Σάββατο 1 Ιουνίου 2013

Αγνώστου αρχαίων συνέχεια...

 
 
 
Πολλή κουβέντα έγινε φέτος για το άγνωστο των αρχαίων στις πανελλαδικές.  Καθώς προχωρά η βαθμολόγηση, θα προκύπτουν και καινούρια στοιχεία, που σίγουρα δε θα αφορούν μόνο στις ακόλουθες παρατηρήσεις. Ωστόσο σας παραθέτω το κείμενο του συναδέλφου Χρίστου Ακρίδα για το ὅτι, ὅ τι” και θα  συμφωνήσω μαζί του ότι έπρεπε να διευκρινιστεί στους μαθητές.
 
 
 
Κάποιες επισημάνσεις για το “ὅτι, ὅ τι” του αδίδακτου θέματος των Αρχαίων Ελληνικών των Πανελλαδικών εξετάσεων 2013

Είναι γνωστό σε όλους όσοι ασχολούνται με τα Αρχαία Ελληνικά ότι υπάρχουν δύο (2) ὅτι-ὅ τι ως εισαγωγικά δευτερευουσών προτάσεων:1.ο ειδικός ή αιτιολογικός ὅτι, ο οποίος εισάγει ή δευτερεύουσες ειδικές (=ότι, πως) ή δευτερεύουσες αιτιολογικές προτάσεις (=διότι, επειδή, καθότι κλπ.),2.το αναφορικό ὅ τι ή ὅ,τι [με απομακρυσμένο το τι από το ὅ (ὅ τι) ή με κόμμα (,) μετά το ὅ (ὅ,τι), το ουδέτερο, δηλαδή, της αναφορικής αντωνυμίας ὅστις, ἥτις, ὅ τι (ή ὅ,τι), το οποίο εισάγει δευτερεύουσες αναφορικές ή δευτερεύουσες πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις.
 
Είναι, επιπλέον, γνωστό, ή τουλάχιστον πρέπει να είναι για όσους ασχολούνται με τα αρχαία κείμενα, ότι στις στερεότυπες εκδόσεις της Οξφόρδης κυρίως (αλλά και σε άλλες, όπως λ.χ. Λιψίας, Πάπυρου κ.ά.), από τις οποίες ανθολογούνται και δίνονται στους μαθητές για εξέταση τα αδίδακτα κείμενα των Αρχαίων Ελληνικών, διακρίνονται ο ειδικός ή αιτιολογικός σύνδεσμος ὅτι από το ουδέτερο της αναφορικής αντωνυμίας ὅ τι (ὅ,τι) πλην της εκδόσεως της Οξφόρδης που αφορά στον Θουκυδίδη (THUCYDIDIS HISTORIAE – HENRICUS STUART JONES).
 
Στη δίτομη, λοιπόν, έκδοση της Οξφόρδης για τον Θουκυδίδη το ειδικό ή αιτιολογικό ὅτι γράφεται ακριβώς ίδιο με το αναφορικό. Ο υποψήφιος, όμως, δεν είναι υποχρεωμένος να αντιμετωπίζει τέτοιου είδους εκδοτικούς-φιλολογικούς προβληματισμούς, αν, δηλαδή, το ὅτι της οξφορδιανής θουκυδίδειας έκδοσης είναι το ειδικό ή αιτιολογικό ὅτι ή η αναφορική αντωνυμία ουδέτερου γένους ὅ τι ( ὅ,τι). Αντιθέτως, είναι υποχρέωση της εξεταστικής επιτροπής να δίνει ξεκάθαρα στον υποψήφιο το ειδικό ή αιτιολογικό ὅτι και το αναφορικό ὅ τι (ὅ,τι).
 
Στο αδίδακτο, λοιπόν, κείμενο Θουκυδίδου Ἱστοριών Ζ28 έκδοση Οξφόρδης (βλ. παραπάνω) που δόθηκε στους υποψηφίους (27/5/2013) υπάρχει ένα ὅτι που δεν είναι, βέβαια, ο ειδικός ή αιτιολογικός σύνδεσμος ὅτι, αλλά το ουδέτερο της αναφορικής αντωνυμίας ὅστις, ἥτις, ὅ,τι, το οποίο θα έπρεπε να δοθεί ως αναφορικό ὅ τι, δηλαδή με απομακρυσμένο το τι από το ὅ (ὅ τι), όπως το έχει η έκδοση της Λιψίας (LIPSIAE IN AEDIBUS B.G. TEUBNER MCMXXV – CAROLUS HUDE) αλλά και άλλες εκδόσεις [ή έστω με κόμμα (,) ὅ,τι].Σημειωτέον, επίσης, ότι στις εκδόσεις Οξφόρδης για Δημοσθένη, Λυσία κλπ. διακρίνεται το ειδικό ή αιτιολογικό ὅτι από το αναφορικό ὅ τι.
 
Έτσι, όμως, όπως δόθηκε (ὅτι αντί του ὅ τι), φυσικό ήταν να δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα στους υποψηφίους, στη μετάφραση κυρίως, εφόσον βέβαια δε ζητήθηκε (ευτυχώς ή δυστυχώς!) κάποια γραμματική ή συντακτική παρατήρηση για το ὅτι.
 
