ΠΟΛΙΤΙΚΑ - ενότητα 12η

ΕΝΟΤΗΤΑ 12η  (από μετάφραση)

«Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟ ΤΗ ΦΥΣΗ ΤΟΥ ΖΩΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ»

Σύμφωνα με  τον Αριστοτέλη, υπάρχουν τρία είδη κοινωνικών οντοτήτων-ομάδων συνύπαρξης των ανθρώπων: η οικογένεια («ὁ οἶκος, ἡ οἰκία»), το χωριό («ἡ κώμη») και η πόλη-κράτος («ἡ πόλις»). Οι κοινωνικές αυτές οντότητες δημιουργήθηκαν «φύσει», καθώς ο άνθρωπος είναι προορισμένος από τη φύση να μην μπορεί να υπάρξει μόνος του.

 

ΑΠΟ ΤΟ ΑΤΟΜΟ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ (Πολιτικά, 1252 a 24-b 30)
Συστατικά μέρη	Σκοπός	Αποτέλεσμα
Συνένωση άρρενος και θήλεος	Ικανοποίηση καθημερινών αναγκών και, κυρίως, τεκνοποιία	«Οίκος» (= οικογένεια)
Συνένωση πολλών οικογενειών	Ικανοποίηση αναγκών που ξεπερ­νούν την καθημερινότητα (λατρεία του Θεού, απόδοση δικαιοσύνης)	«Κώμη» (= χωριό)
Συνένωση πολλών χωριών	«Αυτάρκεια», «εύ ζην»	Πόλις

 

Χρονική προτεραιότητα στον σχηματισμό αυτών των κοινωνιών έχει η οικογένεια και στη μακραίωνη εξέλιξή τους η πόλη έρχεται τελευταία χρονικά, αλλά αξιολογικά, όπως θα τονίσει ο φιλόσοφος στην ενότητα 13, έχει προτεραιότητα απέναντι στις άλλες.

Η πολιτική οντότητα που προέκυψε από τη συνένωση περισσότερων χω­ριών είναι μια τέλεια πόλη που έχει πετύχει την αυτάρκεια στο μέγιστο βαθμό.

ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΑΡΚΕΙΑΣ

Η λέξη «αυτάρκεια» παράγεται από το επίθετο «αὐτάρκης», το οποίο είναι σύνθετο από την αντωνυμία «αὐτὸς» και το ρήμα «ἀρκέω -ῶ». Η ετυμολογία της, λοιπόν, δηλώνει αυτόν που αρκείται σε όσα έχει ο ίδιος, αυτόν που ζει άνετα από τη δική του μόνο περιουσία, επομένως αυτόν που έχει οικονομική ανεξαρτησία.

Στα «Ηθικά Νικομάχεια» ο Αριστοτέλης είπε ότι χρησιμοποιούμε αυτή τη λέξη, όταν θέλουμε να δηλώσουμε πως κάτι είναι και μοναχό του τέλειο αγαθό, ότι και μόνο του κάνει τη ζωή άξια να τη ζήσει κανείς, έχοντας το αίσθημα ότι δεν έχει ανάγκη από τίποτε άλλο. (σχόλια βιβλίου)

 «Αυτάρ­κης» είναι η πόλη

• όταν έχει την ικανότητα μόνη της, χωρίς την προσφυγή σε ερείσματα έξω από αυτήν την ίδια, να ικανοποιεί τις αμυντικές ανάγκες της
• όταν πετυχαίνει την εύρυθμη αυτοδιοίκησή της
•  όταν θεσπίζει νόμους που διέπουν τα δικαιώμα­τα και τις υποχρεώσεις των πολιτών της
•  όταν, χάρη στη γεωγραφική θέση της, στην ανάπτυξη των πλουτοπα­ραγωγικών πηγών της (γεωργίας, εμπορίου) και στον ορθολογικό καταμε­ρισμό της εργασίας, διαθέτει αρκετά υλικά αγαθά, ώστε να είναι οικονομι­κά ανεξάρτητη.

