικνύει στον εαυτό του την ισχυρή του θέληση.
«ἀκόλαστος»: είναι αρχικά αυτός που δίνεται στις σωματικές ηδονές δίχως μέτρο. Στην ενότητα που εξετάζουμε ακόλαστος είναι αυτός που απέχει από τις σωματικές ηδονές, επιβάλλεται σ’ αυτές, αλλά η αποχή αυτή του προκαλεί δυσάρεστα συναισθήματα. Λυπάται, όταν δεν μπορεί να ικανοποιήσει τις επιθυμίες του για απόλαυση των σωματικών ηδονών.

 

2^ο παράδειγμα («καὶ ὁ μὲν ὑπομένων … δειλός»): αν κάποιος υπομένει τους κινδύνους της μάχης ή τις αντιξοότητες της ζωής και αυτό του προκαλεί ευχάριστα ή τουλάχιστον όχι δυσάρεστα συναισθήματα, τότε αυτό είναι πια μόνιμο στοιχείο του χαρακτήρα του και είναι ανδρείος. Αν όμως υπομένει τους κινδύνους με δυσαρέσκεια, τότε το να υπομένει τους κινδύνους δεν του έχει γίνει ακόμη μόνιμο στοιχείο του χαρακτήρα του και είναι δειλός.

«ἀνδρεῖος»: αισθάνεται ικανοποίηση, χαρά, όταν αντιμετωπίζει τα δεινά. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν νιώθει το συναίσθημα του φόβου, αλλά μπορεί και επιβάλλεται σ’ αυτό και το ξεπερνά κι αυτό είναι στοιχείο της αρετής.
«δειλός»: λυπάται, όταν βρίσκεται αντιμέτωπος με τις δυσκολίες, και νιώθει υπερβολικό φόβο στην αντιμετώπιση των κινδύνων. Ο φόβος του υπερβαίνει τα όρια του μέτρου και δεν μπορεί να τον ξεπεράσει. Αυτό είναι στοιχείο της κακίας.

 

 

Η ΗΘΙΚΗ ΑΡΕΤΗ ΣΥΝΔΕΕΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΓΝΗΣΙΑ ΗΔΟΝΗ ΠΟΥ ΣΥΝΙΣΤΑΤΑΙ ΣΤΗΝ ΥΠΕΡΝΙΚΗΣΗ ΤΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΤΟΥ ΕΝΣΤΙΚΤΟΥ

Η αρετή δηλαδή ρυθμίζει τα συναισθήματα της ηδονής και της λύπης στην ψυχή του ανθρώπου και θέτει μέτρο σε αυτά και συνεπώς συνδέεται όχι μόνο με το καθαρά λογικό μέρος της ψυχής, αλλά και με το άλογο, το λεγόμενο επιθυμητικό.
Σ’ αυτό το σημείο, μάλιστα, με τη σύνδεση ηθικής και συναισθημάτων, διαφαίνονται και στοιχεία ψυχολογίας, καθώς ο Αριστοτέλης πίστευε ότι η γνήσια και βαθιά ηδονή συνίσταται στην ψυχική ευφροσύνη  που νιώθει το άτομο από την υπερνίκηση των απαιτήσεων του ενστίκτου και όχι στην επιδίωξη των σωματικών απολαύσεων

 

Ο Αριστοτέλης διακρίνει δυο είδη ηδονών, τις καλές και τις κακές (διά μέν γάρ τήν ἡδονήν... καλῶν ἀπεχόμεθα). 

Στις καλές ηδονές, η ηδονή δεν είναι αυτοσκοπός, είναι παρεπόμενο. Είναι δηλ. μια φυσιολογική συνέπεια των πράξεων επιλογής του ατόμου η οποία λειτουργεί ως κριτήριο για την κατάκτηση της ηθικής αρετής. Ο άνθρωπός επομένως  δεν επιλέγει τις σωστές πράξεις για να νιώσει ευχαρίστηση, αλλά για να κατακτήσει την ηθική αρετή.

α) Κάνω μια καλή πράξη και γι’ αυτό νιώθω ευχαρίστηση      (καλή ηδονή).