Παραθέτουμε παρακάτω ενδεικτική μετάφραση του αδίδακτου κειμένου:
Γ1. Γίνεται, λοιπόν, από κάποιους μέτοικους και δούλους μια καταγγελία όχι, βέβαια, σχετικά με τους Ερμές (τις προτομές με κεφάλι του Ερμή), αλλά σχετικά με το ότι είχαν γίνει νωρίτερα κάποιοι ακρωτηριασμοί άλλων αγαλμάτων από νέους για διασκέδαση και υπό την επήρεια του κρασιού, και ότι συνάμα τελούνται τα (Ελευσίνια) μυστήρια στα σπίτια για χλευαστικούς σκοπούς• γι' αυτά κατηγορούσαν εκτός των άλλων και τον Αλκιβιάδη. Και επειδή έδιναν βαρύτητα σ' αυτά αυτοί που κατεξοχήν εχθρεύονταν τον Αλκιβιάδη, διότι τους στεκόταν εμπόδιο στο να μην έχουν με σιγουριά την αρχηγία της δημοκρατικής παράταξης, και επειδή θεώρησαν ότι, αν τον έδιωχναν, θα είχαν αυτοί την πρωτοκαθεδρία στην πολιτεία, μεγαλοποιούσαν τα πράγματα και διατυμπάνιζαν ότι τάχα και η διακωμώδηση των μυστηρίων και ο ακρωτηριασμός των Ερμών έγιναν με σκοπό την κατάργηση του δημοκρατικού πολιτεύματος και ότι τίποτε από αυτά δεν υπήρχε το οποίο δεν έγινε χωρίς τη συνέργεια εκείνου, επικαλούμενοι τελικά ως αποδείξεις την υπόλοιπη αντιδημοκρατική και παράνομη συμπεριφορά του σχετικά με τον τρόπο ζωής του.
 
Σημείωση: Η φράση “(ὡς) οὐδὲν εἴη αὐτῶν ὅ,τι οὐ μετ’ ἐκείνου ἐπράχθη” θα μπορούσε να θεωρηθεί και αναφορική έκφραση = (ότι) τίποτε από αυτά δεν υπάρχει το οποίο δεν έγινε με τη συνέργειά του = τίποτε από αυτά δεν έγινε χωρίς τη συνέργειά του = τα πάντα έγιναν με τη δική του συνέργεια (συνεργασία, συμμετοχή, συνενοχή).
 
Καλοπροαίρετα και με εκτίμηση,
Χρίστος Ακρίδας Φιλόλογος 1ου Γ/σίου Μελισσίων

3 σχόλια:

  1. Αγαπητοί συνάδελφοι,
    συμφωνώ απόλυτα μαζί σας πως το ὅτι της φράσης οὐδὲν εἴη αὐτῶν ὅτι οὐ μετ’ ἐκείνου ἐπράχθη μόνο αναφορικό μπορεί να είναι. Θα μου επιτρέψετε όμως να εκφράσω τη διαφωνία μου σχετικά με κάποιες άλλες επισημάνσεις σας.
    • Δεν είναι ακριβής η πληροφορία ότι μόνο στη θουκυδίδεια οξφορδιανή έκδοση το αναφορικό ὅτι γράφεται όπως δόθηκε στους μαθητές. Αυτός ο τύπος γραφής του ουδετέρου της αναφορικής αντωνυμίας ὅστις ακολουθείται και στα πλατωνικά κείμενα και στο έργο του Αισχίνη και του Ξενοφώντα κτλ. (μιλάμε πάντα για έκδοση Οξφόρδης). Και για του λόγου το αληθές σας παραπέμπω στην 3η Ενότητα του Πρωταγόρα (σχολικό βιβλίο), στην τρίτη αράδα, στη φράση: ἠπόρει ὅτι χρήσαιτο, όπου το αναφορικό ὅτι εισάγει την πλάγια ερωτηματική πρόταση. Συνεπώς ο μαθητής, έστω και μία φορά, έχει έρθει σε επαφή με αυτή τη μορφή γραφής. Δε νομίζω ότι ο διδάσκων τέτοιους γραμματικούς τύπους (όπως και το μετεχόντων: προστακτική και όχι μετοχή στην Ενότητα 4 του πλατωνικού Πρωταγόρα) δεν τους επισημαίνει στους μαθητές του.
    • Όλοι όσοι διδάσκουμε τον αρχαιοελληνικό λόγο σίγουρα έχουμε συναντήσει τις φράσεις ὅτι τάχιστα/ὅτι μάλιστα… Δεν είναι αναφορικό το ὅτι αυτό που συνοδεύει υπερθετικό και επιτείνει τη σημασία του;
    • Η σχολική γραμματική πράγματι δεν αναφέρει αυτή τη μορφή γραφής για το ουδέτερο γένος. Όμως είναι η μόνη παράλειψη; Για παράδειγμα, στα κείμενα συναντάμε πολύ συχνά τους τύπους αὑτοῦ, αὑτῶν, …. Τους αναφέρει πουθενά η σχολική Γραμματική ως τύπους της αυτοπαθητικής αντωνυμίας;
    Για το θέμα αυτό και για άλλα σχετικά με τις πανελλαδικές υπάρχει σχετική ανάρτηση στο ιστολόγιο klasiko-epikouros.blogspot.gr
    Συναδελφικά και καλοπροαίρετα

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Θα συμφωνήσω, συνάδελφε, στις επισημάνσεις σου.Μην ξεχνάς όμως ότι οι μαθητές -τη δεδομένη στιγμή- λειτουργούν υπό την πίεση των εξετάσεων και κάποια πράγματα νομίζω ότι, απλά, θα έπρεπε να είναι πιο ξεκάθαρα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Εξάλλου είναι πολύ πιο εύκολο να αναγνωριστεί το "ό,τι" ως αναφορικό μετά από ένα απορίας σημαντικό ρήμα παρά στη φράση του θουκυδίδειου αποσπάσματος. Όσο για το "ότι ταχιστα" εκεί το ότι μπορεί να είναι και ειδικό και αναφορικό, οπότε το κόμμα δεν αποτελεί σημείο αναφοράς.

    ΑπάντησηΔιαγραφή