Στην «αυτάρκεια» εντοπίζεται και η  ποιοτική υπεροχή της πόλης έναντι των άλλων κοινωνιών. Η αυτάρκεια, λοιπόν, της πόλης και η ευδαιμονία της είναι δύο έννοιες απόλυτα ταυτόσημες

Μερικά ακόμη γνωρίσματα της πόλης:

1. η πόλη είναι μια κοινωνική οντότητα τέλεια
2. πέτυχε την ύψιστη αυτάρκεια
3. συγκροτήθηκε για να διασφαλίζει τη ζωή
4. υπάρχει για να εξασφαλίζει την καλή ζωή εκ φύσεως

ΕΠΟΜΕΝΩΣ:

Η πόλη είναι μια τέλεια μορφή κοινωνικής οντότητας, που υπάρχει εκ φύσεως και προήλθε από τη συνένωση άλλων κοινωνικών οντοτήτων, τις οποίες εμπεριέχει. Είναι ανώτερη από όλες τις άλλες, γιατί είναι το τέλος τους, η εξέλιξη, η ολοκλήρωσή τους. Αποβλέπει στο ανώτερο από όλα τα αγαθά, αφού συγκροτήθηκε για να διασφαλίζει τη ζωή των ανθρώπων, στην πραγματικότητα όμως υπάρχει για να εξασφαλίζει την καλή ζωή τους πετυχαίνοντας την ύψιστη αυτάρκεια, που είναι κάτι το άριστο. (ΨΕΒ)

 Οι βασικές θέσεις του Αριστοτέλη είναι οι ακόλουθες:

α) Αφού οι πρώτες κοινότητες είναι «φύσει» και η πόλη αποτελείται από τις πρώτες κοινότη­τες, έπεται ότι και η πόλη είναι «φύσει»

β) Αφού η αυτάρκεια είναι μέγι­στο αγαθό («βέλτιστον») και η πόλη εξασφαλίζει την αυτάρκεια, έπεται ότι και η πόλη είναι μέγιστο αγαθό

γ) Αφού το μέγιστο αγαθό ενός πράγ­ματος είναι το «τέλος» του, δηλαδή ο σκοπός του, και η πόλη είναι το μέγιστο αγαθό των χωριών από τα οποία αποτελείται, έπεται ότι και η πόλη είναι το τέλος τους, ο σκοπός τους.

 ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΕΝΝΟΙΩΝ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΤΕΛΕΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ

Φύση: η υφή , η ιδιαιτερότητα, η ουσία ενός πράγματος.

 H φύση ενός πράγματος συμπίπτει με τη με­γαλύτερη δυνατή ολοκλήρωση των εξελικτικών διαδικασιών που θα το οδηγήσουν στον υπέρτατο βαθμό της ανάπτυξής του.

Τέλος: α) Ο σκοπός στον οποίο αυ­τό κατατείνει.

β) Η ολοκλήρωση των εξελικτικών διαδικασιών που συνδέονται με την πλήρη αξιοποίηση της φύσης του, η τελείωση και η τελειότητά του.

 Ο σκοπός-τέλος ενός όντος είναι η ουσία-είδος του, που δεν έχει ακόμη πραγματωθεί και που θα επιτευχθεί, όταν ολοκληρωθεί η εξελι­κτική εκδίπλωση αυτού του όντος. Και η ουσία-είδος του όντος αυτού είναι ο σκοπός-τέλος του που έχει ήδη εκπληρωθεί. Σε τελευταία ανάλυση, σκοπός-τέλος και ουσία-είδος ενός όντος ταυτίζονται και συναιρούνται στην έν­νοια της φύσης, που είναι ταυτόχρονα «τέλος», «ουσία-είδος» και «βέλτι­στον».(KATΣΙΜΑΝΗΣ)

Αυτάρκεια (βλ. παραπάνω)

Τελικός λόγος: ο τελικός σκοπός για τον οποίο υπάρχει από τη φύση ένα πράγμα είναι κάτι το έξοχο, κάτι το άριστο. Για την πόλη τελικός σκοπός είναι η αυτάρκεια, που είναι κάτι το άριστο, καθώς οδηγεί τον άνθρωπο στην ευδαιμονία

 

ΟΙ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΙ ΠΟΥ ΑΠΟΔΕΙΚΝΥΟΥΝ ΟΤΙ Η ΠΟΛΗ ΥΠΑΡΧΕΙ ΕΚ ΦΥΣΕΩΣ (ΨΕΒ)

Ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί τρεις συλλογισμούς, για να αποδείξει ότι η πόλη υπάρχει εκ φύσεως:

Πρώτος συλλογισμός
1η προκείμενη: οι πρώτες κοινωνικές οντότητες (η οικογένεια και το χωριό) υπάρχουν εκ φύσεως
2η προκείμενη: η πόλη είναι εξέλιξη, ολοκλήρωση των πρώτων κοινωνικών οντοτήτων
Συμπέρασμα: άρα, η πόλη υπάρχει εκ φύσεως.

Δεύτερος συλλογισμός
1η προκείμενη: η φύση ενός πράγματος είναι η ολοκλήρωσή του
2η προκείμενη: η πόλη είναι ολοκλήρωση των πρώτων κοινωνικών οντοτήτων (της οικογένειας και του χωριού)
Συμπέρασμα: άρα, η πόλη υπάρχει εκ φύσεως.