β) Απέχω από μια κακή πράξη και γι’ αυτό νιώθω ευχαρίστηση     (καλή ηδονή).

 

 Στις κακές ηδονές συμβαίνει το αντίθετο: η ηδονή είναι η αιτία για να προβεί το άτομο σε φαύλες πράξεις. Επιτελεί τις πράξεις για να νιώσει αποκλειστικά ευχαρίστηση.

α) Κάνω μια κακή πράξη και γι’ αυτό νιώθω ευχαρίστηση   (κακή ηδονή).

β) Απέχω από μια καλή  πράξη και γι’ αυτό νιώθω ευχαρίστηση   (κακή ηδονή).

 

Ικανοί να  διακρίνουμε και να  επιλέξουμε τις «καλές» από τις «κακές» ηδονές θα γίνουμε μόνο με την ορθή παιδεία.

 

 Η ΟΡΘΗ ΠΑΙΔΕΙΑ ΩΣ ΑΓΩΓΗ ΣΤΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΗΔΟΝΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΛΥΠΗΣ
Ο Αριστοτέλης ,για να τονίσει την άποψή του για την κατεύθυνση που πρέπει να πάρει η αγωγή των νέων από τη μικρή ηλικία, επικαλείται το κύρος του Πλάτωνα, ο οποίος υποστηρίζει ότι ο άνθρωπος από μικρή ακόμη ηλικία πρέπει να πάρει εκείνη την αγωγή η οποία θα τον κάνει να ευχαριστιέται με όσα πρέπει να ευχαριστιέται και να δυσαρεστείται για όσα πρέπει να δυσαρεστείται. Η μνεία στη νεότητα οφείλεται στο γεγονός ότι στην παιδική ηλικία ο άνθρωπος είναι εύπλαστος και δεκτικός της σωστής αγωγής.

 

Οι παιδαγωγικές αντιλήψεις του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη και η σύγχρονη παιδαγωγική

• Η σύγχρονη παιδαγωγική αποδέχεται την άποψη ότι ο άνθρωπος πρέπει να διαπαιδαγωγείται από πολύ μικρή ηλικία. Επίσης, αναγνωρίζει την αξία και τη συμβολή της ηθικής επιβράβευσης.
• Ως προς τον χαρακτήρα της αγωγής μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι η πλατωνική αγωγή έχει χαρακτήρα περισσότερο αυταρχικό. Οι φορείς αγωγής προσπαθούν να επιβάλουν στο παιδί τις δικές τους επιλογές και δεν το αφήνουν να ενεργήσει ελεύθερα. Αντίθετα, η σύγχρονη παιδαγωγική προωθεί την ελεύθερη και ενεργητική συμμετοχή του παιδιού στη διαδικασία της αγωγής, που σημαίνει να κάνει τις επιλογές του, να αναλαμβάνει την ευθύνη τους και να μαθαίνει μέσα από τα λάθη του. Ο ρόλος των φορέων αγωγής είναι να το καθοδηγήσουν και να το προστατέψουν από σημαντικές παρεκτροπές χωρίς να του επιβάλουν συμπεριφορές.

Η κοινωνική διάσταση της αρετής

• οι πράξεις μας συντελούνται μέσα στο κοινωνικό περιβάλλον και έχουν αντίκτυπο στον κοινωνικό περίγυρο,
• ο κοινωνικός περίγυρος προσδιορίζει το πόσο ηθικές είναι οι πράξεις μας και μας αποδίδει ηθικούς χαρακτηρισμούς σύμφωνα με αυτές,
• κάθε κοινωνία - πολιτεία αξιολογεί ποιες πράξεις είναι ηθικές και μας υποχρεώνει με την παιδεία και την αγωγή να τις ακολουθήσουμε.

 

ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ (ΨΕΒ)

ζεύγη αντιθετικών εννοιών:
- ἡδονὴ ≠ λύπη
- χαίρων ≠ ἀχθόμενος
- σώφρων ≠ ἀκόλαστος
- ἀνδρεῖος ≠ δειλὸς
- φαῦλα ≠ καλὰ
- χαίρω ≠ λυποῦμαι