Τρίτος συλλογισμός (εισάγεται με το «επίσης»)
1η προκείμενη: κάθε ον από τη φύση του υπηρετεί έναν στόχο που είναι κάτι το άριστο
2η προκείμενη: στόχος της πόλης είναι η αυτάρκεια, που είναι κάτι το έξοχο
Συμπέρασμα: άρα, η πόλη υπάρχει εκ φύσεως

 

ΟΙ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΙ ΠΟΥ ΑΠΟΔΕΙΚΝΥΟΥΝ ΟΤΙ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΕΙΝΑΙ

«φύσει ζῷον πολιτικὸν» (ΚΑΤΣΙΜΑΝΗΣ)

Όταν ο Αριστοτέλης λέει ότι ο άνθρωπος έχει μια ιδιότητα «φύσει», εννοεί:

α) Ότι αυτή η ιδιότητα απεικονίζει την υφή, την ιδιαιτερότητα και την ουσία του ανθρώπου.

β) Ότι αυτή η ιδιότητά του είναι ο σκοπός της ύπαρξής του.

γ) Ότι για την εκπλήρωση του σκοπού και την πραγμάτωση της ουσίας του πέρασε από μια εξελικτική διαδικασία, η ολοκλήρωση της οποίας τον οδήγησε στην απόκτηση αυτής της ιδιότητας.

δ) Ότι η ιδιότητα αυτή αντιπροσωπεύει για τον άνθρωπο την τελείωση και την τελειότητά του.

Η ιδιότητα αυτή είναι το ότι ο άνθρωπος αποτελεί «πολιτικόν ζώον». Και η βασική, η «άμεση», σημασία του όρου «πολιτικόν ζώον» είναι «έμβιο ον («ζωον») που έχει την ιδιότητα του πολίτη», δηλαδή εντάσσεται στην πόλη και ζει μέσα σε αυτήν, συμμετέχοντας στις δραστηριότητες (κοινωνικές, πολιτικές, πολιτιστικές, παιδευτικές κτλ.), αναλαμβά­νοντας τις υποχρεώσεις και απολαμβάνοντας τα αγαθά που σχετίζονται με αυτή την ιδιότητά του. Ο άνθρωπος ως «φύσει πολιτικόν ζώον» αντιπροσωπεύει την ολοκλήρωση μιας εξελικτικής διαδικασίας, που ξεκίνησε από την κα­τάσταση του «οικογενειακού» (= του «οικονομικού») έμβιου όντος, πέρασε από το στάδιο του «κοινωνικού» και κορυφώθηκε στην ιδιότητα του «πο­λιτικού» έμβιου όντος, όπως φαίνεται και στο ακόλουθο σχήμα:

«οίκονομικόν ζώον» -> «κοινωνικόν ζώον» -> «πολιτικόν ζώον»

 

«εκ φύσεως δίχως πόλη άνθρωπο», εννοεί αυτόν που δεν ανήκει εκ φύσεως σε πόλη-κράτος, αλλά ούτε σε οικογένεια ή χωριό. Αυτός ο άνθρωπος αποστρέφεται ή εγκαταλείπει την πολιτική κοινωνία από φυσική διάθεση ή βούληση. Ο άνθρωπος αυτού του είδους είναι κάτι πέρα από τη φύση, είναι ή ατελής, δηλαδή κατώτερος, ή τελειότερος, ανώτερος του ανθρώπου, δηλαδή θεός.

 

«ο δίχως πόλη από κάποια τυχαία συγκυρία» εννοεί τον άνθρωπο που έχει αναγκαστεί λόγω τυχαίας συγκυρίας να ζει εκτός οικογένειας, χωριού ή πόλης-κράτους. Τέτοια συγκυρία μπορεί να είναι η εξορία ή η φυλάκιση. Η φράση αυτή μας θυμίζει τον Φιλοκτήτη

 

Ο Αριστοτέλης επικαλείται μάλιστα τη μαρτυρία του Ομήρου, για να αποδώσει παραστατικά την κοινωνική αποξένωση, την ηθική απαξία και την επιθετικότητα του «άπόλιδος»

 

Για την επίρρω­ση μάλιστα της επιχειρηματολογίας του, ο φιλόσοφος επικαλείται και το αρχαιοελληνικό παιχνίδι των πεσσών, για το οποίο δεν έχουμε ωστόσο πληροφορίες, με αποτέλεσμα να μην μπορούμε να αξιολογήσουμε την πα­ρομοίωση του «άπόλιδος» με το ξεκομμένο πιόνι.